Skip to content

Skip to table of contents

Naʻá Ke ʻIloʻi?

Naʻá Ke ʻIloʻi?

Naʻe fakaʻatā ʻe he kau Lomá ke tanu fakalelei ha tokotaha, hangē ko Sīsuú, ʻa ia naʻa nau tautau ʻi he ʻakaú?

KO E tokolahi ʻoku nau maheni mo e talanoa fekauʻaki mo hono tautau ʻa Sīsū fakataha mo e ongo tangata faihiá ʻi ha ʻakau. (Māt. 27:35-38) Neongo ia, kuo ʻi ai ʻa e fekīhiaki ki he tonu mātē ʻa e fakamatala ʻi he Tohi Tapú ʻo pehē ʻi he hili iá ko e sino ʻo Sīsuú naʻe teuteu ki he tanú pea tuku ki ha fonualoto.​—Mk. 15:42-46.

Ko e kau fakaanga ʻe niʻihi ki he Ngaahi Kōsipelí kuo nau tui ko e tokotaha naʻe tautaú naʻe ʻikai ke fakaʻatā ke tanu fakalelei ia ʻi ha fonualoto. ʻI hono kehé, ʻoku ngalingali naʻe kehe ʻa e fakafeangai kiate kinautolú. Ko e fainusipepa ʻi he makasini Smithsonian ko Ariel Sabar, ʻokú ne fakamatala ki he puipuituʻa ʻo e fakakaukau ko iá: “Ko e kalusefaí ko ha tautea ia naʻe fai ki he kakai kovi taha ʻi he sōsaietí, pea ko e kau mataotao ʻe niʻihi naʻa nau lumaʻi ʻa e fakakaukau ʻe ʻoange ʻe he kau Lomá ki ha taha pehē ʻa e ngeia ʻo hano tanu fakalelei ia.” Naʻe loto ʻa e kau Lomá ke mātuʻaki fakamaaʻi lahi ʻa e kau faihia kuo ʻosi fakahalaiaʻí, ko ia ko honau sinó naʻe faʻa tuku pē ia ʻi he ʻakaú ke keina ʻe he fanga manú. Ko e toetoenga ʻo e sinó naʻe toki laku ia ki ha luo.

Kae kehe, kuo fakaeʻa ʻe he ʻākeolosiá ha meʻa kehe fekauʻaki mo ha niʻihi ʻo e kau Siu naʻe tāmateʻi. ʻI he 1968 ko e ngaahi toetoenga hui ʻo ha tangata naʻe tautau ʻi he ʻuluaki senitulí naʻe maʻu. Naʻe maʻu ia ʻi ha fonualoto fakafāmili Siu ofi ki Selusalema. Naʻe faʻo ʻa e ngaahi toetoenga huí ʻi ha puha tauhiʻanga-hui. Naʻe kau ai ha hui muivaʻe. Naʻe tutuki ki ha lauʻi papa ʻaki ha faʻo senitimita ʻe 11.5 (ʻinisi ʻe 4.5). “Ko e muivaʻe ko iá ʻo ha tangata ko Yehochanan,” ko e lea ia ʻa Sabar, “ʻa ia naʻe tokoni ia ke ne fakamāʻalaʻala ha fakakikihi fuoloa fekauʻaki mo e moʻoni ʻo e ngaahi fakamatala Kōsipeli fekauʻaki mo hono tanu ʻo Sīsū ʻi ha fonualotó.” ʻOku taau ke fakatokangaʻi, “ko e muivaʻe ʻo Yehochanan naʻe hoko ia ko ha fakatātā ʻo ha tangata Siu naʻe kalusefai ʻi he taimi ʻo Sīsuú ʻa ia naʻe fakaʻatā ʻe he kau Lomá ke tanu.”

ʻOku kei ʻi ai pē nai ʻa e ngaahi vakai kehekehe fekauʻaki mo e tuʻuʻanga ʻo e sino ʻo Sīsuú ʻi hono tutuki ki he ʻakaú ʻo fakatatau ki he meʻa ʻoku fakahaaʻi mai ʻe he hui muivaʻe ko ení. Ka ko e meʻa ʻoku mahino mei hení naʻe ʻi ai ʻa e niʻihi faihia naʻe tautau naʻe tanu pea ʻikai ke laku pē ki ha luo. ʻOku hā mahino, ko e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú fekauʻaki mo hono tuku ʻo e sino ʻo Sīsuú ki ha fonualotó ʻoku alafalalaʻanga. Ko e fakamoʻoní ʻokú ne poupouʻi ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú.

Ko e mahuʻinga angé, naʻe tomuʻa tala ʻe Sihova ʻe tanu ʻa Sīsū ʻi he fonualoto ʻa ha tangata tuʻumālie, pea heʻikai lava ʻe ha taha ʻo taʻofi ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá mei hono fakahokó.​—ʻAi. 53:9; 55:11.