Hepatit B: Sessiz Bir Katil

“27 yaşındaydım, yeni evlenmiştim; sağlıklı görünüyordum ve öyle de hissediyordum. Bir yandan Yehova’nın Şahitlerinin yerel cemaatinde birçok sorumlulukla ilgilenirken, bir yandan da yoğun bir işte çalışıyordum. Hepatit B’nin karaciğerime hasar vermeye başladığını bilmiyordum” (Dukk Yun).

KARACİĞER, kanı zehirlerden temizler ve en azından 500 başka önemli işlevi de yerine getirir. İşte bu nedenle, karaciğerin iltihaplanması olan hepatit bir kişinin sağlığını mahvedebilir. Aşırı alkol tüketimi ya da toksinlere maruz kalma hepatite yol açabilir. Fakat genelde asıl suçlu virüslerdir. Bilim insanları hepatite yol açan beş virüs tespit ettiler ve en az üç virüs daha olduğuna inanıyorlar. ( Aşağıdaki çerçeveye bakın.)

Bu virüslerden sadece biri, yani hepatit B virüsü (HBV) yılda en azından 600.000 kişinin  ölümüne yol açıyor; bu, sıtma nedeniyle ölenlerin sayısına yakın bir sayıdır. İki milyarı aşkın insan, yani dünya nüfusunun neredeyse üçte biri HBV kapmıştır ve çoğu birkaç ay içinde iyileşmiştir. Fakat yaklaşık 350 milyon kişide hastalık kronik hale gelmiştir. Bu kişilerde hastalığa ait bulgular görülse de görülmese de, onlar ömürlerinin geri kalanında başkalarına hastalığı bulaştırabilecek durumdadırlar. *

Uygun tıbbi tedaviye erken başlanırsa, kronik hepatit B’si olan bazı kişilerde ağır karaciğer hasarının meydana gelmesi önlenebilir. Fakat HBV’nin varlığı sadece özel bir kan tahliliyle anlaşılabildiğinden, çoğu hasta bu virüsü kaptığından habersizdir. Hatta rutin karaciğer fonksiyon testleri normal çıkabilir. İşte bu yüzden, HBV haber vermeden saldırıp öldürdüğü için sessiz bir katildir. Hastalık başladıktan yıllar sonra bile görünürde hiçbir bulgu olmayabilir. O sırada siroz ya da karaciğer kanseri bile meydana gelmiş olabilir. Bu hastalıklar HBV taşıyıcılarının 4’te 1’inin ölümüne sebep olur.

“HBV’yi Nasıl Kaptım?”

Dukk Yun “Belirtiler ilk olarak 30 yaşında ortaya çıktı” diyor. “İshal olduğum için bir doktora gitmiştim, fakat o sadece bulguları ortadan kaldıracak bir tedavi yaptı. Sonra da Asya’nın geleneksel tedavilerini uygulayan birine gittim; bana bağırsaklarım ve midem için ilaç verdi. Her ikisi de hepatiti tespit edemedi. İshal kesilmediği için ilk gittiğim doktora tekrar gittim. * Doktor muayene ederken karnımın sağ tarafına hafifçe vurunca ağrı hissettim. Yapılan kan tahlili doktorun şüphesini doğruladı. Hepatit B virüsü taşıyordum. Çok şaşırmıştım. Bana hiç kan nakli yapılmamıştı; ayrıca rastgele cinsel ilişkide de bulunmamıştım.”

Dukk Yun, HBV taşıdığını öğrendikten sonra karısı, anne babası ve kardeşleri kan testi yaptırdı ve hepsinde HBV’ye bağışık olduklarını gösteren antikorlar bulundu. Onların bağışıklık sistemi vücutlarını virüsten tamamen temizlemişti. Acaba virüs Dukk Yun’a onların birinden mi bulaşmıştı? Peki virüs hepsine aynı  kaynaktan mı bulaşmıştı? Bundan kimse emin olamaz. Gerçekten de vakaların yaklaşık yüzde 35’inde hastalığın nedeni bir sır olarak kalıyor. Fakat bilinen şu ki, hepatit B kalıtımsal bir hastalık değildir ve bir kişiyle normal temasla ya da aynı yiyeceği yemekle asla geçmez. Bunun yerine, hastalıklı kişinin kanı ya da vücut sıvıları (örneğin meni, vajinal salgılar ya da tükürük) başka birinin cildindeki bir yarayla ya da mukozalarla temas ettiğinde virüs o kişinin kan dolaşımına geçer.

Özellikle, HBV için tarama testlerinin sınırlı olduğu ya da hiç bulunmadığı ülkelerde hastalıklı kanın nakli birçok kişiye virüs bulaştırmaya devam ediyor. Hepatit B virüsü, AIDS’e yol açan HIV’den 100 kat daha bulaşıcıdır. Örneğin tıraş bıçağında kalan çok az miktarda virüslü kan bile HBV’yi bulaştırabilir; kurumuş kan lekesi en az bir hafta boyunca hastalık bulaştırabilir. *

Anlayış Göstermek Gerekiyor

Dukk Yun şöyle diyor: “Çalıştığım şirket hepatit B virüsü taşıdığımı öğrendiğinde, bana iş arkadaşlarımdan uzakta, küçük bir büro tahsis etti.” Böyle davranılması olağandışı değildir ve virüsün nasıl yayıldığı konusundaki yanlış anlamalardan kaynaklanıyor olabilir. Bilinçli kimseler bile çok bulaşıcı, fakat daha az tehlikeli olan hepatit A ile hepatit B’yi birbirine karıştırabilir. Üstelik HBV cinsel yolla bulaşabildiğinden, bazen ahlaklı kişilere bile şüpheyle bakılabiliyor.

Yanlış anlamalar ve kuşku ciddi sorunlara yol açabilir. Örneğin birçok yerde insanlar HBV taşıyıcılarını, genç ya da yaşlı olsun gereksiz yere toplumdan dışlıyorlar. Komşular çocuklarının onlarla oynamasına izin vermiyor, okullar onları kabul etmiyor ve işverenler onları çalıştırmaktan kaçınıyor. Ayrımcılığa maruz kalma korkusu da insanları HBV için test yaptırmaktan ya da başkalarına hastalıklarını söylemekten alıkoyuyor. Hatta bazıları gerçeği söylemektense hem kendi sağlıklarını hem de aile üyelerinin sağlıklarını tehlikeye atıyor. Böylece, hastalığın ölümcül döngüsü nesiller boyunca devam edebiliyor.

Dinlenmek Gerekli

Dukk Yun şöyle diyor: “Doktorum tam bir yatak istirahati önerdiği halde, iki ay sonra işime döndüm. Kan tahlillerimde ve bilgisayarlı tomografilerde siroza ait hiç bulgu olmadığından iyi olduğumu düşünüyordum. Üç yıl sonra şirketi Dukk Yun’u büyük bir şehre tayin etti; orada yaşamı daha stresliydi. Dukk Yun ailesine bakabilmek ve faturaları ödeyebilmek için çalışmaya devam etti.

Birkaç ay içinde Dukk Yun’un kanındaki virüs sayısı hızla arttı ve kendini bitkin hissetmeye başladı. “İşimi bırakmak zorunda kaldım”  dedi, “bu kadar çok çalıştığım için şimdi pişmanım. Eğer tempomu daha önce düşürseydim, belki karaciğerime daha fazla zarar vermez ve bu kadar hasta olmazdım.” Dukk Yun önemli bir ders aldı. O tarihten sonra işe gitmeyi bıraktı ve harcamalarını kıstı. Üstelik tüm ailesi onunla işbirliği yaptı, karısı da küçük bir işe başlayıp evin ihtiyaçlarının karşılanmasına yardım etti.

Hepatit B ile Yaşamak

Dukk Yun’un sağlığı biraz düzeldi; fakat karaciğeri kan dolaşımının geçişine giderek daha az izin verdiği için, kan basıncı arttı. 11 yıl sonra yemek borusundaki bir toplardamar patladı ve boğazından fışkırarak kan geldi; o bu nedenle bir hafta hastanede kaldı. Dört yıl sonra beyninde hasar meydana geldi ve zihinsel karışıklık yaşamaya başladı. Artık karaciğeri kandaki amonyağı temizleyemediğinden, amonyak beyinde birikmişti. Fakat tıbbi tedaviyle birkaç günde sorun düzeltildi.

Dukk Yun şimdi 54 yaşında. Durumu kötüleşirse tedavi seçenekleri kısıtlı. Antiviral ilaç tedavileri virüsü tamamen ortadan kaldıramıyor ve ciddi yan etkileri olabiliyor. Son seçenek ise karaciğer nakli, fakat nakil için bekleyenlerin listesi donör listesinden daha uzun. “Saatli bir bomba gibiyim” diyor Dukk Yun. “Fakat endişelenmenin bir yararı yok. Hâlâ hayattayım, başımı sokacak bir yerim ve güzel bir ailem var. Aslında içinde bulunduğum durum bazı avantajlara yol açtı. Ailemle daha fazla zaman geçiriyorum ve Kutsal Kitabı inceleyecek daha fazla zamanım var. Bu, vakitsiz ölme korkumu azaltıyor ve hastalığın olmadığı yaşamı dört gözle beklememi sağlıyor.” *

Dukk Yun’un olumlu bakış açısı sayesinde ailesinin mutlu bir yaşamı var; ayrıca o, karısı ve üç çocuğu iyi haberi tamgün duyuruyorlar.

[Dipnotlar]

[Sayfa 13’teki pasaj]

Erken tıbbi tedavi karaciğerin daha fazla zarar görmesini önlemeye yardım eder

[Sayfa 14’teki pasaj]

Ayrımcılığa maruz kalma korkusu birçoklarını test yaptırmaktan ya da hepatit olduklarını söylemekten alıkoyuyor

[Sayfa 12, 13’teki çerçeve]

 HANGİ TİP HEPATİT?

Beş virüsün hepatite neden olduğu biliniyor. En sık sorumlu olanlar A, B ve C olarak adlandırılmıştır. Başka virüslerden de şüphelenilmektedir. Tüm hepatit türlerinin belirtileri gribe benzer; sarılık olabilir de olmayabilir de. Birçok kişide, özellikle çocuklarda hiçbir belirti görülmez. Karaciğer hepatit B ve hepatit C yüzünden ancak ciddi şekilde hasar gördüğünde belirtiler ortaya çıkar.

HEPATİT A VİRÜSÜ (HAV)

HAV, hastalığa yakalanmış kişinin dışkısında bulunur. Virüs tuzlu ya da tatlı suda ve buz küplerinde yaşamını sürdürebilir. Bir kişi şu durumlarda HAV kapabilir:

● İnsan dışkısıyla kirlenmiş sularda yakalanan deniz ürünleri pişirilmeden yendiğinde ya da hastalıklı su içildiğinde

● Hasta kişiyle yakın fiziksel temasta bulunulduğunda veya hastayla aynı kaptan, aynı çatal, kaşıkla aynı yemek yendiğinde

● Tuvaletten çıkarken, virüs bulaşmış bir bebeğin altını değiştirdikten sonra ya da yemek hazırlamadan önce eller yıkanmadığında

Hepatit A genelde kronikleşmeden geçer. Hemen her vakada vücut birkaç hafta ya da ay içinde kendini virüsten temizler. İstirahat ve yeterli beslenme dışında özel bir tedavi yoktur. Doktor karaciğerin tümüyle iyileştiğini söyleyene kadar alkolün yanı sıra, karaciğerin yükünü artıran ilaçlardan, örneğin asetaminofen’den kaçınılmalıdır. Hepatit A geçirmiş biri büyük olasılıkla tekrar aynı hastalığa yakalanmaz, fakat başka hepatit tiplerine yakalanabilir. Hepatit A aşıyla önlenebilir.

HEPATİT B VİRÜSÜ (HBV)

Hepatit B virüsü (HBV), virüslü kişilerin kanında, menisinde, vajinal salgılarında bulunur. Bu sıvılar virüse karşı bağışık olmayan birinin vücuduna girdiğinde virüs bulaşır. HBV şu yollarla bulaşabilir:

● Doğum sırasında (virüslü anneden bebeğine bulaşır)

● Uygun şekilde sterilize edilmemiş aletler tıbbi amaçla, diş tedavisinde, dövme yaptırırken ya da vücut deldirme (piercing) işleminde kullanıldığında

● Enjektörler, tıraş bıçakları, tırnak törpüleri ya da makasları, diş fırçaları ya da başka bir şey ortaklaşa kullanıldığında (Bunlar çok az miktar kanın bile ciltteki bir yaradan girmesini sağlar)

● Cinsel ilişki yoluyla

Sağlık yetkilileri HBV’nin böceklerle ya da öksürme, el sıkışma, kucaklaşma, yanaktan öpme, emzirme yoluyla ya da aynı kaptan, aynı çatal, kaşıkla yemek yemeyle bulaşmadığını düşünüyor. Çoğu yetişkin akut hepatit B’yi atlatır ve bu virüse karşı bağışıklık kazanır. Küçük çocuklarda hastalığın kronikleşme riski yüksektir. Tedavi edilmemiş kronik hepatit B karaciğer yetmezliğine ve ölüme yol açabilir. Hepatit B aşıyla önlenebilir.

HEPATİT C VİRÜSÜ (HCV)

HCV’nin bulaşma yolları, HBV’ninkiyle hemen hemen aynıdır. Fakat çoğunlukla bulaşma yolu virüslü enjektörlerle uyuşturucu enjeksiyonudur. Hepatit C’nin aşısı yoktur. *

[Dipnot]

[Sayfa 14’teki çerçeve]

HBV DÖNGÜSÜNÜ KIRMAK

HBV tüm dünyada insanları etkiliyor olsa da, kronik hepatit B vakalarının yaklaşık yüzde 78’i Asya’da ve Pasifik adalarında yaşıyor. O bölgenin büyük kısmında insanların 10’da 1’i virüs taşıyıcısıdır. Orada Hepatit B’ye yakalananların çoğu, virüsü doğum sırasında annelerinden alıyor ya da çocukluk döneminde başka çocukların virüslü kanıyla temas yoluyla kapıyor. Yeni doğan bebeklere ve riskli durumda olan başkalarına uygulanan etkili bir aşı bu döngüyü kırmaya yardım ediyor. * Aşı programının uygulandığı yerlerde hastalığın görülme oranı hızla düşmüştür.

[Dipnot]

[Sayfa 15’teki resim]

Dukk Yun, karısı ve üç çocuğuyla

[Sayfa 12’deki resim tanıtım notu]

© Sebastian Kaulitzki/​Alamy