Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

O se Fua o se Laau ‘Aina e Sili Ona Aogā i le Lalolagi

O se Fua o se Laau ‘Aina e Sili Ona Aogā i le Lalolagi

O se Fua o se Laau ʻAina e Sili Ona Aogā i le Lalolagi

O LOO iai se “fua o se laau ʻaina” ua soo le lalolagi i lana taamilosaga. E aogā mo le inu faapea foʻi ma le taumafa. Ua avea lea laau ma mea e iloagofie ai atumotu o le teropika. O lē fea fua o loo faatatau i ai nei faamatalaga? O le fua o le niu—o se fua e sili ona aogā o loo iai i le lalolagi.

I tagata e lē aumau i le Teropika, o le niu, ua na o se mea e manatua ai sa latou tafaoga i atumotu o le teropika. Ae iā i latou e nonofo i le Teropika, e sili atu lona tāua. Ua faapea mai tagata Initonesia, “e tutusa le tele o aso i le tausaga ma le tele o aogā o le niu.” Ae i Filipaina e iai le alagāupu e faapea: “O lē e totō se niu, ua ia totōina mea e faaaogā i le aiga, lavalava, mea taumafa ma mea inu, se fale e nofo ai, ma se tofi mo lana fanau.”

E lē o se tala e soonafai lea tala. E tusa ai ma le tusi i le faa-Peretania Niu—le Laau o le Ola, e “lē gata ina maua mea taumafa ma mea inu ma le suāuu e fai ai kuka, ae e maua mai ai foʻi lau mo le atoina o fale, mea e fai ai ʻafa ma fala, o le ipu popo e aogā mo feʻau eseese ma fai ai teuga ma mea teufale, faapea foʻi ma le sua mai i lona taʻale lea e maua mai ai le suka ma le ava malosi.” Ua faamatala mai atili e le tusi: “E oo lava foʻi i le ogāniu, e iai lona aogā pe a lelei ona tipiina.” O le mea moni, sa fauina vaa o tagata mai atumotu o Maldive i le Vasa Initia mai niu, ma e iai le talitonuga na latou folau atu ai i Arapi ma motu o Filipaina. Ae ua sili atu ona mamao le mea ua oo i ai le folauga a le popo na i lo i latou o loo totōina le niu.

O se Fua e Folau i le Vasa

E olaola lelei le niu i le tele o matafaga o motu o le teropika pe afai e lava timuga e paʻū i lea ogālaueleele. O lea laau e tele ona aogā o loo totōina e tagata, ae ua lauolaola le niu i nisi o nofoaga e sili ona tū mamao ese e ui e leʻi totōina ai e se isi. E salalau fatu o laau eseese i le tele o auala, ae ua avea le sami ma auala sili ua salalau atu ai le niu. O le māfuaaga lenā o lona olaola lelei i vaega eseese i le lalolagi.

E oo loa ina suia le niu e avea ma popo, ona paʻū lea i le eleele. I nisi taimi e mafai ai ona taavale atu lea popo i le matafaga agaʻi i le sami. A sua mai le tai ona opeopea atu lea o le popo i le sami. E faigofie ona opeopea le popo ae e lē magoto i le sami ona e tele se ea o loo iai i le va o alavalava o lona pulu. Afai o se atumotu o le Pasefika lea o loo iai le popo, atonu e na ona opeopea atu agaʻi i le isi itu o le aloalo. Ae e oo atu loa i tuāʻau, o le a mafai loa ona folau atu le popo i se mea mamao lava.

E ui ina faigofie ona faaleagaina isi fatu o laau ʻaina e le suāsami, ae e fai si umi ona faatoʻā mafai lea e le suāsami ona ati i le atigipopo ona o le mafiafia o lona pulu. E tusa lava pe oo atu i le tolu masina o opeopea se popo i le sami, ma e faitau afe ni maila (kilomita) ua tafetafea atu ai i lea vaitaimi, ae o le a ola lava pe a oo lana folauga i se matafaga e lelei mo le tātupu ai. Atonu o le ala lea ua tele ai niu o loo tutupu i le tele o talafatai o atunuu o le teropika i le lalolagi.

Tofo Masani a le Teropika

O le manatu o i latou e lē nonofo i le Teropika e faapea o le popo ua na o se mea e faamanogi ai keke ma masi ma lole. Ae a e malaga la i Saute Sasaʻe o Asia, o le a e iloa ai le tele o aogā o le popo. E tusa ai ma le tusi i le faa-Peretania Kuka faale-Pasefika ma Saute Sasaʻe o Asia, “o le popo, o se tasi lea o mea e sili ona tāua i kuka a atunuu uma lava e sau mai Hawaii seʻia oo atu i Bangkok.” Ua taʻua atili e lea tusi e faapea, i tagata o loo nonofo ai i ia nuu, “o se mea tāua tele le popo i le olaga o tagata auā latou te maua ai mea taumafa . . . ma e lē masino foʻi le mau kuka ma tofo eseese e maua mai ai.”

E lē faigatā ona iloa le māfuaaga ua faatāuaina ai le niu ma le popo auā e maua mai ai mea inu, peʻepeʻe ma le suāuu. E masani ona faatau atu le niu i tafāala o motu o le Teropika ona o le sua manino ma suamalie lea e maua i le niu e manaia i le tofo ma maua ai le lagona faafouina o le tino. Ae o le peʻepeʻe, e maua lea e ala i le aveina o sina vai i le penu o le popo lea ua uma ona valuina, ona tatau lea. E aogā le peʻepeʻe mo le faaleleia ai o le tofo ma faatotoʻo ai foʻi supo, sosi ma kaleve, ma falaoamata ua paluina mo se kuka.

Ina ia maua le suāuu lea e faaaogāina e faia ai kuka mai le popo, e taʻe e le faifaatoʻaga le popo ma faamagoina i le la. A oo loa ina mago, ona sali ese lea o le aano, ma faaaogā e maua mai ai le suāuu. I motu o le Teropika, o le suāuu o le popo o le suāuu mua lea mo le faia o kuka, ae i atunuu i Sisifo e masani ona faaaogāina e fai ai pata, aisakulimi, ma masi ma keke.

E lē o se galuega faigofie le toliina o niu. O le tulaga masani lava o le aʻe lea o le tagata i le niu ma toli i lalo ona fua. O nisi tagata e latou te faaaogāina se lou umī o loo sai ai se pelu. I Initonesia, e faia e manukī ua uma ona toleniina lea galuega. Ae o le auala e sili ona faigofie e fiafia i ai i latou e mananaʻo e maua na o popo, o le faatali lea seʻia paʻū ifo lava le popo ia.

Po o le ā lava le auala e toliina ai, ua avea ma fua e lelei tele mo le mauaina ai o tupe faapea foʻi ma le tāua tele mo taumafa a le toʻatele o tagata. O lea la, o le isi taimi e te toe vaai ai i se niu, po ua na o se ata po o se niu moni, ia manatua e lē na o le faaaulelei ai o matafaga o le teropika e aogā i ai. O loo e tagaʻi i se laau e maua mai ai se tasi o fua e sili ona aogā i le lalolagi.

[Pusa/Ata i le itulau 26]

VALA MATAʻINA O LE NIU

LE ŪŪ E lē na o tagata ua iloaina le lelei o le niu. O le ūū o se meaola e mau i se pu i le eleele i le ao ae a oo i le pō e alu aʻe e ʻai fua o le niu. E manaʻomia e le tagata se pelu e isi ai le popo, ae o lenei paa e ese le poto, e tele ni ana taumafaiga ina ia taʻe ai le popo e ala i le tuʻi po o le togi o le popo i se maa po o se papa seʻia oo ina isi. E foliga mai e aogā i lea meaola le ʻai i le popo auā e silia ma le 30 tausaga le umi e mafai ona ola ai!

POPO I MEA E FAAAULELEI AI Talu ai e aogā tele le suāuu o le popo mo le paʻu o le tagata, ua faaaogā ai i le gaosia o vali laugutu ma kulimi e puipuia ai le tino mai le lā. Afai e te faaaogāina fasimoli e lē afāina ai le siʻosiʻomaga ma e ʻoā, atonu la e fai mai i le suāuu e maua mai le popo.

[Ata]

E mafai ona sao le popo i lana folauga i le vasa

Ūū

Niu

[Ē Ana le Ata]

Godo-Foto

[Ē Ana le Ata i le itulau 12]

Ata i luga i le taumatau: Godo-Foto