1. Langutelo ra xitsutsumi xo karhi ri nga ku kombisa njhani ku tiyimisela ka hina ku nga lan’wi?

MARY DECKER a a ri emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi loko a sungula ku tsutsuma eka mimphikizano. Hi 1984, se a a ri xitsutsumi lexi rhandziwaka lerova vanhu vo tala a va anakanya leswaku u ta wina mendlele ya nsuku eka Tiolimpiki ta Ximumu eka mphikizano wo hetelela wa timitara ta 3 000. Hambiswiritano, a nga hetanga mphikizano. U phije hi nenge wa xitsutsumi xin’wana ivi a wa. U boheke ku humesiwa emphikizanweni, a vavisekile naswona a ri karhi a rila. Kambe Mary a nga lan’wanga. Ku nga si hela lembe, u tlhelele emphikizanweni naswona u ve ni rhekhodo leyintshwa ya misava eka mphikizano wa vavasati hi 1985.

2. Vakreste va ntiyiso va le mphikizanweni hi ndlela yihi, naswona hi fanele hi dzikisa mianakanyo ya hina eka yini?

² Tanihi Vakreste hi le mphikizanweni—mphikizano wo fanekisela wo tsutsuma. Hi fanele hi dzikisa mianakanyo ya hina eku tsutsumeni leswaku hi hlula. Mphikizano wa hina a wu komanga, laha munhu a faneleke a tsutsuma hi ku hatlisa hilaha a nga kotaka hakona leswaku a hlula. Naswona munhu a ngo tsutsuma katsongo ivi a pfa a yima. Ku ri na sweswo, wu nga fanisiwa ni marathoni laha swi lavaka leswaku munhu a tiyisela leswaku a ta hlula. Eka papila ra yena leri yaka eka Vakreste va le Korinto, muti lowu a wu dume hi mimphikizano ya mintlangu, muapostola Pawulo u tirhise xifaniso xa xitsutsumi lexi nga le mphikizanweni. U tsarile a ku: “Xana a mi swi tivi leswaku lava tsutsumaka emphikizanweni va tsutsuma hinkwavo, kambe i un’we ntsena loyi a amukelaka hakelo? Tsutsumani hi ndlela leyi nga ta endla leswaku mi yi kuma.”—1 Kor. 9:24.

3. I vamani lava nga hlulaka eka mphikizano wa vutomi lebyi nga heriki?

³ Bibele yi hi byela leswaku hi tsutsuma eka mphikizano lowu wo fanekisela. (Hlaya 1 Vakorinto 9:25-27.) Hakelo ya kona i vutomi lebyi nga heriki, ku nga ha va etilweni eka Vakreste  lava totiweke kumbe laha misaveni eka vanhu lavan’wana hinkwavo lava nga le mphikizanweni lowu. Ku hambana ni mimphikizano yo tala, hinkwavo lava nghenelaka mphikizano lowu kutani va tiyisela ku ya fika emakumu va kuma hakelo. (Mat. 24:13) Vanhu lava nga le mphikizanweni lowu a va yi kumi hakelo loko va tsandzeka ku tsutsuma hi ku landza milawu kumbe va nga fiki emakumu. Ku tlula kwalaho, lowu hi wona ntsena mphikizano lowu hakelo ya kona ku nga vutomi lebyi nga heriki.

4. Ha yini swi nga olovi ku tsutsuma emphikizanweni wa vutomi lebyi nga heriki?

⁴ A swi olovi ku ya fika emakumu. Swi lava ku tikhoma ni ku va ni xikongomelo. I munhu un’we ntsena la koteke ku ya fika emakumu a nga khunguvanyekanga, ku nga Yesu Kreste. Kambe mudyondzisiwa wa yena Yakobo u tsale leswaku valandzeri va Kreste ‘hinkwavo va khunguvanyeka minkarhi yo tala.’ (Yak. 3:2) Sweswo i ntiyiso! Hinkwerhu hi nga ha karhatiwa hi ku nga hetiseki ka hina ni ka van’wana. Hikwalaho minkarhi yin’wana hi nga ha phijeka, hi tshetsheleka kutani hi heleriwa hi matimba. Hi nga ha wa; kambe ha pfuka kutani hi ya emahlweni hi tsutsuma. Van’wana va we ku vava lerova va boheke ku pfuniwa leswaku va hlakarhela kutani va tlhela va ya emahlweni ni mphikizano va ya fika emakumu. Hikwalaho, hi nga ha khunguvanyeka kumbe hi wa swa xinkarhana kumbe hi ku phindha-phindha.—1 Tih. 8:46.

5, 6. (a) Ha yini ‘ku nga ri na xikhunguvanyiso’ eka Mukreste, naswona i yini lexi nga ta n’wi pfuna ku “pfuka”? (b) Ha yini van’wana va nga pfuki loko va khunguvanyisiwile?

⁵ Kumbexana u tshame u tirhisa rito leri nge “khunguvanyisiwa” ni leri nge ku “wa” hi tindlela to yelana leswaku u hlamusela xiyimo xa moya. Marito lawa ya le Bibeleni ma nga ha vula swilo leswi fanaka, kambe minkarhi yin’wana ma nga vula swilo leswi nga faniki. Hi xikombiso, xiya marito ya Swivuriso 24:16 lama nge: “Lowo lulama a nga ha wa ka nkombo, kunene u ta pfuka; kambe lavo homboloka va ta khunguvanyisiwa hi khombo.”

⁶ Yehovha a nge pfumeleli leswaku hinkwavo lava n’wi tshembaka va khunguvanyisiwa kumbe va wa—va weriwa hi maxangu kumbe swiphiqo swo karhi evugandzerini bya vona—laha va nga taka va nga ha hlakarheli. Ha tiyisekisiwa leswaku Yehovha u ta hi pfuna hi “pfuka” leswaku hi ta ya emahlweni hi n’wi tirhela hi timbilu hinkwato.  Sweswo swa chavelela eka vanhu hinkwavo lava rhandzaka Yehovha hi timbilu ta vona hinkwato! Lavo homboloka a va swi naveli ku pfuka. A va wu lavi mpfuno wa moya lowo kwetsima wa Xikwembu ni wa vanhu va xona, kumbe loko va nyikiwa mpfuno wolowo va wu ala. Ku hambana ni sweswo, a ku na xikhunguvanyiso lexi nga va humeselaka makumu emphikizanweni wa vutomi lava va ‘rhandzaka nawu wa Yehovha.’—Hlaya Pisalema 119:165.

7, 8. Munhu a nga “wa” kambe a hambeta a amukeleka eka Xikwembu hi ndlela yihi?

⁷ Van’wana va endle xidyoho lexitsongo—hi ku phindha-phindha—hikwalaho ka ku tsana ko karhi. Kambe va ha lulamile emahlweni ka Yehovha loko va ya emahlweni va “pfuka,” hileswaku, va hundzuka swi huma embilwini kutani va tikarhatela ku endla leswi lulameke. Sweswo hi nga swi vona eka ndlela leyi Xikwembu xi tirhisaneke ha yona ni Vaisrayele va khale. (Esa. 41:9, 10) Swivuriso 24:16 leyi se yi tshahiweke, yi kandziyisa nchumu lowunene, ku “pfuka” ka hina hi pfuniwa hi Xikwembu xa hina xa tintswalo ematshan’weni yo kandziyisa nchumu wo biha—ku “wa” ka hina. (Hlaya Esaya 55:7.) Yehovha Xikwembu na Yesu Kreste va hi khutaza hi musa leswaku hi “pfuka,” va kombisa leswaku va hi tshemba.—Ps. 86:5; Yoh. 5:19.

⁸ Hambiloko xitsutsumi xo khunguvanyeka kumbe xi wa eka marathoni, xi nga ha va na nkarhi wo hetisa mphikizano loko xo pfuka hi ku hatlisa kutani xi ya emahlweni xi tsutsuma. Eka mphikizano wa hina wa vutomi lebyi nga heriki, a hi ri tivi “siku ra kona ni nkarhi wa kona” laha mphikizano wu nga ta fika emakumu. (Mat. 24:36) Nilokoswiritano, loko hi nga khunguvanyeki ngopfu, hi ta tsutsuma hi rivilo leri faneleke, hi tshama emphikizanweni hi tlhela hi wu heta. Kutani hi nga swi papalata njhani ku khunguvanyisiwa?

9. I swilo swihi leswi nga hi khunguvanyisaka leswi hi nga ta bula ha swona?

⁹ A hi kambisiseni swilo swa ntlhanu leswi nga hi khunguvanyisaka—ku tsana ka munhu, ku navela ka nyama, ku nga khomiwi kahle hi van’wana evandlheni, nhlomulo kumbe ku xanisiwa ni ku nga hetiseki ka van’wana. Kambe, tsundzuka leswaku loko hi khunguvanyisiwa, Yehovha u lehisa mbilu swinene. A nga hatliseli ku hi vula lava nga tshembekiki.

10, 11. Davhida a a ri ni ku tsana kwihi?

¹⁰ Ku tsana ka munhu ku nga fanisiwa ni swiribyana leswi nga le ndhawini leyi ku tsutsumiwaka eka yona. Loko hi kambisisa swiendlakalo swimbirhi leswi humeleleke evuton’wini bya Hosi Davhida na muapostola Petro, hi nga xiya ku tsana kumbirhi—ku tsandzeka ku tikhoma ni ku chava vanhu.

¹¹ Hosi Davhida u kombise ku tsana loko swi ta emhakeni ya ku tikhoma, hilaha swi kombisiweke hakona eka xidyoho lexi a xi endleke na Bati-xeba. Naswona loko Davhida a rhukaniwe hi Nabali, a ku sele katsongo a n’wi hlaserile. Hambileswi a a pfa a tsandzeka ku tikhoma, kambe a nga tshikanga ku ringeta ku tsakisa Yehovha. Hi ku pfuniwa hi van’wana u swi kotile ku lulamisa vuxaka bya yena na Yehovha.—1 Sam. 25:5-13, 32, 33; 2 Sam. 12:1-13.

12. Petro u ye emahlweni njhani ni mphikizano hambileswi a a endla swihoxo?

¹² Petro u kombise ku chava vanhu, minkarhi yin’wana ku chava koloko ku n’wi vangele ku endla swihoxo; kambe u tshame a tshembekile eka Yesu na Yehovha. Hi xikombiso, u landzule N’wini wa yena erivaleni, ku nga ri kan’we kambe kanharhu. (Luka 22:54-62) Endzhakunyana, Petro u tsandzekile ku endla swilo hi ndlela ya Vukreste, a khoma vapfumeri lava nga vanhu va Matiko onge hiloko Vakreste va Vayuda lava yimbeke va lulame ku va tlula. Hambiswiritano, muapostola Pawulo u yi vone kahle mhaka yoleyo evandlheni a ku nga fanelanga ku va ni xihlawuhlawu. Langutelo ra Petro a a ri hoxile. Pawulo u tshinye Petro hi ku kongoma emahlweni ka ku va van’wana evandlheni va tekelela xiendlo xa Petro. (Gal. 2:11-14) Xana Petro u khunguvanyisiwe hi ndzayo leyi ivi a tshika ku tsutsuma emphikizanweni wa vutomi? Doo! U anakanyisise swinene hi ndzayo ya Pawulo, a yi tirhisa ivi a ya emahlweni ni mphikizano.

13. Swiphiqo swa rihanyo swi nga hi vangela ku khunguvanyeka hi ndlela yihi?

¹³ Minkarhi yin’wana ku tsana ka munhu i xiphiqo xa rihanyo. Xiphiqo lexi na xona xi nga ha va xikhunguvanyiso. Xi nga ha kavanyeta ndlela leyi  hi tsutsumaka ha yona hi tlhelo ra moya ivi xi hi vangela ku tshetsheleka kutani hi hela matimba. Hi xikombiso, makwerhu un’wana wa xisati wa le Japani u vabye swinene endzhaku ka malembe ya 17 a khuvuriwile. U pfumelele swiphiqo swa yena swa rihanyo leswaku swi n’wi vangela ku tsana entiyisweni. Hi ku famba ka nkarhi, u horile hi tlhelo ra moya. Vakulu vambirhi va n’wi endzerile. Leswi a khutaziweke hi marito ya vona ya musa, u tlhele a sungula ku ya eminhlanganweni. U ri, “Ndzi susumeteleke ku rila hikuva vamakwerhu va ndzi pfuxele hi ndlela ya rirhandzu.” Makwerhu wa hina wa xisati u tlhelele emphikizanweni.

14, 15. Hi rihi goza ra matimba leri munhu a faneleke a ri teka loko a va ni ku navela loko biha? Kombisa.

¹⁴ Ku navela ka nyama ku wise vo tala. Loko hi ringiwa hi ku navela koloko hi fanele hi teka goza ra matimba hi tshama hi basile emianakanyweni, emahanyelweni ni hi tlhelo ra moya. Tsundzuka ndzayo ya Yesu yo “cukumeta ekule” hi ndlela yo fanekisela nchumu wihi na wihi lowu nga ha hi khunguvanyisaka, hambi ku ri tihlo kumbe voko ra hina. Xana sweswo a swi nge katsi ni mianakanyo ni swiendlo leswi thyakeke leswi vangeleke van’wana leswaku va tshika ku tsutsuma emphikizanweni?—Hlaya Matewu 5:29, 30.

¹⁵ Makwerhu un’wana wa xinuna loyi a kurisiweke endyangwini wa Vakreste u tsarile a vula leswaku ku ringana malembe yo tala, a a ri ni ku navela ka vusodoma. U te: “Minkarhi hinkwayo a ndzi titwa ndzi hambanile. A ndzi titwa ndzi nga ntshunxekanga loko ndzi ri exikarhi ka vanhu.” Loko a ri ni malembe ya 20, se a a ri phayona ra nkarhi hinkwawo naswona a a ri nandza wa vutirheli evandlheni. Endzhaku ka sweswo u endle xihoxo lexikulu kutani vakulu va n’wi tshinya hi ku landza Matsalwa va tlhela va n’wi pfuna. Hi ku khongela, ku dyondza Rito ra Xikwembu ni ku dzikisa mianakanyo eku pfuneni van’wana, u tlhele a ya emahlweni ni mphikizano wo tsutsuma. Endzhaku ka malembe yo tala u pfumerile a ku: “Minkarhi yin’wana ndzi pfa ndzi va ni ku navela koloko, kambe a ndzi ku pfumeleli ku ndzi hlula. Ndzi dyondze leswaku Yehovha a nge ku pfumeleli leswaku u ringiwa hi swilo leswi u nga ta tsandzeka ku langutana na swona. Hikwalaho ndzi pfumela leswaku Xikwembu xa swi vona leswaku ndzi nga swi kota ku langutana na swona.” Makwerhu loyi u gimeta hi ku: “Ku hanya emisaveni leyintshwa i swa nkoka swinene ku tlula nchumu wihi na wihi lowu ndzi faneleke ndzi wu tiyisela sweswi. Ndzi lava ku hanya eka yona! Ndzi ta ya emahlweni ndzi lwisana ni ku navela loku ku fikela hi nkarhi wolowo.” U tiyimiserile ku tshama emphikizanweni.

16, 17. (a) I yini lexi pfuneke makwerhu un’wana loyi a a anakanya leswaku u khomiwe hi ndlela yo biha? (b) Hi fanele hi tsundzuka yini malunghana ni vandlha leswaku hi nga khunguvanyeki?

¹⁶ Ku nga khomiwi kahle hi van’wana evandlheni ku nga va xikhunguvanyiso. Le Furwa, makwerhu la tshameke a va nkulu a a anakanya leswaku a nga khomiwanga kahle evandlheni hiloko a hlundzuka. Hikwalaho u tshike ku ya eminhlanganweni ni le nsin’wini ivi a hola hi tlhelo ra moya. Vakulu vambirhi va n’wi endzerile kutani va n’wi yingiserisisa hi musa loko a ri karhi a hlamusela leswi a a anakanya leswaku swi humelerile. Va n’wi khutaze ku lahlela ndzhwalo wa yena eka Yehovha kutani va n’wi tsundzuxa leswaku nchumu wa nkoka swinene i ku tsakisa Xikwembu. U yi yingiserile ndzayo ya vona naswona swi nga si ya kwihi se a a tlhelele emphikizanweni, a hiseka etimhakeni ta vandlha nakambe.

¹⁷ Vakreste hinkwavo va fanele va tsundzuka leswaku Yesu Kreste i Nhloko ya vandlha kutani a va fanelanga va vilela hileswi vanhu lava nga hetisekangiki va swi endlaka. Yesu, loyi mahlo ya yena “wonge i langavi leri pfurhaka,” u twisisa swilo hinkwaswo leswi endlekaka evandlheni ku hi tlula. (Nhlav. 1:13-16) Hi xikombiso, wa swi twisisa leswaku leswi hi nga ha anakanyaka leswaku a hi khomiwanga kahle evandlheni, entiyisweni hi nga ha va hi nga swi twisisanga kahle leswi humeleleke kumbe leswaku ha yini swi humelerile. Yesu u ta lulamisa swiphiqo evandlheni hi ndlela leyi faneleke ni hi nkarhi lowu faneleke. Hikwalaho, a hi fanelanga hi pfumelela swiendlo kumbe swiboho swa Mukreste-kulorhi wihi na wihi swi hi khunguvanyisa emphikizanweni wo tsutsuma.

18. Hi nga tshama njhani hi tshembekile loko hi langutane ni nhlomulo kumbe ku xanisiwa?

¹⁸ Swihinga swin’wana swimbirhi i nhlomulo kumbe  ku xanisiwa ni ku nga hetiseki ka van’wana evandlheni. Exifanisweni xa yena xa muhaxi, Yesu u vule leswaku ‘nhlomulo kumbe ku xanisiwa’ hikwalaho ka rito swi ta endla leswaku vanhu van’wana va khunguvanyeka. Ku nga khathariseki leswaku nxaniso wolowo wu huma kwihi—endyangwini, eka vaakelani kumbe eka valawuri va hulumendhe—wu nga ha khumba munhu loyi ‘a nga riki na rimitsu,’ loyi a tsaneke eripfumelweni. (Mat. 13:21) Hambiswiritano, loko hi tshama hi ri ni xiyimo lexinene xa mbilu, mbewu ya Mfumo yi ta hi pfuna leswaku ripfumelo ra hina ri va ni timitsu leti tiyeke leti enteke. Loko u hlaseriwa hi miringo, tikarhatele ku anakanyisisa hi swilo leswi dzunekaka. (Hlaya Vafilipiya 4:6-9.) Yehovha u ta hi nyika matimba yo tshama hi tshembekile loko hi ringiwa leswaku hi nga khunguvanyeki emphikizanweni.

19. Hi nga swi papalata njhani ku khunguvanyeka loko un’wana a hi khunguvanyisa?

¹⁹ Khombo ra kona, emalembeni lama hundzeke van’wana va tshike ku tsutsuma emphikizanweni hikwalaho ka ku nga hetiseki ka vanhu van’wana. Ku va ni mavonelo lama hambaneke etimhakeni leti khumbaka ripfalo swi ve swikhunguvanyiso eka vona. (1 Kor. 8:12, 13) Loko un’wana a hi khunguvanyisa, xana hi ta hlundzuka lerova hi tshika ntiyiso? Bibele yi tsundzuxa Vakreste leswaku va tshika ku avanyisa, va rivalela van’wana naswona va papalata ku lwela leswaku swilo swi endliwa hi ndlela ya vona. (Luka 6:37) Loko u vona u khunguvanyisiwile, tivutise: ‘Xana ndzi avanyisa van’wana hi ku ya hi ndlela leyi ndzi tsakelaka ku endla swilo ha yona ntsena? Leswi ndzi swi tivaka leswaku vamakwerhu a va hetisekanga, xana ndzi ta endla leswaku ku nga hetiseki ka un’wana ku ndzi endla ndzi tshika ku tsutsuma emphikizanweni wa vutomi?’ Ndlela leyi hi rhandzaka Yehovha ha yona yi nga hi pfuna leswaku hi nga pfumeleli leswi endliwaka hi van’wana swi hi sivela ku heta mphikizano wa vutomi.

20, 21. U tiyimisele ku endla yini eka mphikizano wa vutomi lebyi nga heriki?

²⁰ Xana u tiyimiserile ku ‘tsutsuma pfhumba u kondza u heta’? (2 Tim. 4:7, 8) Hikwalaho u fanele u va ni dyondzo ya munhu hi yexe. Tirhisa Bibele ni minkandziyiso ya hina loko u endla ndzavisiso, u anakanyisisa leswaku u ta tiva leswaku i swilo swa muxaka muni leswi nga ha ku khunguvanyisaka. Kombela moya lowo kwetsima leswaku wu ku nyika matimba ya moya lawa u ma lavaka. Tsundzuka, loko munhu a pfa a khunguvanyeka kumbe a pfa a wa, a nga tlhelela emphikizanweni wa vutomi. A nga pfuka kutani a tlhelela emphikizanweni. A nga ha dyondza eka swihoxo swa yena leswaku a ta tsutsuma kahle emphikizanweni.

²¹ Bibele yi kombisa leswaku hi fanele hi hisekela ku tsutsuma emphikizanweni lowu wa vutomi lebyi nga heriki. A swi fani ni ku khandziya bazi leri rhwalaka vanhu lava yaka eku hluleni. Hi fanele hi tsutsuma hi hexe emphikizanweni lowu wa vutomi. Loko hi endla tano, “ku rhula lokukulu” loku humaka eka Yehovha ku ta fana ni moya lowu hi susumetaka endzhaku ka hina. (Ps. 119:165) Hi nga tiyiseka leswaku u ta ya emahlweni a hi pfuna sweswi a tlhela a nyika hinkwavo lava hetaka mphikizano mikateko leyi nga heriki.—Yak. 1:12.