Skip to content

Skip to table of contents

VAHE 9

“Ko Kalaisí ko e Mālohi Ia ʻo e ʻOtuá”

“Ko Kalaisí ko e Mālohi Ia ʻo e ʻOtuá”

1-3. (a) Ko e hā ʻa e meʻa fakamanavahē naʻe hokosia ʻe he kau ākongá ʻi he Tahi Kālelí, pea ko e hā naʻe fai ʻe Sīsuú? (e) Ko e hā naʻe malava totonu ai ʻa e ʻapositolo ko Paulá ke ne pehē “koe malohi oe Otua . . . a Kalaisi”?

 NAʻE manavahē ʻaupito ʻa e kau ākongá. Naʻa nau folau ʻo kolosi ʻi he Tahi Kālelí ʻi he taimi naʻe tō fakafokifā hifo ai ha afā kiate kinautolú. ʻOku ʻikai ha veiveiua ne nau ʻosi sio ʻi ha ngaahi afā ʻi he anovai ko ʻení ki muʻa​—he ko ē, ko e niʻihi ʻo e kau tangatá ko e kau toutai taukei. a (Mātiu 4:18, 19) Ka ko “ha fuʻu ʻahiohio” ʻeni ia, pea naʻe vave ʻene fakatupunga ʻa e tahí ke hoú. Naʻe ngāue ʻi he hohaʻatuʻu ʻa e kau tangatá ke fakaʻuli ʻa e vaká, ka naʻe fuʻu mālohi ʻa e afaá. Naʻe aake ʻa e ngaahi peaú ʻo ‘feohofi ki he vaká,’ ʻa ia naʻe kamata ke fonu ia ʻi he vaí. Neongo ʻa e taʻemanongá, naʻe maʻu mohe pē ʻa Sīsū ia ʻi he taumulí, ko e ongosia ʻi he hili ʻa e ʻaho ʻo e faiako ki he fuʻu kakaí. ʻI he manavahē telia ʻenau moʻuí, naʻe fafangu ia ʻe he kau ākongá, ʻo kōlenga ange: “ʻEiki! Tokoni mai! ʻOku tau tuʻutamaki!”​—Maake 4:35-38; Mātiu 8:23-25.

2 Naʻe ʻikai ke ilifia ʻa Sīsū. ʻAki ʻa e loto-maʻu kakató, naʻá ne valokiʻi ʻa e matangí mo e tahí: “Longoā, ʻoua ʻe momoʻi ngu.” Tuai e kemo, ne talangofua ʻa e matangí mo e tahí​—naʻe mate hifo ʻa e afaá, pea nonga hifo ʻa e ngaahi peaú, pea “hoko ha tofu lahi.” Ne hoko leva ha ilifia anga-kehe ʻi he kau ākongá. “Ko hai tū ʻeni?” ko ʻenau femuhuʻakí ia. Ko hono moʻoní, ko e faʻahinga tangata fēfē ia ʻe lava ke ne valokiʻi ʻa e matangí mo e tahí ʻo hangē haʻane fakatonutonu ha kiʻi tama puleʻingataʻá?​—Maake 4:39-41; Mātiu 8:26, 27.

3 Naʻe ʻikai ko ha tangata anga-maheni pē ʻa Sīsū. Naʻe ngāue ʻa e mālohi ʻo Sihová ʻiate ia pea naʻe fakahāhā ia ʻia Sīsū ʻi he ngaahi founga makehe atu. Naʻe malava totonu ai ʻa e ʻapositolo fakamānavaʻi ko Paulá ke ne pehē “koe malohi oe Otua . . . a Kalaisi.” (1 Kolinitō 1:24PM) ʻI he ngaahi founga fē naʻe fakahāhā ai ʻa e mālohi ʻo e ʻOtuá ʻia Sīsuú? Pea ko e hā ʻa e tākiekina ʻoku malava ʻe he ngāueʻaki ʻe Sīsū ʻa e mālohí ke ne ueʻi kitautolú?

Ko e Mālohi ʻo e ʻAlo Tofu-Pe-Taha-Ne-Fakatupú

4, 5. (a) Ko e hā ʻa e mālohi mo e mafai naʻe tuku ʻe Sihova ki hono ʻAlo tofu-pē-taha-ne-fakatupú? (e) Naʻe anga-fēfē hono teuʻi ʻa e ʻAlo ko ʻení ke ne fakahoko ʻa e ngaahi taumuʻa fakaefakatupu ʻa ʻene Tamaí?

4 Fakakaukau atu ki he mālohi naʻe maʻu ʻe Sīsū ʻi he lolotonga ʻene ʻi ai ki muʻa ke tangatá. Naʻe ngāueʻaki ʻe Sihova hono “mālohi taʻengatá” ʻi he taimi naʻá ne fakatupu ai hono ʻAlo tofu-pē-taha-ne-fakatupú, ʻa ia naʻe hoko ʻo ʻiloa ko Sīsū Kalaisí. (Loma 1:20NW; Kolose 1:15) ʻI he hili iá, naʻe foaki ʻe Sihova ʻa e mālohi fakaofo mo e mafai ki he ʻAlo ko ʻení, ʻo vaheʻi ia ke ne fakahoko ʻEne ngaahi taumuʻa fakaefakatupú. ʻI he fekauʻaki mo e ʻAló, ʻoku pehē ʻe he Tohitapú: “Ko e hoko mai ʻa e meʻa kotoa pe naʻe fou ʻiate ia; pea naʻe ʻikai ha momoʻi meʻa ʻe taha ʻe hoko mai, ʻo ʻataʻatā mo ia.”​—Sione 1:3.

5 Ko e meʻa faingataʻa moʻoni ke tau mahinoʻi ʻa e lahi ʻo e ngāue naʻe vaheʻi ange ko iá. Sioloto atu ki he mālohi naʻe fiemaʻu ki hono ʻomai ke ʻi ai ʻa e laui miliona ʻo e kau ʻāngelo māfimafí, ʻa e ʻuniveesi fakamatelié mo hono ngaahi kaniva ʻe laui pilioná, pea mo e māmaní mo hono faʻahinga kehekehe lahi fau ʻo e moʻuí. Ke fakahoko ʻa e ngaahi ngafa ko iá, naʻe maʻu ʻe he ʻAlo tofu-pē-taha-ne-fakatupú ʻi hono tuʻungá ʻa e ivi mālohi lahi taha ʻi he ʻunivēsí​—ko e laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá. Naʻe maʻu ʻe he ʻAlo ko ʻení ʻa e fiefia lahi ʻi he hoko ko e Tokotaha Ngāue Mataotao, ʻa ia naʻe ngāueʻaki ʻe Sihova ʻi hono fakatupu ʻa e ngaahi meʻa kehe kotoa pē.​—Palovepi 8:22-31.

6. ʻI he hili ʻene pekia ʻi he māmaní mo ʻene toetuʻú, ko e hā ʻa e mālohi mo e mafai naʻe foaki ange kia Sīsuú?

6 Naʻe malava ki he ʻAlo tofu-pē-taha-ne-fakatupu ko ʻení ke ne maʻu naʻa mo ha toe mālohi mo e mafai lahi ange? ʻI he hili ʻa e pekia ʻa Sīsū ʻi he māmaní mo ʻene toetuʻú, naʻá ne pehē: “Kuo tuku kiate au ʻa e pule kotoa pe ʻi langi pea ki mamani.” (Mātiu 28:18) ʻIo, kuo foaki kia Sīsū ʻa e malava mo e totonu ke ne ngāueʻaki ʻa e mālohi fakalevelevá. ʻI he tuʻunga ko e “Tuʻi ʻo e ngaahi tuʻi, mo e ʻEiki ʻo e ngaahi ʻeiki,” kuo fakamafaiʻi ai ia ke ne “fakakaʻanga ʻa e pule kotoa pe mo e tuʻunga kotoa pe mo e malohi”​—hāmai mo e taʻehāmai​—ʻoku tuʻu ʻo fakafepaki ki heʻene Tamaí. (Fakahā 19:16; 1 Kolinitō 15:24-26) Ko e ʻOtuá kuo “ʻikai te ne fakatoe ha momoʻi meʻa taʻetuku ki lalo” ʻia Sīsū​—kae, tuku kehe ʻa Sihova tonu.​—Hepelu 2:8; 1 Kolinitō 15:27.

7. Ko e hā ʻoku malava ai ke tau fakapapauʻi ʻe ʻikai ʻaupito ngāuehalaʻaki ʻe Sīsū ʻa e mālohi kuo tuku ʻe Sihova ki hono nimá?

7 ʻOku fiemaʻu ke tau hohaʻa naʻa ngāuehalaʻaki ʻe Sīsū ia hono mālohí? ʻIkai ʻaupito! ʻOku ʻofa moʻoni ʻa Sīsū ʻi heʻene Tamaí pea heʻikai ʻaupito te ne fai ha meʻa ke taʻefakahōifuaʻi ai ia. (Sione 8:29; 14:31) ʻOku ʻiloʻi lelei ʻe Sīsū ʻoku ʻikai ʻaupito ke ngāuehalaʻaki ʻe Sihova hono mālohi aoniú. Kuo mātā tonu ʻe Sīsū ʻa e kumi ʻa Sihova ki ha ngaahi faingamālie “ke fakaha malohi a ene afio ke kau mo kinautolu oku tokaga totonu ho nau loto kiate ia.” (2 Kalonikali 16:9PM) Ko e moʻoni, ʻoku maʻu ʻe Sīsū ʻa e ʻofa ʻa ʻene Tamaí ki he faʻahinga ʻo e tangatá, ko ia ʻoku malava ai ke tau falala ʻe ngāueʻaki maʻu pē ʻe Sīsū hono mālohí ki he taumuʻa lelei. (Sione 13:1) Kuo fokotuʻu ʻe Sīsū ha lēkooti taʻemele ʻi he meʻá ni. Tau lāulea angé ki he mālohi naʻá ne maʻu he lolotonga ʻene ʻi he māmaní pea mo e founga naʻe ueʻi ai ia ke ne ngāueʻaki iá.

“Malohi i he . . . Lea”

8. ʻI he hili hono fakanofo iá, ko e hā naʻe fakaivia ʻa Sīsū ke ne faí, pea naʻe anga-fēfē ʻene ngāueʻaki hono mālohí?

8 ʻOku hā mahino, naʻe ʻikai fakahoko ʻe Sīsū ha ngaahi mana ʻi he taimi naʻá ne kei tupu hake ai ko ha tamasiʻi ʻi Nasaletí. Ka naʻe liliu ia ʻi he hili ʻene papitaiso ʻi he 29 T.S., ʻi hono taʻu 30 nai. (Luke 3:21-23) ʻOku tala mai ʻe he Tohitapú kiate kitautolu: “Koe fakanofo e he Otua a Jisu o Nasaleti aki ae Laumalie Maonioni moe malohi: aia nae faa fealuaki o fai lelei, mo ne fakamoui akinautolu kotoabe nae fakamalohiʻi e he tevolo.” (Ngāue 10:38PM) Ko e “fai lelei”​—ʻikai ʻoku fakahaaʻi ai naʻe ngāuetotonuʻaki ʻe Sīsū ʻa hono mālohí? ʻI he hili hono pani iá, naʻá ne hoko “koe balofita nae malohi i he gaue moe lea.”​—Luke 24:19PM.

9-11. (a) Naʻe fai ʻe Sīsū ʻa e konga lahi ʻo ʻene faiakó ʻi fē, pea ko e hā ʻa e pole naʻá ne fehangahangai mo iá? (e) Ko e hā naʻe toʻoa ai ʻa e loto ʻo e fuʻu kakaí ʻi he founga faiako ʻa Sīsuú?

9 Naʻe anga-fēfē ʻa e mālohi ʻa Sīsū ʻi he leá? Naʻá ne faʻa faiako ʻi ha feituʻu ʻatāloa​—ʻi he ngaahi veʻe anovaí mo e ngaahi tafaʻaki moʻungá pea pehē ki he ngaahi halá pea ʻi he ngaahi feituʻu faiʻanga fakataú. (Maʻake 6:53-56; Luke 5:1-3; 13:26) Naʻe malava pē ki heʻene kau fanongó ke nau ʻalu mei ai kapau naʻe ʻikai te nau mahuʻingaʻia ʻi heʻene ngaahi leá. ʻI he kuonga ki muʻa ʻi he paaki tohí, naʻe pau ai ki he kau fanongo loto-houngaʻiá ke nau tauhi ʻene ngaahi leá ʻi honau ʻatamaí mo honau lotó. Ko ia, ko e akonaki ʻa Sīsuú naʻe fiemaʻu ke maʻu fakaʻāuliliki, mahinoʻi lelei, mo manatuʻingofua. Ka naʻe ʻikai ko ha palopalema ʻa e pole ia ko iá kia Sīsū. Ko e fakatātaá, fakakaukau ange ki heʻene Malanga ʻi he Moʻungá.

10 ʻI he pongipongi ʻe taha ʻi he konga ki muʻa ʻo e 31 T.S., naʻe fakatahataha ai ha fuʻu kakai tokolahi ʻi ha veʻe moʻunga ofi ki he Tahi Kālelí. Ko e niʻihi naʻa nau haʻu mei Siutea mo Selusalema, ʻi he kilomita ʻe 100 ki he 110 hono mamaʻó. Ko e niʻihi kehe naʻe haʻu mei he feituʻu matāfonua ʻo Tāia mo Saitoní, ki he tokelaú. Naʻe ʻunuʻunu ofi ʻa e kakai puke tokolahi kia Sīsū ke ala kiate ia, pea naʻá ne fakamoʻui kotoa kinautolu. ʻI he taimi naʻe ʻikai ai ke toe ʻi ai ha taha puke lahi ʻe toe ʻiate kinautolú, naʻá ne kamata leva ke faiako. (Luke 6:17-19) ʻI he ʻosi atu ha taimi mei heʻene leá, naʻa nau fakatumutumu ʻi he meʻa naʻa nau fanongo aí. Ko e hā hono ʻuhingá?

11 ʻI he laui taʻu ki mui ai, ko e tokotaha naʻe fanongo ʻi he malanga ko iá naʻá ne tohi: “Naʻe toʻoa ʻa e kakai ʻi heʻene fai: he ko e anga o ʻene faiako kiate kinautolu naʻe ngali ko ha pule ia.” (Mātiu 7:28, 29) Naʻe leaʻaki ʻe Sīsū ha mālohi naʻe malava ke nau ongoʻi. Naʻá ne lea maʻá e ʻOtuá pea poupouʻi ʻene akonakí ʻaki ʻa e mafai ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá. (Sione 7:16) Ko e ngaahi fakamatala ʻa Sīsuú naʻe mahino, ko ʻene ngaahi enginakí naʻe fakaueʻiloto, pea ko ʻene ngaahi fakaʻuhingá naʻe taʻealafakakikihiʻi. Naʻe aʻu ʻene ngaahi leá ki he tafaʻaki mahuʻinga taha ʻo e ngaahi ʻīsiú pea pehē ki he loto ʻo ʻene kau fanongó. Naʻá ne akoʻi kinautolu ki he founga ke maʻu ai ʻa e fiefiá, founga ke lotu aí, founga ke kumi ai ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, pea mo e founga ke langa ai ki ha kahaʻu malú. (Mātiu 5:3–7:27) Naʻe fakaʻaaki ʻe heʻene ngaahi leá ʻa e loto ʻo e faʻahinga naʻa nau fiekaia ki he moʻoní mo e māʻoniʻoní. Ko e faʻahinga peheé naʻa nau loto-lelei ke “liʻaki” kinautolu tonu pea liʻaki atu ʻa e meʻa kotoa pē koeʻuhí kae muimui ʻiate ia. (Mātiu 16:24; Luke 5:10, 11) Ko ha fakamoʻoni lelei ē ki he mālohi ʻo e ngaahi lea ʻa Sīsuú!

“Malohi i he Gaue”

12, 13. ʻI he ʻuhinga fē naʻe hoko ai ʻa Sīsū ʻo “malohi i he gaue,” pea ko e hā ʻa e faikehekehe naʻe ʻi heʻene ngaahi maná?

12 Ko Sīsuú naʻe toe “malohi i he gaue.” (Luke 24:19PM) ʻOku fakamatala ʻa e ngaahi Kōsipelí ki he ngaahi mana pau ʻoku laka hake ʻi he 30 naʻe fakahoko ʻe ia​—kātoa ʻi he “mālohi ʻo Sihová.” b (Luke 5:17NW) Naʻe ueʻi ʻe he ngaahi mana ʻa Sīsuú ʻa e moʻui ʻe laui afe. Fakakaukau ki ha mana pē ʻe ua​—ko hono fafangaʻi ʻa e kau tangata ʻe toko 5,000 pea ki mui ai ko e kau tangata ʻe toko 4,000. Pea ko e fuʻu kakaí mahalo naʻe kau ki ai mo ha toe laui afe kehe ʻo e kakai fefine mo e tamaiki iiki!​—Mātiu 14:13-21; 15:32-38.

13 Naʻe ʻi ai ʻa e fuʻu kehekehe lahi ʻi he ngaahi mana ʻa Sīsuú. Naʻá ne maʻu ʻa e mafai ki he kau tēmenioó, ʻo faingofua pē ʻene kapusi kinautolú. (Luke 9:37-43) Naʻá ne toe maʻu ʻa e mālohi ki he ngaahi ʻelemēniti fakamatelié, ʻo liliu ʻa e vaí ko e uaine. (Sione 2:1-11) Sioloto atu ki he ʻohovale ʻa ʻene kau ākongá, ʻi heʻenau vakai kia Sīsū “ʻoku ne hāʻele ʻi he fukahi tahi.” (Sione 6:18, 19) Naʻá ne toe pule foki ki he ngaahi mahakí, ʻo fakamoʻui ʻa e ngaahi mele ʻi he ʻōkani fakaesinó, mahaki tauhí, mo e puke naʻe fakailifia ki he moʻuí. (Maʻake 3:1-5; Sione 4:46-54) Naʻá ne fakahoko ʻa e ngaahi fakamoʻui peheé ʻi he ngaahi founga kehekehe. Naʻe fakamoʻui pē ha niʻihi mei he mamaʻó, lolotonga iá naʻe ongoʻi ʻe he niʻihi kehe ia ʻa e ala tonu ki ai ʻa Sīsuú. (Mātiu 8:2, 3, 5-13) Ko e niʻihi naʻe fakamoʻui ʻi he taimi pē ko iá, kae māmālie ʻa e niʻihi kehe.​—Maake 8:22-25; Luke 8:43, 44.

“Pea nau vakai ʻa Sisu ʻoku ne hāʻele ʻi he fukahi tahi”

14. ʻI he malumalu ʻo e ngaahi tuʻunga fē naʻe fakahāhā ai ʻe Sīsū naʻá ne maʻu ʻa e mālohi ke fakafoki mai ʻa e kau maté?

14 Ko e meʻa ʻoku tuʻu-ki-muʻá, naʻe maʻu ʻe Sīsū ʻa e mālohi ke fakafoki mai ʻa e kau maté. ʻI ha taimi ʻe tolu ʻoku lēkooti, naʻá ne fokotuʻu ai ʻa e kau mate, ʻo fakafoki ha kiʻi ʻofefine taʻu 12 ki heʻene ongo mātuʻá, ko ha tama pē ʻe taha ki heʻene faʻē uitoú, pea mo ha tuongaʻane ʻofeina ki hono ongo tuofāfiné. (Luke 7:11-15; 8:49-56; Sione 11:38-44) Naʻe ʻikai ha tuʻunga ia ʻe fakamoʻoniʻi naʻe fuʻu faingataʻa. Naʻá ne fokotuʻu ʻa e kiʻi taʻahine taʻu 12 mei hono mohenga maté ʻi he hili pē ha taimi siʻi mei heʻene maté. Naʻá ne fokotuʻu ʻa e foha ʻo e uitoú mei he meʻa-fata putú, ʻo ʻikai ha veiveiua ʻi he ʻaho pē ʻo ʻene maté. Pea naʻá ne fokotuʻu ʻa Lāsalosi mei he fonualotó ʻi he hili ia ʻene mate ʻi he ʻaho ʻe fā.

Ngāueʻaki ʻa e Mālohí ʻo Taʻesiokita, ʻIloʻilo, mo Fakaʻatuʻi

15, 16. Ko e hā ʻa e fakamoʻoni naʻe taʻesiokita ʻa Sīsū ʻi hono ngāueʻaki hono mālohí?

15 ʻE lava ke ke sioloto atu ki he malava ke ngāuekoviʻaki ʻa e mālohí kapau ko e mālohi ʻo Sīsuú naʻe tuku ki he nima ʻo ha tokotaha-pule taʻehaohaoa? Ka naʻe ʻikai ha angahala ia ʻa Sīsū. (1 Pita 2:22) Naʻá ne fakafisi ke fakameleʻi ia ʻaki ʻa e siokitá, fiemaʻu tuʻungá, mo e mānumanu ʻokú ne tataki ʻa e kau tangata taʻehaohaoá ke nau ngāueʻaki honau mālohí ke fakamamahiʻi ai ʻa e niʻihi kehé.

16 Naʻe taʻesiokita ʻa Sīsū ʻi hono ngāueʻaki hono mālohí, ʻo ʻikai ʻaupito ke ngāueʻaki ia ki ha tupu fakafoʻituitui. ʻI he taimi naʻá ne fiekaia aí, naʻá ne fakafisi ke liliu ʻa e maká ke hoko ko ha mā maʻana. (Mātiu 4:1-4) Ko ʻene masiva he koloá ko e fakamoʻoni ia naʻe ʻikai te ne maʻu ha tupu fakamatelie mei hono ngāueʻaki hono mālohí. (Mātiu 8:20) ʻOku toe ʻi ai ʻa e fakamoʻoni ko ʻene ngaahi ngāue mālohí naʻe tupu ia mei he ngaahi taumuʻa taʻesiokita. ʻI he taimi naʻá ne fakahoko ai ʻa e ngaahi maná, naʻá ne fai ia ʻi ha feilaulau pē ʻaʻana. ʻI heʻene fakamoʻui ʻa e mahamahakí, naʻe mavahe atu ʻa e mālohí meiate ia. Naʻá ne lāuʻilo ki he mavahe atu ko ʻeni ʻa e mālohí, naʻa mo e ʻi he tuʻunga ʻo e foʻi fakamoʻui pē ʻe taha. (Maʻake 5:25-34) Neongo ia, naʻá ne fakaʻatā pē ha fuʻu tokolahi ʻo e kakaí ke nau ala mai kiate ia, pea naʻe fakamoʻui ai kinautolu. (Luke 6:19) Ko ha laumālie taʻesiokita moʻoni ē!

17. Naʻe anga-fēfē hono fakahāhā ʻe Sīsū naʻá ne ʻiloʻilo ʻi hono ngāueʻaki hono mālohí?

17 Naʻe ʻiloʻilo ʻa Sīsū ʻi hono ngāueʻaki hono mālohí. Naʻe ʻikai ʻaupito te ne fakahoko ʻa e ngaahi ngāue mālohí ko ha fakahāhā pē pe ko ha ngaahi fakaʻaliʻali fie hā taʻeʻiai hano taumuʻa. (Mātiu 4:5-7) Naʻe ʻikai te ne loto ke fakahoko pē ha ngaahi fakaʻilonga ke fakafiemālieʻi ʻa e fieʻilo taumuʻa hala ʻa Hēlotá. (Luke 23:8, 9) ʻI he ʻikai ke tuʻuaki hono mālohí, naʻe faʻa naʻinaʻi ʻa Sīsū ki he faʻahinga ko ia naʻá ne fakamoʻuí ke ʻoua te nau tala ki ha taha. (Maʻake 5:43; 7:36) Naʻe ʻikai te ne fiemaʻu ke aʻu ʻa e kakaí ki ha ngaahi fakamulituku fekauʻaki mo ia ʻo makatuʻunga ʻi ha ngaahi fakamatala fakatoʻoaloto.​—Mātiu 12:15-19.

18-20. (a) Ko e hā naʻá ne tākiekina ʻa e founga ʻa ia naʻe ngāueʻaki ai ʻe Sīsū hono mālohí? (e) ʻOku anga-fēfē hoʻo ongoʻi fekauʻaki mo e founga ʻa ia naʻe fakamoʻui ai ʻe Sīsū ha tangata tuli moʻoní?

18 Ko e tangata mālohí ni, ʻa Sīsū, naʻe kehe ʻaupito ia mei he kau pule ko ia kuo nau ngāueʻaki ʻa e mālohí ʻi he taʻetokaʻi taʻeongoʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu mo e faingataʻaʻia ʻa e niʻihi kehé. Naʻe tokanga ʻa Sīsū fekauʻaki mo e kakaí. ʻI he sio atu pē ki he faingataʻaʻiá naʻe maongo loloto ʻaupito ia kiate ia ʻo ueʻi ai ia ke ne fakanonga ʻenau faingataʻaʻiá. (Mātiu 14:14) Naʻá ne fakaʻatuʻi ʻenau ngaahi ongoʻí mo ʻenau ngaahi fiemaʻú, pea naʻe tākiekina ʻe he tokanga anga-ʻofa ko ʻení ʻa e founga naʻá ne ngāueʻaki ai hono mālohí. ʻOku maʻu ʻi he Maʻake 7:31-37 ha fakatātā fakaueʻiloto.

19 ʻI he taimi ko ʻení, naʻe ʻilo ai ʻe ha fuʻu kakai tokolahi ʻa Sīsū pea nau ʻomai kiate ia ʻa e tokolahi naʻe puke, pea naʻá ne fakamoʻui kinautolu kotoa. (Mātiu 15:29, 30) Ka naʻe fili ʻe Sīsū ha tangata ʻe taha ʻo fai ha tokanga makehe ki ai. Ko e tangatá naʻe tuli pea ʻikai kei malava ke lea. Naʻe ongoʻi nai ʻe Sīsū ʻa e manavasiʻi pe ko e mā ʻa e tangatá ni. ʻI he fakakaukau leleí, naʻe ʻave mavahe ʻe Sīsū ʻa e tangatá​—ʻo mamaʻo mei he fuʻu kakaí​—ki ha feituʻu fakaekinaua pē. Naʻe ngāueʻaki leva ʻe Sīsū ha ngaahi fakaʻilonga ke fakahā ki he tangatá ʻa e meʻa te ne faí. Naʻá ne “ʻai hono tuhu ki he ongo telinga ʻo e tangata, pea ne aʻanu ki hono nima ʻo ʻai ki hono ʻelelo.” c (Maʻake 7:33) Ko hono hokó, naʻe hanga hake ʻa Sīsū ki hēvani ʻo māpuhoi ʻi he lotu. Ko e ngaahi ngāué ni te ne tala ki he tangatá, ‘Ko e meʻa ʻoku ou teu fai maʻaú ʻoku tupu ia ʻi he mālohi mei he ʻOtuá.’ Fakaʻosí, naʻe pehē ʻe Sīsū: “Ke ava mai.” (Maʻake 7:34) ʻI he meʻa ko iá, naʻe foki mai ʻa e fanongo ʻa e tangatá, pea naʻá ne malava ke lea lelei.

20 He fakaueʻiloto lahi ē ke fakakaukau atu naʻa mo e taimi naʻe ngāueʻaki ai hono mālohi naʻe foaki ange ʻe he ʻOtuá ke fakamoʻui ʻa e faingataʻaʻiá, naʻe fakahāhā ʻe Sīsū ha tokanga kaungāongoʻi ki heʻenau ngaahi ongoʻí! ʻIkai ʻoku fakafiemālie ke ʻiloʻi kuo tuku ʻe Sihova ʻa e Puleʻanga Faka-Mīsaiá ki he nima ʻo ha Pule tokanga fakaʻatuʻi pehē?

Ko ha Fakakite ʻo e Ngaahi Meʻa ʻe Hoko Mai

21, 22. (a) Ko e hā naʻe fakakite mai ʻe he ngaahi mana ʻa Sīsuú? (e) Koeʻuhi ko e puleʻi ʻe Sīsū ʻa e ngaahi mālohi fakanatulá, ko e hā ʻoku malava ke tau ʻamanekina ʻi he malumalu ʻo ʻene pule ʻi he Puleʻangá?

21 Ko e ngaahi ngāue mālohi naʻe fakahoko ʻe Sīsū ʻi he māmaní ko e ngaahi fakamelomelo pē ia ʻo e toe ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga ange ʻe hoko mai ʻi he malumalu ʻo ʻene pule fakatuʻí. ʻI he māmani foʻou ʻa e ʻOtuá, ʻe toe fai ai ʻe Sīsū ʻa e ngaahi mana​—ka ʻi ha tuʻunga fakamāmani lahi ia! Fakakaukau atu ki he niʻihi ʻo e ngaahi ʻamanaki fakafiefia ʻoku tuʻu mei muʻá.

22 ʻE toe fakafoki mai ʻe Sīsū ʻa e tuʻunga felāveʻiʻaki fakaeʻātakai ʻo e māmaní ki he tuʻunga mafamafatatau haohaoa. Manatuʻi naʻá ne fakahāhaaʻi ʻa hono puleʻi ʻo e ngaahi mālohi ʻo natulá ʻaki hono fakanonga ha ʻahiohio. Ko ia ai, ʻi he malumalu ʻo e pule ʻa e Puleʻanga ʻo Kalaisí, ʻe ʻikai ha fiemaʻu ai ki he faʻahinga ʻo e tangatá ke manavahē ki hano uesia ʻe ha ngaahi afā lahi, ngaahi mofuike, pā ʻa e ngaahi moʻunga afi, pe ngaahi fakatamaki fakanatula kehe. Koeʻuhi ko Sīsū ʻa e Tokotaha Ngāue Mataotaó, ʻa ia naʻe ngāueʻaki ʻe Sihova ki hono fakatupu ʻa e māmaní mo e moʻui kotoa ʻoku ʻi aí, ʻokú ne mahinoʻi kakato ʻa e faʻunga ʻo e foʻi māmaní. ʻOkú ne ʻiloʻi ʻa e founga ke ngāuetotonuʻaki ai hono ngaahi koloá. ʻI he malumalu ʻo ʻene pulé, ʻe liliu ai ʻa e foʻi māmaní fakakātoa ko ha Palataisi.​—Luke 23:43.

23. ʻI he tuʻunga ko e Tuʻí, ʻe anga-fēfē hono fakalato ʻe Sīsū ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá?

23 Fēfē ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá? Ko e malava ʻa Sīsū ke ne fafangaʻi ʻi he nima-homo ʻa e toko laui afe, ʻi hono ngāueʻaki pē ha kiʻi tokonaki siʻisiʻí, ʻoku fakapapauʻi mai ai kiate kitautolu ko ʻene pulé te ne ʻomai ʻa e fakatauʻatāina mei he fiekaiá. Ko e moʻoni, ko ha meʻakai lahi fau, ʻe vahevahe leleí, te ne fakangata ʻa e fiekaiá ʻo taʻengata. (Sāme 72:16) Ko ʻene pule ki he puké mo e mahakí ʻoku tala mai ai kiate kitautolu ko e kakai ʻoku puké, kuí, tulí, konga-tangatá, mo heké ʻe fakamoʻui​—fakaʻaufuli mo tuʻuloa. (Aisea 33:24; 35:5, 6) Ko ʻene malava ke fokotuʻu ʻa e maté ʻoku fakapapauʻi mai ai ko ʻene māfimafi ʻi he tuʻunga ko ha Tuʻi fakahēvaní ʻoku kau ai ʻa e mālohi ke fokotuʻu mai ʻa e laui miliona taʻefaʻalaua ko ia ʻoku fiefia ʻene Tamaí ke manatuʻí.​—Sione 5:28, 29.

24. ʻI heʻetau fakakaukauloto atu ki he mālohi ʻo Sīsuú, ko e hā ʻoku totonu ke tau tauhi maʻu ʻi he fakakaukaú, pea ko e hā hono ʻuhingá?

24 ʻI heʻetau fakakaukauloto atu ki he mālohi ʻo Sīsuú, tau tauhi maʻu ange ʻi he fakakaukaú ko e ʻAlo ko ʻení ʻokú ne faʻifaʻitaki haohaoa ki heʻene Tamaí. (Sione 14:9) Ko hono ngāueʻaki ʻe Sīsū ʻa e mālohí ʻoku ʻomai ai kiate kitautolu ha fakatātā mahino fekauʻaki mo e founga ʻoku ngāueʻaki ai ʻe Sihova ʻa e mālohí. Ko e fakatātaá, fakakaukau angé fekauʻaki mo e founga fakaalaala naʻe fakamoʻui ai ʻe Sīsū ha tokotaha kilia ʻe taha. ʻI he langa hono fatú ʻi he ʻofá, naʻe ala atu ʻa Sīsū ki he tangatá mo pehē: “ʻOku ou loto pe.” (Maʻake 1:40-42) ʻI he ngaahi fakamatala pehení, ʻoku hangē ʻoku pehē ai ʻe Sihova, ‘Ko e anga ia ʻo ʻeku ngāueʻaki hoku mālohí!’ ʻIkai ʻoku ueʻi ai koe ke ke fakahīkihikiʻi hotau ʻOtua māfimafi-aoniú pea ʻoatu ʻa e fakamālō ki heʻene ngāueʻaki hono mālohí ʻi ha founga ʻofa peheé?

a Ko e meʻa anga-maheni pē ʻa e ngaahi afā tō fakafokifā ki he Tahi Kālelí. Koeʻuhi ko e māʻulalo ʻa e māʻolunga ʻo e tahí (ko e mita nai ʻe 200 ki lalo mei he lēvolo ʻo e tahí) ʻoku māfana ange ai ʻa e ʻeá ia ʻi he feituʻu takatakai atú, pea ʻoku fakatupunga ai ʻa e ngaahi tokatāmaki fakaeʻatimosifia. ʻOku hifo vave ʻa e ngaahi matangi mālohí ki he Teleʻa Sioataní mei he Moʻunga Heamoní, ʻoku tuʻu ki he tokelaú. Ko e nonga ʻi he mōmeniti ʻe tahá ʻe liliu vave nai ia ko ha matangi mātuʻaki mālohi.

b ʻIkai ko ia pē, ʻoku fakakulupu ʻe he ngaahi Kōsipelí ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻa e ngaahi mana lahi ʻo ʻi ha foʻi fakamatala fakalūkufua pē ʻe taha. Ko e fakatātaá, ʻi he taimi ʻe taha naʻe haʻu ai ha “kolo kotoa” ke sio kiate ia, pea naʻá ne fakamoʻui ai ʻa e kau puke “toko lahi.”​—Maake 1:32-34PM.

c Ko e ʻaʻanú ko ha founga ia pe fakaʻilonga ʻo e fakamoʻuí naʻe tali fakatouʻosi ʻe he kau Siú mo e kau Senitailé, pea ko hono ngāueʻaki ʻa e fāvaí ʻi he faitoʻó ʻoku līpooti ia ʻi he ngaahi tohi fakalāpaí. Naʻe ʻaʻanu pē nai ʻa Sīsū ke fakahaaʻi ki he tangatá te ne fakamoʻui ia. Pe ko e hā pē ʻa e tuʻungá, naʻe ʻikai ke ngāueʻaki ʻe Sīsū ia hono fāvaí ko ha meʻa fakamoʻui fakanatula.