Skip to content

Skip to table of contents

Georgette Douwma/​Stone via Getty Images

IZOONYONYOONWA NA NYIKA?

Lwizi

Lwizi

MULWIZI, tujana zimwi zintu zipanga misamu yabusilisi achakulya. Mulwizi mumo muzwa moya mwiingi ngutuyoya uutegwa oxygen alubo lwizi lubweza moya ngutuyoyela aanze uujaya uutegwa carbon dioxide abusi bugwisigwa aamakkampani aapanga zintu. Kuyungizya aali zeezi, lwizi lupa kuti bwiime bwakunze bukkale kabuli aakati-aakati.

Zipambanisya Lwizi

Kuchincha kwabwiime bwakunze kupambanisya tuuka twamumaanzi, mashellfish azimwi zikkala mumaanzi. Basayensi bayeeyela kuti eezi zilakonzya kupa kuti tuuka tupa kuti zimwi zintu zipone mulwizi tulakonzya kufwa muminyaka iitobela iili 30.

Basyaabusongo bayeeyela kuti bayuni biingi balya chakulya chamulwizi, bakalya mapepa aataboli. Alubo kuyeeyelwa kuti mapepa aayo akajaya mamiliyoni miingi aabanyama bakkala mumaanzi munyaka amunyaka.

Umwi wakabunga ka-UN uutegwa António Guterres mu2022 wakaamba kuti, “Lwizi twalulekelezya alubo mazubaano tulikuswaana mapenzi aayetwa akaambo kakuti lwizi taluli kujatwa kabotu pe.”

Nyika Yakalengelwa Kuti Ikkale Kayiliwo

Lwizi azintu zipona zili mukati zyakapangwa munzila yakuti kazilisalazya akuti zipone kabotu kuti teezyapambanisigwa aazintu zichitwa aabantu. Bbuku litegwa Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation lyakaamba kuti, “Kuti bantu teebapambanisya lwizi, lwizi azili mulwizi zilakonzya kulisalazya akuliponia.” Bona zimwi zikozyano zitobela.

  • Tuuka tuniini loko tutegwa phytoplankton tubweza moya ngutuyoyela aanze akuubamba. Tuuka ooto, tubweza moya ngutuyoyela aanze mwiingi loko weelene aamoya uubwezegwa aaminsamu, masokwe ayimwi minsamu iili aanyika.

  • Tuuka tuniini loko tutaboneki aameso tulya chikumba azifuwa zyabaswi bafwide nkaambo zintu eezyo zisofwaazya maanzi. Kuzwa waawo, tuuka ooto nga twazooligwa aazimwi zilenge zikkala mumaanzi. Makani aakapupululwa aawebbusayiti yaSmithsonian Institution Ocean aamba kuti, “Mabambe aaya apa kuti lwizi lukkale kalusalala.”

  • Nzila njibagayaayo chakulya, bamwi baswi bapa kuti asidi iili mumaanzi icheye nkaambo ipambanisya tuuka twamumaanzi, amashellfish azimwi zilenge zyamumaanzi.

Nzibalikweezya Kuchita Bantu

Kuti twabelesya zikwama atugubbu twamaanzi nzitukonzya kwiindulula kubelesya zilakonzya kugwasya kuti mulwizi kutajaniki mapepa aatafwambaani kubola

Kuti doti teelyanjila mulwizi nga taakwe kaambo kakuti lwizi lusalazigwe. Basyaabusongo basungwaazya bantu kuti babelesye zikwama azigubbu nzibakonzya kwiindulula kubelesya kwiinda kuti babelesye mapepa aataboli mpawo baasowe.

Pesi nzyiingi zyeelede kuchitwa. Lino-lino mumunyaka uumwi munyika zili 112, kamwi kabunga kakabwezelela doti lilema maKG aasika ku9 200 000 lyakayumbilwa kumbali aalwizi chiindi lwizi nilwakali kuyoobuyuminina. Nikuba oobo, doti lyakabwezelelwa ndiche loko kudoti lisowelwa mulwizi munyaka amunyaka.

BaNational Geographic bakaamba kuti: “Bantu batenta zintu mpawo bazisowela mulwizi. Zintu eezyo ngazyapa kuti banyama bamulwizi kubayumine kulusalazya mbuli mbubakalengelwa kuti kabachita.”

Bbayibbili Litupa Bulangilizi

“Nyika izwide zintu nzyookalenga. Ndoluya lwizi, eelo kaka ndulamfwu alimwi ndupati kapati! Mulindulo muli zilenge zyuumi zyeendeenda zitakonzyi kubalwa, ziniini alimwi azipati.”​—Intembauzyo 104:24, 25.

Mulengi wesu wakapanga lwizi munzila yakuti lulisalazye alulikke. Mbukunga Mulengi nguwe wakapanga lwizi azintu zyoonse zipona mulwizi, zilachita kuti tusyome kuti ulakonzya kubambulula zintu zyakapambanisigwa mulwizi. Langa chiiyo chitii, “Leza Usyomezya Kuti Nyika Tayizoonyonyoonwi Pe,” chili aapeji 15.