Genda ha biroho

Baibuli Nikiranganiza na Sayansi?

Baibuli Nikiranganiza na Sayansi?

Ekyokugarukamu kuruga omu Baibuli

 Ego, n’obukiraaba ngu Baibuli tikiri kitabu kya sayansi, eba ehikire obw’ebazaaho ebirukukwata ha sayansi. Wetegereze ebyokurorraho ebimu ebirukwoleka ngu Baibuli nikiranganiza na sayansi kandi ngu Baibuli erumu ebintu ebihikire ebirukukwata ha sayansi, kandi ebirukwahukanira kimu hali enyikiriza ez’abantu baingi abaali baroho obuyahandiikirwe.

  •   Ensi n’iguru biine entandikwa. (Okubanza 1:1) Kwahukanaho, enganikyo nyingi eza kara obuziba nizibazaaho ensi n’iguru zigamba ngu bitahangwe baitu bikabaho kuruga omu kavuyo. Abababuroni baali nibaikiriza ngu baruhanga abaazaire ensi n’iguru bakaruga omu biyanja bibiri. Enganikyo ezindi zigamba ngu ensi n’iguru bikaruga omu ihuli limu erikooto muno.

  •   Ensi n’iguru nibiremwa ebiragiro eby’obuhangwa, hatali baruhanga abarukuhindahinduka. (Yobu 38:33; Yeremiya 33:25) Enganikyo kuruga omu nsi yoona zegesa ngu abantu tibaine ekibasobora kukora obukirukuhika ha ncwamu ezirukuhindahinduka ezirukuba zikozerwe baruhanga kandi obwire obumu ezitali z’embabazi.

  •   Ensi eri omu mwanya kwonka. (Yobu 26:7) Abantu baingi aba kara baali nibaikiriza ngu ensi ekaba eri kintu ekyekulingiriire, ekiterekeriire kandi ekiikaliire ha kisoro ekikooto nk’embogo rundi enyamankogoto.

  •   Ebisaaru n’ensoro bitunga amaizi agacuucukire gaagenda haiguru kuruga omu biyanja ebikooto hamu n’ebintu ebindi kandi gaagwa nk’enjura, ebirika rundi orubaale. (Yobu 36:27, 28; Omugambizi 1:7; Isaya 55:10; Amosi 9:6) Abayonaani aba kara baatekerezaaga ngu ebisaaru byatungaga amaizi kuruga omu biyanja ebikooto ebiri okuzimu, kandi entekereza enu ekaikaraho kuhikira kimu omu kyasa kya 18.

  •   Ensozi ziimuka kandi zidikira, kandi ensozi eziturukurora kasumi kanu zaali ziri hansi y’ekiyanja ekikooto. (Zabuli 104:6, 8) Kwahukanaho, enganikyo enyingi zigamba ngu baruhanga nubo baakozere ensozi nk’oku ziri hati.

  •   Kuba becumi kiriinda obwomeezi. Ebiragiro ebyahairwe ihanga lya Isaleri byatwarramuga kwoga hanyuma y’okukwata ha mutumbi, kusorooramu abo abaine oburwaire oburukuturra, hamu n’okulimira obubi ekiina kandi bakabusweka. (Ebyabalevi 11:28; 13:1-5; Ekyebiragiro 23:13) Kwahukanaho, bumu ha bujanjabi obw’akozesebwaga Abamisiri omu kasumi Abasaleri baaheriirwemu ebiragiro binu, bwali nibutwarramu kutabura obubi n’ebintu ebindi nukwo babusiige ha kihooya.

Omu Baibuli harumu ebintu ebitahikire obukirukuhika ha byasayansi?

 Okwekebiija okurungi okwakozerwe ha Baibuli nikwoleka ngu ekyokugarukamu kiri nangwa. Wetegereze bimu ha bintu ebitahikire ebibabazaaho Baibuli ngu n’ehakaniza sayansi:

 Ekisuba: Baibuli egamba ngu ensi n’iguru bikahangwa omu biro mukaaga eby’esaaha 24.

 Amananu: Kusigikirra ha Baibuli, Ruhanga akahanga ensi n’iguru omu kasumi akatamanyirwe kurungi oburaiha. (Okubanza 1:1) Ekindi, ebiro eby’okuhanga ebirukubazibwaho omu Okubanza esuura1, bwali busumi obutamanyirwe kurungi oburaiha. Kandi obusumi bwona Ruhanga obuyahangiiremu ensi n’iguru, nibwetwa “ekiro.”​—Okubanza 2:4.

 Ekisuba: Baibuli egamba ngu ebimera bikahangwa izooba eribikonyera kwekorra ebyokulya litakahangirwe.​—Okubanza 1:​11, 16.

 Amananu: Baibuli n’eyoleka ngu izooba, emu ha nyunyuuzi eziri omu “iguru,” likahangwa ebimera bitakahangirwe. (Okubanza 1:1) Ekyererezi kuruga ha izooba kikahika hansi ha “kiro” rundi omu busumi obw’okubanza obw’okuhanga. Omwanya obugwayeyongiire kusemera ha “kiro” ekyakasatu eky’okuhanga, ekyererezi kikaba ky’amaani kandi ekirukumara kusobozesa ebimera kukora ebyokulya byabyo (Okubanza1:3-5, 12, 13) Kandi hanyuma izooba nubwo lyatandikiire kimu kurorwa kuruga omu nsi.​—Okubanza 1:16.

 Ekisuba: Baibuli egamba ngu izooba niryetoroora ensi.

 Amananu: Omugambizi 1:5 nihagamba ngu: “Nizoba lirugayo, kandi izoba ligwayo, kandi lyanguha okugarukayo omu kiikaro kyalyo nambere lirugayo.” Baitu, ebigambo binu nibisoborra omulingo izooba ligendamu obulikuba nirirorrwa omu nsi. Na kasumi kanu, omuntu n’asobora kukozesa ebigambo “lirugayo” na “ligwayo,” kandi kunu akimanyire ngu ensi niyo eyetoroora izooba.

 Ekisuba: Baibuli egamba ngu ensi eterekeriire.

 Amananu: Baibuli ekozesa ebigambo “empero zensi” ekirukumanyisa “ekiikaro ky’ensi ekya hara muno” kinu tikirukumanyisa ngu ensi eterekeriire rundi ngu ine nambere erukugarukira. (Engeso Ezabakwenda 1:8) Omulingo nugwo gumu, ebigambo ensonda inna ezensi bikozesebwa kumanyisa ensi yoona. N’omu kasumi kanu, omuntu n’asobora kukozesa embaju inna eza kampasi kumanyisa ekintu nikyo kimu.​—Isaya 11:12; Luka 13:29.

 Ekisuba: Baibuli egamba ngu obukooto bw’ekintu ekyekulingiriire nibutezaamu obugaliha bwakyo emirundi esatu, baitu omuhendo gwonyini guli pi (π), rundi nka 3.1416.

 Amananu: Ebipimo ‘by’enyanja eyagire’ ebirukwolekwa omu 1 Ekyabakama 7:​23 na 2 Ekyebyomubusinge 4:2 nibyoleka ngu enyanja ekaba egalihire emikono 10 kandi ngu “omuguha ogwemikono amakumi asatu gukagyehinguliriza.” Ebipimo binu nibisobora kuba nibyo byali nibiirirra emihendo yonyini. Ekindi, nikisobora kuba ngu obukooto n’obugaliha bwakiikirraga ebipimo eby’omunda n’aheeru y’ekintu ekyekulingiriire.