Skip to content

Skip to table of contents

Nzila Zili Cisambomwi Zikonzya Kupa Kuti Tukkale Kabotu

Nzila Zili Cisambomwi Zikonzya Kupa Kuti Tukkale Kabotu

Nzila Zili Cisambomwi Zikonzya Kupa Kuti Tukkale Kabotu

KUKKALA kabotu caamba kupona buumi bubotu akutobela zyeelelo zizwa kuli Leza izyeendelana amakanze ngaakatulengela. Muntu uupona boobo, Ibbaibbele limwaamba kuti “Uyooba mbubonya mbuli musamu uuzikidwe kumbali atulonga twamaanzi, uuzyala micelo yawo kuciindi ceelede, uujisi matu aatayumi; zyoonse nzyacita ziyooba acoolwe.”Intembauzyo 1:3.

Mubwini, nokuba kuti tulalubizya akaambo kakuti tatulondokede, tulakonzya kukkala kabotu. Sena mulayanda kukkala kabotu? Ikuti naa mulayanda, injiisyo zyamu Bbaibbele zili cisambomwi zilamugwasya kucita boobo. Njiisyo zili mu Bbaibbele zitondezya busongo bwa Leza.—Jakobo 3:17.

Kwaalanga Munzila Yeelede Mali

“Kuyandisya lubono [naa mali, NW] ngomuyanda wabubi boonse, eno nkaambo kakuluyandisya bamwi . . . zyabajaya insoni zinjizinji.” (1 Timoteo 6:10) Amubone kuti mali taali mabi akaambo kakuti toonse tulaayanda akwaabelesya kuula zyintu nzyotuyanda amikwasyi yesu—pele cibi nkuyandindisisya mali. Mubwini, mali ali mbuli leza kuli baabo baayandisisya, akaambo kakuti mbazike bamali.

Mbubonya mbotwabona kale mucibalo cainda, bantu basyoma kuti kukkala kabotu nkuvwuba, pele mubwini batandaanya buyo luwo. Ikucita boobo kupa kuti batyompwe alimwi balinjizya mumapenzi. Mucikozyanyo, bantu bayandisya kuvwuba tabababikkili maano bamukwasyi abeenzinyina. Ibamwi tabooni akaambo kamilimo naa kulibilika. Ibbuku lya mukambausi 5:12 lyaamba kuti: “Iŋonzi zyasimilimo zilalweela nekuba kuti ulalya cinji na ciniini, pele kukutisya kwamuvubi takumuzumizyi koona.”

Ikuti mali kaatweendelezya mbuli mwami, tulakonzya kunjila mumapenzi manji alimwi alakonzya kutupa kusyoma kuti, ikuti koajisi ulakonzya kukkomana. Jesu Kristo wakaamba kujatikizya ‘koongelezyegwa abuvwubi.’ (Marko 4:19) Munzila imwi inga twaamba kuti mali asyomezya luumuno lutako. Apa kuti muntu abe aluyandisisyo lwakujana mali manji. Ibbuku lya Mukambausi 5:10 lyaamba kuti: “Muntu uuyandisya mali takonzyi kukuta mali, ayooyo uuyandisya imbono takonzyi kukuta impindu.”

Mubufwaafwi, ikuyandisisya mali takugwasyi akaambo kakuti kupa kuti muntu uuli boobo atyompwe naa kuba mubbi. (Tusimpi 28:20) Zyintu zikonya kupa kuti tukkale kabotu akukkomana nkuba baabi, kulekelela bamwi, luyando alimwi akuba acilongwe cibotu a Leza.

Amube Baabi

“Kupa kuli coolwe kwiinda kupegwa.” (Incito 20:35) Nokuba kuti kulobokezya kupa kulakonzya kweeta lukkomano, ikuba acilengwa cakupa kupa kuti muntu kakkomana lyoonse. Tulakonzya kuba baabi munzila zinji. Nzila mbotu kwiinda yakucita boobo nkubelesya ciindi cesu kugwasya bantu.

Naakamana kumvwuntauzya makani aajatikizya kutaliyanda, lukkomano abuzumi bubotu, haazibwene uutegwa Stephen G. Post wakaamba kuti ikutaliyanda akugwasya bamwi kupa kuti bantu boongole, kulimvwa kabotu, kuba abuzumi bubotu bwakumubili abwamumizeezo alimwi kucesya kutyompwa.

Kuyungizya wawo, baabi tabapengi akaambo kakuti bagwasya bamwi. Tusimpi 11:25 yaamba kuti: “Moyo wamwaabi ulanenesegwa, ayooyo uutilaila ulatilaililwa alakwe.” Kweelana amajwi aaya, bantu bajisi muuya wabwaabi—aabo bapa kakutakwe kulangila kubbadelwa—balakkomaninwa akuyandwa abantu bamwi. Mane awalo Leza ulabakkomanina.—Ba-Hebrayo 13:16.

Kulekelela Bamwi

“Amukazikilane myoyo yanu akulekelelana, na umwi ulijisi kaambo kumweenzinyina. Mbuli Mwami mbwaakamulekelela milandu yanu, anywebo amucite mbubonya obo”. (Ba-Kolose 3:13) Mazuba aano bantu tabalekelelani; babona kuti cilainda kugwasya kujosya cibi kucibi kwiinda kuba aluzyalo. Ncinzi cicitika nobacita boobo? Bantu batukilwa abalo balatukila, bunjaka bupa kuti bantu balwane.

Kuli mapenzi aambi kwiinda yaaya aambwa. Mumutende waku Montreal mucisi ca Canada uutegwa The Gazette, basikuvwuntauzya bakaamba kuti: “Bantu bainda ku 4,600, bajisi myaka iili 18 kusika ku 30 ibakavwuntauzyigwa, kwakajanika kuti aabo bakajisi myoyo miyumu, basikancimwa alimwi abasilunya” bakajisi mapunga aatali kabotu. Mane bamwi bakajisi mapunga aatali kabotu kwiinda aabantu bafweba. Masimpe, kulekelela bamwi kupa kuti katupona kabotu abantu bamwi alimwi kupa kuti tube amakanda mabotu.

Ino mbuti mbomukonzya kuzumanana kulekelela bamwi? Mweelede kusaanguna kulilingula nobeni. Sena zimwi ziindi tamubanyemyi bantu bamwi? Sena mulamvwa kabotu nobamulekelela? Ikuti naa mulamvwa kabotu, nkokuti andinywe mweelede kuzumanana kubalekelela bamwi. (Matayo 18:21-35) Kulilesya akwalo kulayandika. Ikuti mwanyema, “tamweelede kufwambaana kucita cintu cili coonse moyo kautana kkala.” Alimwi amubone kuti kulyeendelezya takuli kufwubaala pe. Lugwalo lwa Tusimpi 16:32 lwaamba kuti: “Uuendelezya moyo wakwe mubotu kwiinda uuzunda munzi.” Majwi aakuti “kwiinda uuzunda munzi” atondezya kuti muntu ukkala kabotu, sena tabusyi?

Amutobele Zyeelelo zya Leza

“Milumbe ya-Jehova ilasalala, ilamunikila meso.” (Intembauzyo 19:8) Mumajwi aambi inga twaamba kuti zyeelelo zya Leza zilatugwasya kumubili amumizeezo. Zyeelelo eezyi zitugwasya kuti tutanjili mumicito iisololela kumapenzi mbuli kubelesya misamu iikola, bucakolwa, bwaamu akweebelela zyintu zipa muzeezo wakoonana. (2 Ba-Korinto 7:1; Ba-Kolose 3:5) Bantu bacita zyintu eezyi balakonzya kulinjizya mumilandu, bucete, kutasyomwa, kulekana, kunyongana mumizeezo, malwazi alimwi akufwambaana kufwa.

Aabo batobela zyeelelo zya Leza bajisi balongwe beni-beni, balalemekwa alimwi baliliibide. Kulugwalo lwa Isaya 48:17, 18, Leza utwaambila kuti “ndime uukwiiyisya kuti ugwasigwe. Ndime uukweenzya munzila njoelede kutola.” Kumane waamba kuti: “Nicakabota niwakaswiilila milazyo yangu! Lino luumuno lwako nilwakaba mbuli mulonga, abululami bwako nibwakaba mbuli mayuwe aalwizi.” Inzya, Mulengi wesu uyanda kuti katupona kabotu. Uyanda kuti ‘tweende munzila’ iikonzya kupa kuti katukkala kabotu.

Amube Aluyando Lwini-lwini

“Luyandano lulayaka.” (1 Ba-Korinto 8:1) Ino buumi nibwali buti ikuti nikwatali luyando? Buumi nibwatali kukkomanisya. Mwaapostolo Paulo kwiinda mukusololelwa amuuya wakalemba kuti: “[Ikuti] nsijisi luyandisyo [kuli bamwi], nsili muntu pe. . . . [ikuti] nsili siluyandisyo, tacindigwasyi pe.”—1 Ba-Korinto 13:2, 3.

Luyando lwaambwa waawa taluli loolo lwakuyandana akati kamusankwa amusimbi. Pele nduyando lweendelezyegwa anjiisyo zya Leza. * (Matayo 22:37-39) Kuyungizya waawo, luyando oolu taluli lwaamulomo buyo naa kuyanda kugwasyigwa buyo, pele lweelede kulibonya mumicito. Paulo wakazumanana kwaamba kuti kuti kamuli aluyando luli boobo munakukkazyika moyo alimwi munakufwida luzyalo bantu. Luyando talujisi ibbivwe, talulikakkaizyi naa kulisumpula. Lutukulwaizya kugwasya bamwi alimwi lulalekelela muciindi cakufwambaana kukalala. Luyando luli boobo lulayaka. Lutugwasya kuti katukkala kabotu abantu bamwi ikapati abamukwasyi wesu.—1 Ba-Korinto 13:4-8.

Ibazyali beelede kutondezya kuti balabayanda bana babo kwiinda mukubabikkila milawo yabukkale bubotu iyeendelana a Bbaibbele. Bana bakomezyegwa boobu balimvwa kuti balabikkilwa maano, balayandwa akuti balikwabilidwe mumukwasyi uusitikide.—Ba-Efeso 5:33–6:4; Ba-Kolose 3:20.

Jack wakucisi ca United States wakakomenena mumukwasyi wakali kubelesya njiisyo zyamu Bbaibbele. Naakaba aamunzi wakwe, Jack wakabalembela bazyali bakwe lugwalo. Majwi aamwi ngaakalemba ngakuti: “Lyoonse ndiyandisya kutobela mulawo [wamu Bbaibbele] wakuti: ‘Lemeka uso abanyoko . . . kutegwa ukkale kabotu.’ (Deuteronomo 5:16) Ndikkala kabotu akaambo kakuti nditobela lulayo oolu. Ndilalumba kapati akaambo kamulimo mupati ngobakacita wakundikomezya kabotu.” Ikuti kamuli bazyali, ino mbuti mbomukonzya kulimvwa ikuti mwatambula lugwalo luli boobu? Sena eeci tacikonzyi kumukkomanisya?

Luyando iluyeeme anjiisyo “lulakondelwa lusinizyo”—naa kasimpe ka Leza kajanika mu Bbaibbele. (1 Ba-Korinto 13:6; Johane 17:17) Mucikozyanyo: Ikuti banabukwetene kabajisi penzi mucikwati cabo balakonzya kubalila antoomwe majwi aa Jesu aali kulugwalo lwa Marko 10:9 aakuti: “Nkaambo kaako abo mbaaswaanganya Leza, kutabi muntu uubaanzaanya.” Bamana kubala beelede kulingula myoyo yabo. Sena mubwini ‘balalukkomanina lusinizyo’ naa kasimpe kali mu Bbaibbele? Sena lukwatano balubona kuti lulisetekene mbubwena mbwalubona Leza? Kwiinda mukuba aaluyando, sena balayanda kwaalanganya mapenzi ngobajisi? Ikuti naa mboobo, balakonzya kukkala kabotu mucikwati cabo.

Amuzibikkile Maano Zyintu Zyakumuuya

“Bali acoolwe bacete mumuuya.” (Matayo 5:3) Bantu baliindene abanyama akaambo kakuti balazibikkila maano zyintu zyakumuuya. Nkakaambo kaako tulabuzya mibuzyo mbuli yakuti, Ino buumi bujisi mulimo nzi? Sena mulengi nkwali? Ino ncinzi cicitika kuli ndiswe twafwa? Ino mbulangizi nzi mbotujisi?

Bantu banji bazyiba kuti bwiinguzi bwamibuzyo eeyi nkobuli mu Bbaibbele. Mucikozyanyo, mubuzyo wamamanino ujatikizya makanze aa Leza kubantu. Ino ujisi makanze nzi? Uyanda kuti nyika ibe paradaiso iikkedwe abantu bayanda Leza azyeelelo zyakwe kukabe kutamani. Lugwalo lwa Intembauzyo 37:29 lwaamba kuti: “Balulami bayookona nyika, bayookala alinjiyo lyoonse.”

Masimpe ngakuti, taali makanze aa Mulengi wesu kuti katupona buyo myaka iili 70 naa 80. Uyanda kuti katukkala kabotu mane kukabe kutamani! Ecino nceciindi cakuti mwiiye makani aajatikizya Mulengi wenu. Jesu wakaamba kuti: “Mboobu buumi ubutamani, kuti bazibe nduwe, Leza mwini-mwini, ooli olike, ayooyo ngookatuma, nguwenya Jesu Kristo.” (Johane 17:3) Ikuti naa mwalujana luzyibo oolu akulubelesya mubuumi bwanu, muya kujana kuti “lulongezyo lwa-Jehova lulavubya, alimwi tayungizyi mause kulindulo.”—Tusimpi 10:22.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 22 Mumasena manji molijanika mu Magwalo Aacikristo Aacigiliki naa “Cizuminano Cipya,” bbala lyakuti “luyando” lyakasandululwa kuzwa kubbala lya Cigiliki lyakuti a·gaʹpe. A·gaʹpe nduyando lweendelezyegwa anjiisyo zibotu zitukulwaizya kuyanda bantu boonse. Nokuba boobo, a·gaʹpe nduyando lwini-lwini luzwa mumoyo.—1 Petro 1:22.

[Kabbokesi kali apeeji 25]

ZYINTU ZIMWI ZIPA KUTI KATUPONA KABOTU

Amumuyoowe Leza. “Kuyoowa Jehova matalikilo aabusongo; Kuziba Uusalala nduzibo.”—Tusimpi 9:10.

Kamula balongwe bali kabotu. “Uuenda abasongo ulasongwaala, pele muzwalani wabafubafuba ulabisizigwa.”—Tusimpi 13:20.

▪ Mutaciindizyi. “Nkaambo mukolwi asindya bayoosikilwa bucete, alimwi butolo bulasamika muntu madeludelu.”—Tusimpi 23:21.

Tamweelede kujosya cibi kucibi. “Muntu wamucita cibi, mutabweedezyi.”—Ba-Baloma 12:17, BT.

Kamubeleka canguzu. “Na kuli uukaka kubeleka, atabi nalya.”—2 Ba-Tesalonika 3:10.

Kamuutobela Mulawo Wabukkale Bubotu. “Nkaambo kaako zintu zyoonse . . . nzimuyanda kuti bantu bamucitile, anywebo amubacitile nzizyonya, nkaambo mbuboobo mbuuamba Mulao abasinsimi.”—Matayo 7:12.

Kamusala zyakwaamba. “Uuyandisya kubona buumi, akulijanina mazuba mabotu, alesye lulimi lwakwe kububi, amulomo wakwe utaambi calweeno.”—1 Petro 3:10.

[Kabbokesi kali apeeji 26]

Luyando Musamu Mubotu

Dokotela alimwi imulembi wamabbuku umwi wazyina lya Dean Ornish wakalemba kuti: “Ikuti kakunyina luyando akumvwana inga kwapa kuti tutalimvwi kabotu akutakkomana. Pele luyando lupa kuti tupone akukkomana. Ikuti nikwali musamu umwi mupya uuli mbuli luyando, bamadokotela nobali kubapa balwazi boonse. Bamadokotela nobatali kuwaya-waya kuubelesya lyoonse.”

Kabbokesi kali apeeji 27]

Ndakaleka Kutyompwa

Milanko uukkala kucisi ca Balkans wakanjila mulimo wabusikalumamba nkondo noyakatalika mucisi cabo. Akaambo kakuti wakali sicamba mumulimo wakwe, bakali kumwiita kuti ngu Rambo mbuli muntu uusobana zisobano zyankondo zitondezyegwa mucipekupeku. Mukuya kwaciindi, mulimo wabusikalumamba wakamutyompya Milanko akaambo kakuti bantu mbaakali kubeleka limwi bakali basimakulo alimwi bakali kucita zyintu zyatakali kabotu. Wakalemba kuti: “Eeci cakapa kuti nditalike kunywa bukoko, kufweba, kubelesya misamu iikola, njuka akutalilemeka. Buumi bwangu bwakabija kapati alimwi tiindakalizyi ncondakeelede kucita kutegwa bubote.”

Nobwakamukatazya buumi, Milanko wakatalika kubala Bbaibbele. Mukuya kwaciindi, naakaunka kwaakuswaya musazinyina, wakajana Ngazi Yamulindizi yakamwaigwa a Bakamboni ba Jehova. Wakazikkomanina nzyaakali kubala alimwi nokwakainda ciindi cisyoonto wakatalika kwiiya Bbaibbele a Bakamboni. Kasimpe kali mu Bbaibbele kakamupa kuti kakkomana akukkala kabotu. Wakaamba kuti: “Kasimpe kakandipa kuti ndizileke zyintu zibi nzyondakali kucita. Ndakacinca alimwi ndakabbapatizyigwa akuba umwi wa Bakamboni ba Jehova. Bantu ibakali kundiita kuti Rambo lino babelesya nzyina lyangu lyakubwana, akaambo kakuti ndakaloma.”