Lutani apo pali nkhani

Kasi Yehova Ni Njani?

Kasi Yehova Ni Njani?

Ivyo Baibolo Likuyowoya

 Yehova ni Chiuta waunenesko uyo ni mweneko wa Baibolo, kweniso Mlengi wa vinthu vyose. (Chivumbuzi 4:11) Nakuti ntchimi Abrahamu na Mozesi zikamusopanga iyo, nga umo wakachitira Yesu. (Genizesi 24:27; Ekisodo 15:1, 2; Yohane 20:17) Iyo ni Chiuta wa ŵanthu ŵa mtundu umoza yayi, kweni ni Chiuta wa “charu chose chapasi.”​—Salimo 47:2.

 Yehova ni zina leneko la Chiuta ndipo likusangika mu Baibolo. (Ekisodo 3:15; Salimo 83:18) Lili kufuma ku verebu la Chihebere ilo likung’anamura “kuŵa,” ndipo ŵanthu ŵanandi awo ŵakusanda vya Baibolo ŵakusachizga kuti zina ili likung’anamura “Wakuchitiska Kuti Viŵeko.” Ng’anamuro ili likukolerana na udindo wa Yehova pakuŵa Mlengi kweniso uyo Wakufiska khumbo lake. (Yesaya 55:10, 11) Baibolo likutovwiraso kupulikiska makora Wunthu wa Yehova, chomenechomene mukhaliro wake wa chitemwa.—Ekisodo 34:5-7; Luka 6:35; 1 Yohane 4:8.

 Zina lakuti Yehova ndakufuma ku Chingelezi ndipo lili kung’anamulika kufuma ku zina la Chihebere la Chiuta, ilo lili na vilembo vinayi יהוה (YHWH), ivyo vikumanyikwa kuti Tetiragiramatoni. Vikumanyikwa makora yayi kuti zina la Chiuta likazunurikanga wuli mu Chihebere chakwambilira. Ndipouli, zina lakuti “Yehova” likamba nikale kugwiliskirika ntchito mu Chingelezi, ndipo likamba kusangika mu Baibolo ilo wakang’anamura William Tyndale mu 1530. a

Chifukwa wuli vikumanyikwa yayi kuti zina la Chiuta likazunurikanga wuli mu Chihebere chakwambilira?

 Mu Chihebere chakwambilira ŵakalembanga waka vilembo pera kwambura kugwiliskira ntchito mavawelo. Munthu uyo wakayowoyanga Chihebere wakamanyanga yekha kuti pa vilembo ivi pakwenera kuŵa mavawelo agha. Ndipouli, Malemba Ghachihebere (“Testamente Lakale”) ghati ghamara kulembeka, Ŵayuda ŵanyake ŵakatolera vigomezgo vyamizimu ivyo vikatenge ntchakwenelera yayi kuzunura zina leneko la Chiuta. Para ŵaŵerenga mwakukwezga lemba ilo pali zina la Chiuta, ŵakaŵikangapo mazina ghanyake nga “Fumu” panji “Chiuta.” Vyaka vikati vyajumphapo, chisambizgo ichi chikathandazgika chomene ndipo vikaleka kumanyikwa kuti zina leneko la Chiuta likwenera kuzunulika wuli. b

 Ŵanyake ŵakuwona kuti zina la Chiuta likazunurikanga kuti “Yahweh,” ndipo ŵanji ŵakusachizga mazina ghanyake ghakupambanapambana. Mpukutu wakuchemeka Dead Sea Scroll uwo uli na chigaŵa chinyake cha buku la Levitiko mu Chigiriki, uli kulemba zina ili kuti Iao. Awo ŵakalemba Chigiriki chakwambilira nawo ŵakusachizga mazina nga Iae, I·a·beʹ, na I·a·ou·eʹ, kweni palije zina ilo lili kusimikizgika kuti ndimo ŵakazunuliranga nadi zina la Chiuta mu Chihebere chakwambilira. c

Mautesi pakuyowoya vya zina la Chiuta ilo lili mu Baibolo

 Utesi: Mabaibolo agho ghali kugwiliskira ntchito zina lakuti “Yehova” ghali kusazgiramo waka zina ili.

 Unenesko: Zina la Chihebere la Chiuta mu vilembo vya Tetiragiramatoni, likusangika maulendo 7,000 mu Baibolo. d Mu Mabaibolo ghanandi ŵali kuwuskiramo dala zina la Chiuta na kuŵikamo mazina gha vithokozo nga “Fumu.”

 Utesi: Chiuta Wankhongonozose wakukhumbikwira zina lapadera yayi.

 Unenesko: Chiuta iyomwene wakatuma ŵalembi ŵa Baibolo kuti ŵagwiliskire ntchito zina lake maulendo ghakukwana masauzandi ghanandi, ndipo wakukhumbaso kuti awo ŵakumusopa ŵagwiliskirenge ntchito zina lake. (Yesaya 42:8; Joyeli 2:32; Malaki 3:16; Ŵaroma 10:13) Nakuti Chiuta wakakondwanga yayi na ntchimi zitesi izo zikakhumbanga kuluwiska ŵanthu zina lake.—Yeremiya 23:27.

 Utesi: Kuyana na kaluso ka Ŵayuda, zina la Chiuta likwenera kuwuskikamo mu Baibolo.

 Unenesko: Mbunenesko kuti Ŵayuda ŵanyake awo ŵakaŵa ŵalembi, ŵakakananga kuzunura zina la Chiuta. Kweni ŵakaliwuskamo yayi mu mipukutu yawo ya Baibolo. Mulimose umo vingaŵira, Chiuta wakuzomerezga yayi kuti tilondezgenge waka maluso gha ŵanthu na kupatukako ku malango ghake.—Mateyu 15:1-3.

 Utesi: Ntchakwenelera yayi kugwiliskira ntchito zina la Chiuta mu Baibolo chifukwa vikumanyikwa makora yayi umo likwenera kuzunurikira mu Chihebere.

 Unenesko: Kaghanaghaniro aka kangalongora nga kuti Chiuta wakukhumba ŵanthu ŵa viyowoyero vyakupambanapambana ŵazunurenge zina lake mwakuyana waka. Ndipouli, Baibolo likulongora kuti ŵanthu ŵa viyowoyero vyakupambanapambana awo ŵakasopanga Chiuta mu nyengo yakale, ŵakazunuranga zina leneko la munthu mwakupambana kuyana na chiyowoyero chawo.

 Mwachiyelezgero, zina la Joshuwa uyo wakaŵa mweruzgi wa Ŵaisrayeli. Ŵakhristu ŵa mu nyengo yakale awo ŵakayowoyanga Chihebere ŵakatenge Yehoh·shuʹaʽ, apo awo ŵakayowoyanga Chigiriki ŵakatenge I·e·sousʹ. Baibolo likutilongora umo zina la Joshuwa likazunulikiranga mu Chigiriki na Chihebere, kulongora waka fundo yakuti Ŵakhristu ŵakazunuranga zina leneko la munthu kuyana na chiyowoyero chawo.—Milimo 7:45; Ŵahebere 4:8.

 Fundo yeneyiyi yingagwiraso ntchito pa kung’anamura zina la Chiuta. Nakuti chakuzirwa chomene ntchakuti zina la Chiuta lisangike mu malo agho likwenera kuŵa mu Baibolo kuluska kazunuliro kake.

a Tyndale wakagwiliskira ntchito zina lakuti “Iehouah” mu mabuku 5 gha mu Baibolo agho wakang’anamura pakwamba. Mu kuluta kwa nyengo, Chingelezi chikasintha, ndipo kalembero ka zina la Chiuta nako kakasintha. Mwachiyelezgero, mu 1612, Henry Ainsworth wakagwiliskira ntchito zina lakuti “Iehovah” mu buku lose la Masalimo ilo wakang’anamura. Wakati walinozgaso buku ili mu 1639, wakagwiliskira ntchito zina lakuti “Yehova.” Mwakuyana waka, awo ŵakang’anamura Baibolo la American Standard Version, ilo likafumiskika mu 1901, ŵakagwiliskira ntchito zina lakuti “Yehova” mu malo ghose agho ghakaŵa na zina la Chiuta mu Malemba gha Chihebere.

b Buku la New Catholic Encyclopedia, Second Edition, Volume 14, pa peji 883-884, likuti: “Nyengo yinyake apo Ŵayuda ŵakaŵa kuti ŵawerako ku Wuzga, ŵanthu ŵakamba kuwona kuti zina lakuti Yahweh likwenera kuchindikika chomene, ndipo pakamba kuŵa kaluso kakuti m’malo mwa zina ili tigwiliskirenge ntchito zina lakuti ADONAI panji ELOHIM.”

c Kuti mumanye vinandi, wonani vyakusazgirapo A4, “Zina la Chiuta mu Malemba Ghachihebere,” mu Baibolo la Malemba Ghakupatulika mu Mang’anamuliro gha Charu Chiphya.

d Wonani buku la Theological Lexicon of the Old Testament, Volume 2, peji 523-524.