Vukanganyisi—Xana Byi Hangalake Ku Fikela Kwihi?
“Khampani ya hina yi endlela hulumendhe ya le ndhawini ya ka hina vukorhokeri. Hakanyingi hi fanele hi rindza tin’hweti timbirhi kumbe tinharhu leswaku yi hi hakela vukorhokeri byebyo. Kambe sweswinyana, ndzi kume riqingho leri humaka eka mutirhi wa hulumendhe. U hi tshembise leswaku a a ta endla leswaku hi hatla hi kuma mali yoleyo leyi a hi hakeriwa yona—loko hi n’wi nyika yin’wana ya yona tanihi xifumbarheriso.”—JOHN. *
XANA u tshame u kanganyisiwa? Kumbexana a wu kanganyisiwanga hi ndlela leyi boxiweke laha henhla, kambe entiyisweni u nga ha va u karhatiwe hi vuyelo bya vukanganyisi.
Hi ku ya hi Xikombo xa ta Vukanganyisi bya 2011, * lexi endliweke hi Nhlangano lowu Lwisanaka ni Vukanganyisi eMisaveni Hinkwayo (Transparency International), “matiko yo tala eka ya 183 lawa ku endliweke ndzavisiso eka wona, eka xiringaniso xa 0 na 10, ma kume mpimo wa le hansi ka ntlhanu laha 0 yi kombaka lama nga ni vukanganyisi ngopfu kasi 10 yi kombaka lama nga riki ni vukanganyisi hi ku helela.” Malembe mambirhi emahlweni ka kwalaho, Nhlangano lowu Lwisanaka ni Vukanganyisi eMisaveni Hinkwayo wu pfumerile leswaku xiviko xa wona xa 2009 xi paluxe mhaka ya leswaku vukanganyisi byi tolovelekile etimhehweni hinkwato ta misava, xi te: “Swi le rivaleni leswaku ku hava ndhawu emisaveni leyi nga riki na vukanganyisi.”
“Vukanganyisi i ku tirhisa matimba lawa munhu a nyikiweke wona hi ndlela yo biha leswaku a tivuyerisa. Byi vavisa un’wana ni un’wana loyi vutomi, ntirho kumbe ntsako wakwe wu titshegeke hi ku tshembeka ka vanhu lava nga ni vulawuri.”—NHLANGANO LOWU LWISANAKA NI VUKANGANYISI EMISAVENI HINKWAYO
Minkarhi yin’wana, vukanganyisi byi nga va ni khombo. Hi xikombiso, magazini wa Time wu vike leswaku “vukanganyisi ni vusopfa” swi hoxe xandla eka nhlayo ya vanhu lava feke eka ku tsekatseka lokukulu ka misava loku hlaseleke eHaiti hi 2010. Wu engetele wu ku: “Hakanyingi miako yi akiwa handle ko kuma mpfumelelo wa loko ndhawu yoleyo yi hlayisekile eka munjhiniyara naswona leswi swi endliwa hileswi vanhu va nyikaka vanhu lava a va fanele va tirha tanihi valanguteri va hulumendhe swifumbarheriso.”
Xana swa koteka ku herisa vukanganyisi hilaha ku heleleke? Leswaku hi hlamula xivutiso xexo, hi fanele hi twisisa lexi vangaka vukanganyisi. Leswi hi ta swi kambisisa eka xihloko lexi landzelaka.
^ ndzim. 2 Vito ri cinciwile.
^ ndzim. 4 “Xikombo xa ta Vukanganyisi xi longoloxa matiko hi ku ya hi xiyimo xa wona lexi vonakaka loko swi ta eka vukanganyisi lebyi endliwaka etindzawulweni ta mfumo.”—Nhlangano lowu Lwisanaka ni Vukanganyisi eMisaveni Hinkwayo.
