1. I mani la vumbeke swilo hinkwaswo leswi hanyaka?

MUPROFETA YEREMIYA u ri: “Entiyisweni Yehovha i Xikwembu. I Xikwembu lexi hanyaka.” (Yeremiya 10:10) Ku tlula kwalaho, Yehovha Xikwembu i Muvumbi wa swilo hinkwaswo leswi hanyaka. Swivumbiwa swa le tilweni swi ri eka yena: “U tumbuluxe swilo hinkwaswo, naswona hikwalaho ka ku rhandza ka wena swi ve kona, swi tumbuluxiwile.” (Nhlavutelo 4:11) Loko Hosi Davhida a yimbelela risimu ro dzunisa Xikwembu, u te: “Hi wena u nga ni xihlovo xa vutomi.” (Pisalema 36:9) Kutani, vutomi i nyiko leyi humaka eka Xikwembu.

2. Xikwembu xi endle yini leswaku hi kota ku hanya?

² Nakambe Yehovha u seketela vutomi bya hina. (Mintirho 17:28) U hi nyika swakudya leswi hi swi dyaka, mati lawa hi ma nwaka, moya lowu hi wu hefemulaka ni misava leyi hi tshamaka eka yona. (Mintirho 14:15-17) Ndlela leyi Yehovha a endleke swilo leswi ha yona yi endla leswaku hi tiphina hi vutomi. Kambe leswaku hi tiphina hilaha ku heleleke, hi fanele hi dyondza milawu ya Xikwembu hi tlhela hi hanya hi yona.—Esaya 48:17, 18.

3. Xana Xikwembu xi titwise ku yini hi ku dlayiwa ka Avele?

³ Xikwembu xi lava leswaku hi xixima vutomi—bya hina ni bya van’wana. Hi xikombiso, hi nkarhi wa Adamu na Evha, n’wana wa vona Kayini u hlundzukele ndzisana ya yena Avele. Yehovha u lemukise Kayini leswaku vukarhi bya yena byi ta n’wi endlisa xidyoho lexikulu. Kambe Kayini u xi be hi makatla xilemukiso  xexo. Hiloko a “hlasela Avele makwavo a n’wi dlaya.” (Genesa 4:3-8) Yehovha u xupule Kayini leswi a dlayeke makwavo.—Genesa 4:9-11.

4. ENawini wa Muxe, Xikwembu xi yi kandziyise njhani mhaka ya ku va ni langutelo lerinene hi vutomi?

⁴ Endzhaku ka loko ku hundze magidi ya malembe, Yehovha u nyike vanhu va Israyele milawu leyi a yi ta va pfuna leswaku va n’wi tirhela hi ndlela leyi amukelekaka eka yena. Milawu leyi yi pfa yi vitaniwa Nawu wa Muxe hileswi Yehovha a yi hundziseleke eka vanhu hi ku tirhisa Muxe. Nawu wun’wana wa Muxe a wu ku: “U nga tshuki u dlaya hi vomu.” (Deteronoma 5:17) Leswi swi kombise Vaisrayele leswaku Xikwembu xi teka vutomi bya munhu byi ri bya risima kutani na vona a va fanele va teka vutomi bya vanhu van’wana byi ri bya risima.

5. Hi fanele hi ku languta njhani ku humesa khwiri?

⁵ Ku vuriwa yini hi vutomi bya n’wana la nga si velekiwaka? Hi ku landza Nawu wa Muxe, a swi hoxile ku dlaya n’wana la ha riki embelekweni wa mana wakwe. Na byona vutomi byebyo i bya risima eka Yehovha. (Eksoda 21:22, 23; Pisalema 127:3) Leswi vulaka leswaku ku humesa khwiri i xidyoho.

6. Ha yini hi nga fanelanga ku venga vanhu-kulorhi?

⁶ Ku xixima vutomi swi katsa ku va ni langutelo lerinene hi vanhu-kulorhi. Bibele yi ri: “Mani na mani la vengaka makwavo i mudlayi, naswona ma swi tiva leswaku a ku na mudlayi loyi vutomi lebyi nga heriki byi tshamaka eka yena.” (1 Yohane 3:15) Loko hi lava ku kuma vutomi lebyi nga heriki, hi fanele hi susa rivengo hinkwaro etimbilwini ta hina hikuva rivengo hi rona ri hlohlotelaka tinyimpi to tala leti nga kona. (1 Yohane 3:11, 12) I swa nkoka leswaku hi dyondza ku rhandzana.

7. Hi yihi mikhuva yin’wana leyi kombisaka leswaku munhu a nga byi xiximi vutomi?

⁷ Ku vuriwa yini hi ku xixima vutomi bya hina vini? Hi ntolovelo a nga kona la lavaka ku fa kambe minkarhi yin’wana vanhu va titsakisa hi swilo leswi vekaka vutomi bya vona ekhombyeni. Hi xikombiso, vanhu vo tala va dzaha fole, mbangi kumbe va hungasa hi swidzidzirisi. Swilo leswi swi onha miri naswona hi xitalo lava hanyaka ha swona va fa. Munhu la tirhisaka swilo leswi a nga teki vutomi byi ri bya risima. Mikhuva leyi yi thyakile  emahlweni ka Xikwembu. (Varhoma 6:19; 12:1; 2 Vakorinto 7:1) Loko hi lava ku tirhela Xikwembu hi ndlela leyi amukelekaka eka xona, hi fanele hi tshika mikhuva yo tano. Hambileswi swi nga hi tikelaka ku tshika mikhuva yo tano, Yehovha a nga hi pfuna leswaku hi yi tshika. Naswona a nga ma tekeli hansi matshalatshala lama hi ma endlaka, lama kombisaka leswaku hi teka vutomi bya hina byi ri nyiko ya risima leyi humaka eka yena.

8. Ha yini hi fanele hi tshama hi ri karhi hi tsundzuka mhaka ya ku va hi nga veki vutomi bya hina ni bya van’wana ekhombyeni?

⁸ Loko hi xixima vutomi, hi ta papalata swilo leswi vekaka vutomi bya hina ni bya van’wana ekhombyeni. A hi nge tlangi hi vutomi naswona a hi nge tihoxi ekhombyeni hi vomu hikwalaho ko lava ku titsakisa kumbe leswaku hi nyanyuka. Hi ta papalata ku chayela hi vusopfa hi papalata ni mintlangu leyi nga ni madzolonga kumbe leyi nga ni khombo. (Pisalema 11:5) Xikwembu a xi nyike Vaisrayele nawu lowu nge: “Loko wo tshuka u aka yindlu leyintshwa [leyi nga ni lwangu leri u nga kotaka ku famba eka rona], u fanele u tlhela u endla guma elwangwini ra wena, leswaku u nga veki nandzu wa ngati ehenhla ka yindlu ya wena, hikuva munhu la waka a nga wa a ri ehenhla ka yona.” (Deteronoma 22:8) Hi ku pfumelelana ni nsinya wa nawu lowu, switepisi swa kaya ra wena a swi tshame swi ri exiyin’weni lexinene leswaku ku nga vi na munhu la phijekaka ivi a wa a vaviseka. Loko u ri ni movha, tiyiseka leswaku yi le ka xiyimo lexinene. Yindlu ya wena kumbe movha wa wena swi nga tshuki swi veka vutomi bya wena kumbe bya van’wana ekhombyeni.

9. Loko ku ri leswaku hi xixima vutomi, hi ta swi khoma njhani swiharhi?

⁹ Ku vuriwa yini hi vutomi bya swiharhi? Na byona i bya risima eka Muvumbi. Xikwembu xi hi pfumelela ku dlaya swiharhi leswaku hi dya nyama ya swona kumbe hi endla swiambalo hi madzovo ya swona kumbe hi tisirhelela leswaku swi nga hi vavisi. (Genesa 3:21; 9:3; Eksoda 21:28) Hambiswiritano, swi hoxile ku khoma swiharhi hi ndlela ya tihanyi kumbe ku hungasa hi ku swi dlaya nakambe swi kombisa leswaku hi teka vutomi byi nga ri bya risima nikatsongo.—Swivuriso 12:10.

10. Xikwembu xi swi kombise njhani leswaku vutomi ni ngati swa fana?

¹⁰ Loko Kayini a heta ku dlaya makwavo Avele, Yehovha u te eka yena: “Ngati ya makwenu yi huwelela eka mina yi ri emisaveni.” (Genesa 4:10) Loko Xikwembu xi vulavula hi ngati ya Avele a xi vulavula hi vutomi bya Avele. Kayini a a herise vutomi bya Avele kutani a a fanele a xupuriwa hikwalaho ka sweswo. A swi fana niloko ngati ya Avele kumbe vutomi bya yena byi rila eka Yehovha byi lava ku rihiseriwa. Ndlela leyi vutomi byi fanaka ha yona ni ngati yi tlhele yi vonaka endzhaku ka Ndhambhi ya siku ra Nowa. Loko Ndhambhi yi nga si fika, vanhu a va tidyela mihandzu, matsavu, mavele ni timanga. Kambe endzhaku ka Ndhambhi, Yehovha u byele Nowa ni vana va yena a ku: “Xiharhi xin’wana ni xin’wana lexi famba-fambaka lexi hanyaka xi ta va swakudya swa n’wina. Hilaha ku fanaka ni hi swimila swa rihlaza, hinkwaswo ka swona ndzi mi nyika swona.” Kambe, Xikwembu xi veke xipimelo lexi: “Ntsena nyama leyi nga ni moya-xiviri wa yona [kumbe vutomi]—ngati ya yona—mi nga tshuki mi yi dya.” (Genesa 1:29; 9:3, 4) Swi le rivaleni leswaku ngati ni vutomi bya xivumbiwa i nchumu wun’we eka Yehovha.

11. Hi kwihi ku tirhisiwa ka ngati loku Xikwembu xi ku yiriseke ku sukela enkarhini wa Nowa?

¹¹ Hi kombisa leswaku ha yi xixima ngati hi ku ka hi nga yi dyi. Eka Nawu lowu Yehovha a wu nyikeke Vaisrayele u va lerise a ku: “Loko ku ri munhu un’wana ni un’wana . . . loyi loko a hlota a khoma xivandzana kumbe nyenyana leswaku yi dyiwa, u fanele a halata ngati ya kona kutani a yi seletela hi misava. . . . Ndzi byele vana va Israyele ndzi ku: ‘Mi nga tshuki mi dya ngati ya muxaka wihi ni wihi wa nyama.’” (Levhitika 17:13, 14) Nawu lowuya Xikwembu a xi wu nyike Nowa kwalomu ka malembe ya 800 lama hundzeke, wa leswaku ngati ya xiharhi yi nga dyiwi, a wa ha tirha. Langutelo ra Yehovha a ri ri erivaleni: A swi nga hoxaka loko malandza ya yena ma dya nyama kambe a ma nga fanelanga ma dya ngati. A ma fanele ma halata ngati ya kona emisaveni—ku nga ku tlherisela vutomi bya xivumbiwa eka Xikwembu.

12. Hi xihi xileriso lexi khumbaka ngati, lexi moya wo kwetsima wu xi leriseke eka lembe-xidzana ro sungula, lexi xa ha tirhaka ninamuntlha?

¹² Xileriso lexi fanaka xa ha tirha ni le ka Vakreste. Vaapostola  ni vavanuna van’wana lava a va rhangela valandzeri va Yesu eka lembe-xidzana ro sungula, va hlanganile leswaku va endla xiboho xa swileriso leswi a swi fanele swi yingisiwa hi swirho hinkwaswo swa vandlha ra Vukreste. Hi lexi xiboho lexi va xi endleke: “Moya lowo kwetsima swin’we na hina hi tsakele ku ka hi nga mi engeteleli ndzhwalo wun’wana, handle ka swilo leswi, leswi fanelaka, ku papalata swilo leswi nyikeriwaka swifaniso swa hava ni ngati ni swilo leswi dlayiweke hi ku tlimbiwa nkolo [leswi ngati ya swona yi nga halatiwangiki] ni vumbhisa.” (Mintirho 15:28, 29; 21:25) Hikwalaho, hi fanele hi ‘papalata ngati.’ Loko hi endla tano, Xikwembu xi hi teka hi ri lava papalataka ku gandzela swikwembu swa hava ni vuoswi.

13. Kombisa ndlela leyi ha yona xileriso xo papalata ngati xi katsaka ku papalata ku pomperiwa ngati.

¹³ Xana xileriso lexi nge hi papalata ngati xi katsa ku papalata ku pomperiwa ngati? Ina. Hi xikombiso: A hi nge dokodela u ku byela leswaku u tshika ku nwa byala. Xana sweswo swi ta va swi vula leswaku u tshika ku nwa byala hi nomu kambe u byi nghenisa emirini wa wena hi ku byi pompela emisiheni? Kunene a swi tano! Hilaha ku fanaka, ku papalata ngati swi vula leswaku a hi nge yi nghenisi hi ndlela hambi yi ri yihi emirini wa hina. Kutani xileriso xa ku papalata ngati xi vula leswaku a hi nge pfumeleli munhu a pompela ngati emisiheni ya hina.

14, 15. Mukreste u fanele a angurisa ku yini loko madokodela ma vula leswaku u fanele a pomperiwa ngati, naswona ha yini?

¹⁴ Ku vuriwa yini loko Mukreste a vaviseke ngopfu kumbe a fanele a endliwa vuhandzuri lebyi rharhanganeke? A hi nge madokodela ma vula leswaku loko o ala ku pomperiwa ngati u ta fa! Swi le rivaleni leswaku Mukreste yoloye a nge swi lavi ku fa. U ta endla matshalatshala yo hlayisa nyiko ya risima leyi Xikwembu xi n’wi nyikeke yona, hi ku amukela ku tshunguriwa hi ndlela yin’wana leyi nga taka yi nga tirhisi ngati. Kutani u ta lava matshungulelo man’wana loko ma ri kona naswona u ta pfumela tindlela tin’wana to tshungula leti nga tirhisiki ngati.

¹⁵ Xana Mukreste a nga honisa nawu wa Xikwembu leswaku a lehisa vutomi bya yena emafambiselweni lawa ya swilo? Yesu u te: “Mani na mani loyi a lavaka ku ponisa moya-xiviri wakwe [kumbe vutomi] u ta lahlekeriwa hi wona; kambe mani na mani  la lahlekeriwaka hi moya-xiviri wakwe hikwalaho ka mina u ta wu kuma.” (Matewu 16:25) A hi swi lavi ku fa. Kambe loko ho ringeta ku ponisa vutomi bya hina sweswi hi ku tlula nawu wa Xikwembu, hi ta lahlekeriwa hi vutomi lebyi nga heriki. Hikwalaho i vutlhari ku tshemba nawu lowu lulameke wa Xikwembu, hi ri ni ntshembo wa leswaku hambiloko ho fa sweswi, Munyiki wa hina wa Vutomi u ta hi tsundzuka loko a pfuxa lava feke kutani a tlhela a hi nyika nyiko leyi ya risima.—Yohane 5:28, 29; Vaheveru 11:6.

16. I yini leswi malandza ya Xikwembu ma tiyimiseleke ku swi endla loko swi ta emhakeni ya ngati?

¹⁶ Namuntlha, malandza yo tshembeka ya Xikwembu ma tiyimisele ku landzela nkongomiso wa yena loko swi ta emhakeni ya ngati. A va nge pfuki va dye muxaka wihi na wihi wa ngati. Nakambe, a va nge pfuki va pfumele ku tshunguriwa hi ngati. * Va tiyiseka leswaku Mutumbuluxi wa ngati u swi tiva kahle leswi swi va faneleke. Xana wa pfumela leswaku swi tano?

17. Le Israyele wa khale, hi yihi ndlela yin’we ntsena leyi amukelekaka eka Yehovha Xikwembu, leyi ngati a yi fanele yi tirhisiwa ha yona?

¹⁷ Nawu wa Muxe wu kandziyise ndlela yin’we ntsena leyi ngati yi faneleke yi tirhisiwa ha yona. Loko Yehovha a lerisa Vaisrayele ndlela leyi a va fanele va n’wi gandzela ha yona, u te: “Moya-xiviri [kumbe vutomi] wa nyama wu le ngatini, kutani  mina ndzi mi vekele yona ealitarini leswaku yi kombela ku rivaleriwa ka mimoya-xiviri ya n’wina, hikuva i ngati leyi kombelelaka ku rivaleriwa hi moya-xiviri lowu nga eka yona.” (Levhitika 17:11) Loko Vaisrayele va dyohile, a va ta rivaleriwa hi ku endla xitlhavelo hi xiharhi ivi va teka ngati ya xona va yi chela ealitarini le tabernakeleni kumbe hi ku famba ka nkarhi va yi chela ealitarini le tempeleni ya Xikwembu. Hi yona ndlela leyi ngati a yi fanele yi tirhisiwa ha yona ntsena eswitlhavelweni swo tano.

18. Hi yihi mikateko leyi hi nga ta yi kuma hikwalaho ka ngati ya Yesu leyi halatiweke?

¹⁸ I ntiyiso leswaku Vakreste va ntiyiso a va le hansi ka Nawu wa Muxe, kutani a va endli switlhavelo hi swiharhi leswaku va ta chela ngati ya swona ealitarini. (Vaheveru 10:1) Hambiswiritano, ku cheriwa ka ngati ealitarini hi nkarhi wa Vaisrayele, a ku fanekisela xitlhavelo xa risima xa N’wana wa Xikwembu, Yesu Kreste. Hilaha hi dyondzeke hakona eka Ndzima 5 ya buku leyi, Yesu u nyikele hi vutomi bya yena bya nyama eka hina, hi ku pfumela leswaku  ngati ya yena yi va xitlhavelo. Kutani u tlhandlukele etilweni a ya nyika Xikwembu ntikelo wa ngati yakwe leyi halatiweke leswaku yi tirha minkarhi hinkwayo. (Vaheveru 9:11, 12) Sweswo swi hi pfulele ndlela ya leswaku swidyoho swa hina swi rivaleriwa kutani hi pfulekeriwa hi ndlela yo kuma vutomi lebyi nga heriki. (Matewu 20:28; Yohane 3:16) Matirhiselo wolawo ya ngati ma ve mpfuno lowukulu ngopfu! (1 Petro 1:18, 19) Hi ta ponisiwa ntsena loko hi ri ni ripfumelo eka ntikelo wa ngati ya Yesu leyi halatiweke.

19. Hi fanele hi endla yini leswaku hi nga vi na nandzu, hi va lava ‘baseke eka ngati ya vanhu hinkwavo’?

¹⁹ Hi fanele hi nkhensa Yehovha Xikwembu hikwalaho ka nyiko ya rirhandzu ya vutomi! Naswona sweswo swi fanele swi hi susumetela ku byela van’wana hi lunghelo leri hi pfulekeleke ro kuma vutomi lebyi nga heriki, leri lavaka leswaku hi va ni ripfumelo exitlhavelweni xa Yesu! Ku va ni langutelo ra Xikwembu hi vutomi bya vanhu-kulorhi, swi ta hi susumetela leswaku hi hisekela ku va pfuna. (Ezekiyele 3:17-21) Loko hi gingiritekela ku endla ntirho lowu, hi ta kota ku vula ku fana ni muapostola Pawulo loko a ku: “Ndzi basile engatini ya vanhu hinkwavo, hikuva a ndzi tshikanga ku mi byela ndzayo hinkwayo ya Xikwembu.” (Mintirho 20:26, 27) Ndlela leyinene ngopfu yo kombisa leswaku hi teka vutomi ni ngati swi ri swa risima swinene, i ku byela van’wana hi Xikwembu ni swikongomelo swa xona.