KA WEA ungwa or a̱ ôr kwagh a ter ishember i “uma” man “jijingi” la nahan kanyi ka i̱ hii van we ken ishima? Ior kpishi na jighjigh ér uma man jijingi ka kwagh u a lu ken avese u i nengen a mi ga, shi a kpen kpaa ga yô. Ve hen ér shighe u or ka nana kpe yô, kwagh shon u a lu ken a nan, i nengen a mi ga ne ngu a due a undu iyol i nan, a za lu mape. Er jighjigh u nan ne a samber wuee yô, ior kpishi ka a̱ pase ve ér Bibilo tese nahan ga yô i kpiligh ve iyol kpen kpen. Nahan yô, Mkaanem ma Aôndo tese ér uma ka nyi, man jijingi di ka nyi?

Se hii sha kwagh u a lu uma yô. A lu ú umbur yô, ka zwa Heberu man zwa Grika i lu ijô i hiihii i yange i hemba ngeren Bibilo ker ye. Ka ishember i ken zwa Heberu i í yer ér neʹphesh man i ken zwa Grika i í yer ér psy·kheʹ la mbangeren Bibilo yange ve gema ve nger ér uma ye. Asember a ahar ne nga ken Ruamabera je hemba kwa 800, man Bibilo i New World Translation  la gema a ér “uma.” Aluer u time ken Bibilo vighe vighe ú nenge gbenda u i yar tom a asember ne yô, ú mase kaven wer a tile sha ityough ki (1) ior, man (2) ishôso shin (3) uma u or nan lu a mi shin ishôso i lu a mi la. Se nenge nen avur a ruamabera agenegh a a pase se ikyav i ishember ne sha igbenda i itiar ne yô.

Ior. “Sha ayange a Noa . . . la, . . . ior kpeghee, ka uuma anigheni tsô ve war sha mnger ye.” (1 Peteru 3:20, NW ) Sha mimi yô, ishember i “uuma” i i ter heen ne, ka ior i lu ôron kwagh ve ye—ka Noa man kwase na man ônov nav utar kua kasev vev je la. Ekesodu 16:16 ngu a kwaghwan u ngise i wa Mbaiserael sha kwagh u mana yô. I kaa a ve ér: “Hanma or nana̱ kohol un, . . . sha iyenge i ior [shin uuma, NW] enev, . . . mba ve lu ken tenti u nan” la. Nahan ior yange ve kohol mana sha iyenge i ior mba hen tsombor ve. Ken Ukwelegh 3:25 kpa i yar tom a ishember i “uma” la sha ityough ki or.

Ishôso. Ishôso kpa Bibilo yila i ér uuma. Shighe u Aôndo tim tar sha mngerem ma deemee bee la, a ya ikyur a Noa man tsombor na kua ishôso kpaa. Nahan á kaa ér: “Á kera tim uuma sha won cii sha mngerem ma deemee ga.” (Genese 9:11) “Uuma” mba á kaa ér á kera tim ve kera ga ne lu ior tseegh ga, ishôso kpaa.

Uma u or lu a mi la.  Ashighe agenegh yô ka a ôron kwagh u “uma” yô, kwagh la a tese ér mba ôron kwagh u or u nan lu ityough ndor yô. Davidi ngise zamber a Yehova ér: “Kporom ikua ikua a uma wam, paa un; paam sha ci u mbaihomov av.” (Pasalmi 69:18) Kanyi Davidi lu zamber a Yehova ér a̱ paa? Lu zamber a na ér a̱ paa uma na, sha er una kpe ga yô. Ngise ngise cii man shighe u Davidi la, Rahel kpa shighe u lu toghol mar u Benyamin yô, ‘uma na due kera, gadia a kpe.’ (Genese 35:16-19) Hen shighe la je, uma u Rahel saa. Nenge ase mkaanem ma Yesu kpa yange ôr ne, á kaa ér: “Mo M ngu Orkuranilev u dedoo; orkuranilev u dedoo ka A gbihi uma na sha ci u iyôngo” na. (Yohane 10:11) Yesu yange na uma na sha ci u uumace. Ishember i “uma” i i ter ken avur a Bibilo ne cii tese wanger wanger ér avur ne nga ôron kwagh u mlu u or lun uma her shin kera lun uma ga la. Aluer ú ôr 1 Utor 17:17-23 man Mateu 10:39 man Yohane 15:13 kua Aerenakaa 20:10 yô, ken  avur ne kpaa ú nenge er i yar tom a ishember i “uma” la sha gbenda ungun nahan yô.

Shi aluer ú seer timen ken Mkaanem ma Aôndo yô ú nenge wer ma ijiir i môm môm tsô kpa Bibilo i kaa ér “uma” u or “kpen ga” ze. Er ma i̱ ôr kwagh nahan yô, i̱ gema i̱ kaa ér uma kpen. “Nenge, uuma cii ka mba Av je, uma u ter kua uma u wan kpaa ka u Wam je; or (uma, NW ) u nan eren isholibo yô, ka nan nana kpe ye.”—Esekiel 18:4.

Se nenge ase nen sha gbenda u Bibilo i yar tom a ishember i “jijingi” la ase. Ior mbagenev hen ér “jijingi” man “uma” ka kwagh shon môm tsô. Kpa ka nahan ga. Bibilo pase se wang ér “jijingi” man “uma” ka akaa kposo kposo je. Jijingi kaha kposo a uma nena?

Ka ishember i ken zwa Heberu i í yer ér ruʹach la, man i ken zwa Grika i í yer i ér pneuʹma la, mbangeren Bibilo yange ve nger ér “jijingi” ye. Ruamabera iyol na pase se ikyav i asember ne. U tesen ikyav yô, Pasalmi 104:29 kaa ér: “Ka Wea tôô ve iôôn [shin jijingi NW; ka ruʹach je la] kera yô, ve kpe, ve gema ve hingir vuulevu.” Yakobu 2:26 di gema kaa ér “iyol i lun a jijingi [ka pneuʹma je la] ga [ngi] kpenegh.” Avur ne wase se u kaven ér “jijingi” ka kwagh u ka a na iyol i lu uma yô. Iyol i í lu a jijingi ga cii ngi kpenegh. Nahan yô, ishember i ruʹach i i gem i ken Bibilo ér “jijingi” la shi i gema i ajiir agenegh kpaa ér “iôôn i uma” shin tahav mbu umav. U tesen ikyav yô, Aôndo ngise ôr kwagh u Mngerem ma Deemee ma sha ayange a Noa la, Aôndo kaa ér: “Me va a mngerem sha tar deemee, sha u timin hanma kwagh u uma cii, u a lu a iôôn i uma [ka ruʹach je la] ken a na, sha won, kera.” (Genese 6:17; 7:15, 22) Nahan yô, “jijingi” ka tahav mbu i nengen a mi ga, (inja na yô ka tahav mbu nan uma) mbu ka mbu na akaa a lu uma yô.

Uma man jijingi mba kwagh môm ga. Gba u iyol ia lu a jijingi keng keng ve ia lu uma ye, di vough er redio kpa ka i gba u una lu a usu latriki keng ve una er tom nahan. De shi se seer tesen ikyav sha kwagh ne sha redio u cuku. Ka wea wa ako ken redio u cuku wea bugh un yô, tahav mbu latriki mbu mbu lu ken ako la nga a na redio shon a gba lamen. Kpa aluer ako nga  ker ga yô, una er tom ga. Shi radio ugen ngu u ka a pir usu latriki ken tine ape a lu zuan a tahav la kpa ngu a mem tom je la. Kape jijingi kpaa ngu a na iyol tahav, i lu uma je la. Er usu u latriki shin ako a fe kwagh shin a henen ma kwagh ga nahan, kape jijingi kpa i lu vough je la. Ka tahav mbu lun a uma ga. Kpa er orpasalmi a er nahan, a jijingi la shin tahav mbu nan uma mbun shio yô iyol yase ‘ia kpe, ia gema a hingir vuulevu.’

Orpasenkwagh 12:7 ôr kwagh u ku u or, ér: “Vuulevu [iyol i or] shi ua hide shin inya er i lu tsuaa nahan, jijingi kpaa una hide her Aôndo U lu na un yô.” Zum u jijingi shin tahav mbu umav ka mbua undu iyol i or yô, iyol la ngi i hingir kpenegh, i hide i yem shin inya ape yange i va la. Tahav mbu umav mbu la kpaa ka mbu hide mbu yem ape yange mbu va la—ka hen Aôndo je la. (Yobu 34:14, 15; Pasalmi 36:9) Kpa ú ngu wer, tahav mbu umav mbun ka mbu hide mbu yem sha kpôô kpôô ga. Kpa kwagh ne inja na yô, aluer or kpe man gba u nana hide a lu uma ken hemen yô, ka Yehova Aôndo una fatyô u hiden nan nan uma ye. Se fatyô u kaan ser, uma u nan ngu sha ikyev i Aôndo. Ka Aôndo á lu a tahav mbu hiden nan or jijingi shin tahav mbu umav sha er nana hide a lu uma ye.

Man ka kwagh u Aôndo a soo ér una er a mba ve kpe ve lu “shin iwar cii” vough je ne, nahan kwagh ne doo se je gande! (Yohane 5:28, 29) Sha shighe u mnder u shin ku la, ior mba ve kpe la cii Yehova una er ve iyol i he, una na i jijingi shin tahav mbu umav, nahan vea hide a lu uma. Ior vea ember sha shighe la je a zua ga!

Aluer ú soo u zuan a iwanger seer sha kwagh u ishember i “uma” man “jijingi” er i yar tom a i ken Bibilo nahan yô, ôr antakerada u Kanyi Ka i̱ Er Se Zum u Se Kpe Laa? man takerada u i yer ér Reasoning from the Scriptures la, peeji 375 zan zan 384. U zua a akaa a doon we ken ityakerada ne kpishi. Ka Mbashiada mba Yehova ve gber i ye.