Famba ‘Endleleni Yo Lulama’

“SWI ta n’wi fambela kahle lowo lulama,” ku vule muprofeta Esaya, “hikuva va ta dya mihandzu ya swiendlo swa vona.” Esaya u tlhela a ku: “Ndlela ya lowo lulama i vululami.” (Esaya 3:10; 26:7) Swi le rivaleni leswaku loko swiendlo swa hina swi ta humesa mihandzu leyinene, hi fanele hi endla leswi nga swinene emahlweni ka Xikwembu.

Kambe, hi nga famba njhani endleleni ya vululami? I mikateko yihi leyi hi nga langutelaka ku yi kuma loko hi endla tano? Naswona van’wana va nga vuyeriwa njhani loko hina hi tipfumelanisa ni milawu ya Xikwembu yo lulama? Eka ndzima ya vukhume ya buku ya Bibele ya Swivuriso, Hosi Solomoni wa le Israyele wa khale u nyika tinhlamulo ta swivutiso leswi, hi ku kombisa ku hambana exikarhi ka lowo lulama ni lowo biha. U tirhisa xiga lexi nge “[lavo] lulama,” ku ringana minkarhi ya 13. Minkarhi ya kaye eka leyi, yi kumeka eka tindzimana 15 ku ya ka 32. Kutani ke, hi ta khutazeka swinene loko ho kambisisa Swivuriso 10:15-32. *

Namarhela Ndzayo

Solomoni u kombisa leswaku ha yini vululami byi ri bya nkoka. U ri: “Swilo swa nkoka swa munhu la fuweke i muti wakwe lowu tiyeke. Ku lova ka swisiwana i vusiwana bya swona. Xiendlo xa lowo lulama xi tisa vutomi; ntshovelo wa lowo homboloka wu vanga xidyoho.”—Swivuriso 10:15, 16.

Rifuwo ri nga tirha tanihi nsirhelelo eka swilo swin’wana evuton’wini, tanihi leswi doroba leri biyeriweke ri nga nyikaka lava va tshamaka eka rona nsirhelelo wo karhi. Naswona vusweti byi nga va ni khombo loko swiyimo swo na swi pfuketani swi cinca. (Eklesiasta 7:12) Hambiswiritano, hosi yo tlhariha yi nga ha va yi vulavula hi khombo ra loyi a fuweke ni ra loyi a nga evuswetini. Munhu la fuweke a nga ha tala ku veka ntshembo wa yena hilaha ku heleleke eka rifuwo rakwe, a anakanya leswaku hi swilo leswi vonakaka “swi fana ni rirhangu leri sirhelelaka.” (Swivuriso 18:11) Naswona munhu loyi wa xisiwana, hi xihoxo a nga ha va ni langutelo ra leswaku vusiwana byakwe byi endla leswaku vumundzuku  byakwe byi va bya ntima. Kutani, havambirhi ka vona va hluleka ku tiendlela vito lerinene ni Xikwembu.

Kasi hi hala tlhelo, ku nga khathariseki leswaku munhu wo lulama u na swilo swo tala leswi vonakaka kumbe a swi nyawuli, ntirho wakwe lowo lulama wu ta n’wi endla a kuma vutomi. Njhani? Hikuva wa eneriseka hi leswi a nga na swona. A nga pfumeli leswaku xiyimo xakwe xa swa le mandleni, xi kavanyeta vuxaka byakwe ni Xikwembu. Hambiloko a ri n’wakumi kumbe xisiwana, ndlela leyi lowo lulama a hanyaka ha yona yi n’wi tisela ntsako sweswi ni ntshembo wa vutomi lebyi nga heriki enkarhini lowu taka. (Yobo 42:10-13) Munhu lowo biha a nga vuyeriwi hambiloko a kuma rifuwo. Ematshan’wini ya ku tlangela nsirhelelo wa swilo leswi a nga na swona ni ku hanya hi ku pfumelelana ni ku rhandza ka Xikwembu, u tirhisa rifuwo rakwe leswaku a hanya hi vudyoho.

Hosi ya Israyele yi ya emahlweni yi ku: “Loyi a khomelelaka ndzayo u le ndleleni ya vutomi, kambe loyi a tshikaka ku tshinyiwa wa tsendzeleka.” (Swivuriso 10:17) Xichudeni xin’wana xa Bibele xi ringanyeta leswaku ndzimana leyi yi nga twisisiwa hi tindlela timbirhi. Ndlela yin’wana hi leswaku munhu loyi a amukelaka ndzayo ni ku landzela vululami u le ndleleni ya vutomi, kasi loyi a alaka ku tshinyiwa wa huma endleleni leyi a tsendzeleka na rona. Ndzima leyi yi nga tlhela yi vula leswaku “loyi a yingisaka ndzayo u kombisa ndlela ya vutomi [eka van’wana hikuva xikombiso xa yena xa va pfuna], kambe loyi a tsan’waka ndzulamiso u lahlekisa van’wana.” (Swivuriso 10:17, New International Version) Kutani ke, hi nga vona leswaku i swa nkoka ku namarhela ndzayo, hi nga ku vengi ku tshinyiwa!

Siva Rivengo Hi Rirhandzu

Lexi landzelaka, Solomoni u hlamusela timhaka timbirhi ta swivuriso, leti nga ni rungula leri fanaka, leya vumbirhi yi tiyisekisa leyo sungula. U ri: “Laha ku nga ni loyi a funengetaka rivengo ku ni milomu ya mavunwa.” Loko munhu a venga un’wana embilwini yakwe naswona a ringeta ku ri tumbeta hi marito yo tsokombela kumbe ya vukanganyisi, u ni vuxisi—u ni “milomu ya mavunwa.” Hosi yo tlhariha yi engetela eka leswi yi ku: “Loyi a nyikelaka xiviko xo biha i xihunguki.” (Swivuriso 10:18) Ematshan’wini ya ku fihla rivengo ra vona, vanhu van’wana va lumbeta kumbe va haxa rungula leri onhaka vito ra loyi va n’wi vengaka. Leswi ko va vuphukuphuku hikuva xiviko lexi xa vuxisi entiyisweni a xi nge swi cinci leswi munhu loyi a nga xiswona. Muyingiseri la nga ni vuxiyaxiya u ta ri vona rivengo rero naswona u ta sungula ku n’wi langutela ehansi munhu loyi wo hemba. Kutani loyi a haxaka mavunwa wo tivavisa yena n’wini.

Ndlela ya vutlhari i ku papalata vukanganyisi hambi ku ri ku lumbeta. Xikwembu yi byele Vaisrayele xi ku: “U nga tshuki u venga makwenu embilwini ya wena.” (Levhitika 19:17) Naswona Yesu u tshinye vayingiseri vakwe a ku: “Hambetani mi rhandza [hambi ku ri] valala va n’wina, mi khongelela lava mi xanisaka; leswaku mi tikombisa mi ri vana va Tata wa n’wina la nge matilweni.” (Matewu 5:44, 45) Onge hi nga tata timbilu ta hina hi rirhandzu ku ri ni ku ti tata hi rivengo!

“Kambela Milomu”

Loko yi kandziyisa xilaveko xa ku lawula ririmi, hosi yi ri: “Ku tlula nawu a ku pfumaleki emaritweni yo tala, kambe loyi a tshamaka a kambela milomu yakwe u endla hi vutlhari.”—Swivuriso 10:19.

“Xiphukuphuku xi vulavula marito yo tala.” (Eklesiasta 10:14) Nomu wa xona “wu phyaphyarha vuphukuphuku.” (Swivuriso 15:2) Leswi a swi vuli swona leswaku munhu un’wana ni un’wana loyi a vulavulaka ngopfu i xihunguki. Kambe swa olova swinene leswaku munhu la vulavulaka ngopfu a hundzuka muhaxi wa mavunwa kumbe mavarivari! Ku onha vito, ku vavisaka mintlhaveko, timholovo hambi ku ri ku vavisa hi tlhelo ra nyama, minkarhi yo tala swi vangiwa hi ririmi ra vuphukuphuku. “Laha marito ya nga tala, xidyoho a xi pfumali.” (Swivuriso 10:19, An American Translation) Ku tlula kwalaho, swa phirha ku tshama ni munhu loyi a nga wu pfariki nomu wakwe eka xin’wana ni xin’wana. A hi papalateni ku vulavula ngopfu.

Handle ka ku papalata mavunwa ntsena, munhu loyi a kambelaka milomu yakwe u hanya hi vutlhari. U rhanga a ehleketa a nga si vulavula. Hi ku susumetiwa hi ku rhandza tindlela ta Yehovha ni ku navela ka xiviri ka ku pfuna munhu-kuloni,  u xiya vuyelo lebyi marito yakwe ma nga ta va na byona eka van’wana. Marito yakwe ya ni rirhandzu ni musa. Wa anakanyisisa a nga si vulavula leswaku a endla leswi a lavaka ku swi vula swi va leswi tsakisaka ni leswi pfunaka. Marito yakwe ya fana ni “maapula ya nsuku exibyeni xa silivhere”—ma hlutekile naswona ma xiximeka minkarhi hinkwayo.—Swivuriso 25:11.

“Yi Byisa Vo Tala”

“Ririmi ra lowo lulama i silivhere leyi hlawulekeke,” Solomoni u ya emahlweni a ku, “mbilu ya lowo homboloka yi ni ntikelo lowutsongo.” (Swivuriso 10:20) Leswi munhu wo lulama a swi vulaka swi tengile—swi fana ni silivhere ya xiyimo xa le henhla, leyi tengisiweke, leyi nga riki na swilavi. Leswi swi tano hi malandza ya Yehovha loko ma ri karhi ma hangalasa vutivi bya Rito ra Xikwembu eka vanhu van’wana, lebyi ponisaka vutomi. Mudyondzisi Lonkulu, Yehovha Xikwembu, u ma dyondzisile ni ku ma ‘nyika ririmi ra lava dyondzisiweke, leswaku ma tiva ku angula loyi a karhaleke hi rito.’ (Esaya 30:20; 50:4) Ina, ririmi ra wona ri fana ni silivhere leyi ya xiyimo xa le henhla, loko ri ri karhi ri vula ntiyiso wa Bibele. Mawaku ndlela leyi marito ya wona ya nga ya nkoka lowukulu ha yona eka lava nga ni timbilu to tshembeka, ku tlula makungu ya lavo homboloka! A hi hisekeleni ku vulavula hi Mfumo wa Xikwembu ni mintirho ya Xikwembu yo hlamarisa.

Munhu lowo lulama i nkateko eka lava tshamaka na yena. Solomoni u ya emahlweni a ku: “Milomu ya lowo lulama yi byisa vo tala, kambe xiphukuphuku xa fa hi ku navela ka le mbilwini.”—Swivuriso 10:21.

Xana ‘lowo lulama u byisa vo tala’ hi ndlela yihi? Rito ra Xiheveru leri tirhisiweke laha ri ni mongo wa “vurisi.” (Swivuriso 10:21, hlamuselo ya le hansi) Ri ni mongo wa ku kongomisa swin’we ni ku wundla, hilaha murisi wa minkarhi ya khale a a ti khathalela ha kona tinyimpfu takwe. (1 Samuwele 16:11; Pisalema 23:1-3; Risimu ra Solomoni 1:7) Munhu lowo lulama u kongomisa ni ku fambisa vanhu van’wana endleleni leyo lulama, leswi a swi vulaka swi wundla vayingiseri vakwe. Leswi swi va endla va tsaka, va hanya vutomi lebyi va enerisaka naswona va nga tlhela va kuma vutomi lebyi nga heriki.

Kambe ku vuriwa yini hi la nga xiphukuphuku? Leswi a nga ni mbilu yo hunguka, u kombisa ku pfumala nsusumeto lowunene kumbe ku khathala hi vuyelo bya xiendlo xakwe. Munhu wo tano u endla xin’wana ni xin’wana lexi taka emiehleketweni yakwe, a nga vi na mhaka ni vuyelo bya swona. Hikwalaho, u tshovela leswi a swi byaleke. Loko munhu lowo lulama a pfuna van’wana leswaku va tshama va hlayisekile, munhu wa mbilu yo hunguka a nga swi koti hambi ku ri ku tihlayisa hi yexe.

Balekela Ku Tikhoma Loko Biha

Vumunhu bya munhu byi tala ku vonaka hi leswi a swi rhandzaka ni leswi a swi vengaka. Loko yi vulavula hi mhaka leyi, hosi ya Israyele yi ri: “Eka xihunguki, ku tikhoma ko biha ku fana ni ntlango, kambe vutlhari i bya munhu la twisisaka.”—Swivuriso 10:23.

Van’wana va languta ku tikhoma loko biha tanihi ntlangu naswona va swi endlela ku “titsakisa” ntsena. Vanhu vo tano va teka Xikwembu va xi vekela etlhelo, lexi vanhu hinkwavo va fanele ku tihlamulela eka xona, naswona va endla onge hi loko va nga ku voni ku biha ka swiendlo swo vona. (Varhoma 14:12) Mianakanyo ya vona yi soholoteke lerova va ehleketa leswaku Xikwembu a xi swi voni swiendlo swa vona leswo biha. Swiendlo swa vona, swi kombisa leswaku etimbilwini ta vona, va ri: “A ku na Yehovha.” (Pisalema 14:1-3; Esaya 29:15, 16) Hakunene lebyi i vuphukuphuku!

 Kasi munhu loyi a nga ni ku twisisa, wa swi xiya leswaku ku tikhoma loko biha a hi ntlangu. Wa swi tiva leswaku swi xumbadza Xikwembu naswona swi nga herisa vuxaka byakwe na xona. Ku tikhoma ko tano i vuphukuphuku hikuva ku susa vanhu xindzhuti, ku dlaya vukati, ku thyakisa miri ni mianakanyo naswona ku nga peta munhu ekhombyeni ra ku wa hi tlhelo ra moya. Hi ta va hi tlharihile loko hi balekela ku tikhoma loko biha kutani hi hlakulela ku rhandza vutlhari hilaha makwerhu wa xisati la rhandzekaka hi n’wi rhandzaka ha kona.—Swivuriso 7:4.

Aka Eka Masungulo Lamanene

Loko a kombetela eka nkoka wa ku aka eka masungulo lamanene, Solomoni u ri: “Nchumu lowu chavisaka munhu wo homboloka—hi wona wu nga ta ta eka yena; kambe leswi vanhu vo lulama va swi navelaka va ta nyikiwa swona. Ku fana niloko mheho yi hundza, hi ndlela leyi fanaka lowo homboloka a nga ha ri kona; kambe lowo lulama i masungulo hilaha ku nga riki na makumu.”—Swivuriso 10:24, 25.

Munhu lowo homboloka a nga ha chavisa van’wana swinene. Hambiswiritano, eku heteleleni, leswi a swi chavaka swi wela ehenhla ka yena. Hikwalaho ko pfumala masungulo lamanene ya misinya ya milawu, u fana ni muako lowu nga tiyangiki lowu hirimuxiwaka hi xidzedze xa matimba. U khondla mavoko loko a langutane ni ntshikilelo. Kasi loko ku ri munhu lowo lulama, u fana ni munhu loyi a endlaka leswi fambisanaka ni leswi Yesu a swi vulaka. I “wanuna wo tlhariha, la akeke yindlu ya yena ehenhla ka ribye lerikulu.” “Naswona,” Yesu u te, “mpfula yi halaka ni tindhambhi ti ta ni timheho ti hunga ti ba yindlu yoleyo, kambe yi nga wi, hikuva yi akiwe ehenhla ka ribye lerikulu.” (Matewu 7:24, 25) Munhu wo tano a nga tsekatseki—mianakanyo ni swiendlo swakwe swi tiyisiwe emasungulweni ya misinya ya milawu ya Xikwembu.

Yi nga si ya emahlweni ni mhaka ya ku kombisa ku hambana ka lowo homboloka ni lowo lulama, hosi yo tlhariha yi nyika xitsundzuxo xa nkoka, lexi nga jika-jikiki. Yi ri: “Ku fana ni ntsuvi emenweni ni musi ematihlweni, munhu wo loloha u tano eka lava va n’wi rhumaka.” (Swivuriso 10:26) Ntsuvi i nchumu lowu vavaka emenweni. Ntsuvi wa dzunga enon’wini naswona wu nga endla leswaku meno ma getsela. Musi wu endla leswaku mahlo ma twa ku vava swinene. Kutani loyi a tholaka lolo kumbe a ri tirhisa tanihi muyimeri wa yena, u ta vaviseka naswona u ta lahlekeriwa.

“Ndlela Ya Yehovha I Khokholo”

Hosi ya Israyele yi ya emahlweni: “Ku chava Yehovha ku ta engetela masiku, kambe malembe ya lavo homboloka ma ta hungutiwa. Lavo lulama va langutela ku kuma ku tsaka, kambe ntshembo wa lavo homboloka wu ta hela.”—Swivuriso 10:27, 28.

Munhu lowo lulama u kongomisiwa hi ku chava Xikwembu naswona u ringeta ku tsakisa Yehovha hi mianakanyo yakwe, marito ni swiendlo swakwe. Xikwembu xa n’wi khathalela naswona xi hetisisa swilo swo lulama leswi a swi languteleke. Hambiswiritano, lowo homboloka u hanya hi vuhomboloki. Leswi a swi languteleke minkarhi yin’wana swi nga ha tikomba swi hetiseka kambe swi va swa xinkarhana, hikuva hakanyingi masiku yakwe ma hungutiwa hi dzolonga kumbe vuvabyi lebyi vangiwaka hi ku tikhoma ka yena. Hi siku ra ku fa kakwe, mintshembo yakwe hinkwayo ya hela.—Swivuriso 11:7.

Solomoni u ri: “Ndlela ya Yehovha i khokholo eka loyi a pfumalaka xisandzu, kambe ku lova i ka lava va hanyaka hi swo biha.” (Swivuriso 10:29) Ndlela ya Yehovha laha, a yi kombeteli eka ndlela ya vutomi leyi hi faneleke ku hanya ha yona, kambe eka ndlela leyi Xikwembu xi tirhisanaka na vanhu ha yona. Muxe u te: “Ribye, ntirho wakwe wu hetisekile, hikuva tindlela takwe hinkwato i vululami.” (Deteronoma 32:4) Tindlela ta Xikwembu to lulama i nsirhelelo eka lowo lulama kambe i rifu eka lowo homboloka.

Mawaku ndlela leyi Yehovha a nga khokholo ha yona eka vanhu vakwe! “Loko ku ri lowo lulama, a nge tshetsheleki hilaha ku nga riki na makumu; kambe loko ku ri lavo homboloka, a va nge hambeti va tshama emisaveni. Nomu wa lowo lulama—wu tswala mbhandzu wa vutlhari, kambe ririmi leri vulavulaka leswi humeke endleleni ri ta tsemiwa. Milomu ya lowo lulama—yi tiva vunene, kambe nomu wa lavo homboloka wu vulavula leswi humeke endleleni.”—Swivuriso 10:30-32.

Lavo lulama va tsaka naswona va katekisiwa hikwalaho ko famba endleleni leyo lulama. Ina, “Nkateko wa Yehovha—hi wona lowu fuwisaka, naswona a nga engeteli ku vaviseka eka wona.” (Swivuriso 10:22) Kutani, a hi lweni hi matimba leswaku hi hanya hi ku pfumelelana ni misinya ya milawu ya Xikwembu. Naswona a hi kambeleni milomo ya hina kutani hi tirhisa ririmi ra hina ku wundla van’wana hi ntiyiso wa Rito ra Xikwembu lowu ponisaka vutomi ni ku va kongomisa endleleni yo lulama.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi eka tluka 26]

Ririmi ri nga fana ni “silivhere leyi hlawulekeke”