“Mpaka Nyifwa Yizakatipature”

ŴAKUTORANA ŵanandi ŵali kuyowoyapo mazgu agha pa zuŵa la ukwati wawo. Kweni mutepanji ŵakaghanaghanirangapo viŵi yayi kuti zuŵa linyake nyifwa yizamuŵapatura nadi. Mfumu panji muwoli wangafwa cifukwa ca ucekuru, matenda, panji ngozi ndipo uyo wakhalako wakuŵa na phukwa ndiposo citima.—Mupharazgi 9:11; Ŵaroma 5:12.

Kusanda kukulongora kuti pafupifupi hafu ya ŵanakazi ŵa vilimika 65 panji kujumpha apa ni vyokoro. Cifukwa cakuti ŵanakazi ŵanandi ni vyokoro kuluska ŵanalume, ŵanji ŵakuwona kuti ŵanakazi pera ndiwo ŵakuŵa vyokoro. Kasi ici cikung’anamura kuti ŵanalume ŵakuŵavya citima para muwoli wawo watayika? Ŵakuŵa naco. Fundo njakuti ŵanthu ŵanandi ŵakuŵa na citima para muwoli panji mfumu wawo wafwa. Kasi ndimwe yumoza wawo?

Kwali ndimwe mwanalume panji mwanakazi, kasi mungacita vici usange muli na citima cifukwa ca nyifwa ya munyinu? Kasi Baibolo lingamovwirani kuti mumazge citima? Kasi vyokoro vinyake vikucita wuli kuti vizizipizge? Nangauli vingacitika yayi kuti paŵe nthowa yimoza yakumazgira suzgo lililose ilo lingaŵapo, kweni nkhani iyi yili na fundo ndiposo masacizgo agho ghangamovwirani.

Zomerezgani Ivyo Vyacitika

Nangauli ŵanji ŵakughanaghana kuti kulira kukukhozga soni ndiposo nkhuheni, kweni wakusanda vya maghanoghano Dr. Joyce Brothers, uyo nayo ni cokoro, wakati kulira ni munkhwala. Nakuti kulira kukulongora kuti munthu wali na citima ndipo kukucepeska citima. Lekani kucita soni kulira. Mu Baibolo muli ciyelezgero cinyake ciwemi comene. Abrahamu wakaŵa na cipulikano cikuru, kweniso wakaŵa mubwezi wa Ciuta. Kweni muwoli wake wakutemweka wakati watayika, Abrahamu ‘wakamulira Sara na kumutengelera.’—Genesis 23:2.

Nangauli nyengo zinyake mungakhumba kukhala pamwekha, kweni lekani kujipatura. Lemba la  Zintharika 18:1 likuticenjezga kuti: “Uyo wakujipatura wakupenja khumbo la yekha.” Kweni penjani wovwiri kwa ŵabali ndiposo ŵabwezi ŵinu awo ŵakumulengerani lusungu. Nakuti mu mpingo muli ŵabali ŵakukhwima mwauzimu awo ŵangamovwirani na kumupani ulongozgi usange ngwakukhumbikwa.—Yesaya 32:1, 2.

Ŵanji ŵakuwona kuti citima cikucepako para ŵakuzgora makalata ghakupembuzga agho ŵanji ŵakuŵalembera. Pakuzgora makalata, mungalembamo vinthu viwemi vyakukhwaskana na mfumu panji muwoli winu ivyo mukukumbuka, ndiposo vinthu ivyo mukacitiranga lumoza. Citima cingacepakoso usange mungaŵa na buku lakusungamo vithuzithuzi panji makalata.

Mwakawiro, munthu uyo wali na citima cifukwa ca nyifwa wakutimbanizgika maghanoghano. Kweni wangawovwirika usange wakulutilira kucita vinthu vinyake ivyo wakacitanga kale. Mwaciyelezgero, usange muli kujiŵikira nyengo yakugonera, kuwuka, kurya, panji kucita milimo yinyake, lutizgani kucita vinthu ivi. Ghanaghaniranithu ivyo muzamucita pa nyengo iyo mukumusoŵa comene munyinu nga nkhuumaliro wa sabata panji mazuŵa ghanyake ghapadera nga ni zuŵa ilo mukakwatiskira. Cakuzirwa comene nchakuti mulutilire kucita vinthu vyauzimu.—1 Ŵakorinte 15:58.

Para munthu wali na maghanoghano, nchakusuzga kuti wacite vinthu makora. Mutepanji ŵanthu ŵanyake awo ŵakumukhumbirani viheni ŵangasangirapo mwaŵi. Ntheura, lekani kucita vinthu mwaluŵiro nga nkhuguliska nyumba, kugura vinthu vinyake vikuruvikuru, kusama, ndiposo kutoraso panji kutengwaso. Ntharika yinyake ya mu Baibolo yikuti: “Maghanoghano gha ŵapamphu ghakuya ku uzali nadi, kweni yose uyo ngwa mawara wakufika ku ukavu pera.” (Zintharika 21:5) Cinthu cilicose cikuru ico mukukhumba kucita pa umoyo winu, mukwenera kucicita para maghanoghano ghinu ghakhazikika.

Mungasuzgika comene maghanoghano para mukuwona vinthu ivyo munyinu wavileka nga ni malaya, comenecomene para mwangukhala lumoza kwa vilimika vinandi. Kweni ico cikupangiska kuti mujipulikenge nthena nchitima. Citima cingamara luŵiro yayi para mungaleka kunozgerathu vinthu ivi, kughanaghana kuti muzamuvinozga kunthazi. (Salmo 6:6) Panyengo ya kunozga katundu, ŵanji ŵakunozga ŵekha, ŵanyake ŵakuwona kuti nchakovwira kuti munyawo uyo ŵakumugomezga waŵawovwire mwakuti waŵapembuzgenge usange citima cakwera. Mungapemphaso mbali panji mubwezi winu kuti wamovwirani vinthu vinyake nga nkhukatora vikalata vyakulongora kuti munyinu wali kufwa, kulipira mabilu gha ku cipatala agho ghangaŵapo, kumanyiska banki kuti munyinu wali kufwa, kulembeska vinthu vinyake mu zina linu, kulongosora nkhani za wilu ndiposo katundu wa mu nyumba.

Kumbukani kuti tikukhala mu caru ico nchakuzura na uzaghali. Pakuti sono muli mwekha, cingaŵa cakusuzga kuti mulutilire kujikora. Mazgu gha Paulosi ghakugwira nchito comene mazuŵa ghano kuluska kumanyuma uku, wakati: “Waliyose wa imwe wamanye kukora thupi lake mu utuŵa na nchindi, mu kudokera ulamphalampha cara, uwo ŵali nawo ŵa mitundu ŵambura kumanya Ciuta.” (1 Ŵatesalonika 4:4, 5) Ntheura, nchiwemi kuti muleke kupulikizga sumu, kuwonelera mafilimu, panji kuŵazga mabuku agho ghakuyowoya vya citemwa panji vya kugonana.

Manyani kuti citima cikumara pacokopacoko. Magazini ya USA Today yikuti kusanda uko kukacitika  na yunivesite yinyake kukulongora kuti munthu uyo mfumu panji muwoli wake wafwa wangatora myezi 18 kuti wambe kujipulikako makora. (University of Michigan Institute for Social Research) Lombani kwa Ciuta kuti mukhomezge, nakuti kukhomezga nchigaŵa ca cipambi ca mzimu. (Ŵagalatiya 5:22, 23) Nangauli mungawona kuti nchakusuzga kukhomezga, kweni manyani kuti apo nyengo yikujumphapo mujipulikengeko makora.

Umo Ŵanji Ŵazizipizgira

Anna ŵakakhala mu nthengwa na mfumu wake kwa vilimika 40. Mfumu wake wakati wafwa wakasuzgika comene maghanoghano. Iyo wakuti: “Amama ŵakafwa apo nkhaŵa na vilimika 13, pamanyuma, adada na ŵadumbu ŵane ŵaŵiri, kusazgapo na munung’una wane. Kweni kuyowoya unenesko, nyifwa iyo yikaniŵinya comene nja mfumu wane. Nkhaŵa nga nadumuka pakati. Nyifwa iyi yikanikomora comene.” Kasi nchivici cikumovwira kuzizipizga? Iyo wakuti: “Nili kupanga buku likuru ilo nili kuŵikamo makalata na makadi agho ŵanji ŵakalemba ghakuyowoya za mikhaliro yose yiwemi iyo Darryl wakaŵa nayo. Mu makalata agha, waliyose wakalemba cinthu cinyake capadera cakukhwaskana na mfumu wane. Nkhugomezga kuti Yehova nayo wakumukumbuka mfumu wane ndipo wazamumuwuska.”

Esther, wa vilimika 88 wakayowoya ico cikumovwira, wakati: “Nkhakhala vilimika 46 na mfumu wane, ndipo sono suzgo likuru ilo nili nalo ni phukwa. Kweni nawona kuti kucita vinthu vyauzimu nkhwakovwira comene. Nindalekepo kuluta ku maungano gha mpingo, kuphalirako ŵanji uthenga wa mu Baibolo ndiposo kuŵazga Baibolo. Nawovwirikaso cifukwa cakuti nkhujipatura yayi. Nkhutemwa kucezga na ŵabwezi ŵane awo ŵakunitegherezga para nkhuyowoya. Ni nyengo zose yayi apo ŵakuyowoya mazgu ghakunipembuzga, kweni nkhuwonga comene kuti ŵakuŵa na nyengo yakucezgera nane na kunitegherezga para nkhuŵaphalira vyakusingo.”

 Robert, wakhala na muwoli wake kwa vilimika 48. Muwoli wake wakati wafwa na nthenda ya kansa, Robert wakati: “Nchakusuzga comene kuzizipizga para uyo wayowoyeskananga nayo, kucitira nayo lumoza vinthu, kwenda nayo, panji kucezga nayo wafwa. Nchakusuzga comene, kweni nasimikizga mtima kuleka kuwelera nyuma. Nawovwirika cifukwa nkhujitangwaniska na vinthu vyakupambanapambana. Lurombo nalo lwanovwira comene.”

Pamanyuma pa Kulira Munyinu

Nangauli nyifwa ya mfumu panji muwoli winu yikuŵinya comene, kweni cikulongora kuti vyose vyamalira papo yayi. Ghanaghanirani vinthu ivyo sono mungafwatuka kucita, ivyo mukacitanga yayi apo mukaŵa na munyinu nga nkhwenda panji kucita ivyo mukutemwa. Kucita vinthu ivi kungamovwirani kuti muleke kuŵa na phukwa. Ŵanji ŵangaŵa na nyengo yinandi yakovwilira ŵanthu kuti ŵamanye Ciuta. Munthu wakusangwa ndiposo wakukhorwa para wakovwira ŵanji mu nthowa iyi. Lekani Yesu wakati: “Muli kukondwa kukuru mu kupeleka kuluska mu kupokera.”—Milimo 20:35.

Lekani kughanaghana kuti muzamukondwaso yayi. Manyani kuti Yehova Ciuta wamupweleleraninge usange mukumulomba. Davide, uyo wakalemba Salmo, wakati: ‘Yehova wakucilikizga cokoro.’ (Salmo 146:9) Nchakupembuzga kumanya kuti Baibolo likutiphalira kuti Yehova ni “Dada wa mtima wacisungusungu na Ciuta wa cisangulusko cose.” Likutiphaliraso kuti Yehova ‘wakujura woko lake na kukhorweska camoyo cose na ulemu.’ (2 Ŵakorinte 1:3; Salmo 145:16) Ciuta wacitemwa, Yehova, ngwakukhumbisiska ndiposo ngwakunozgeka kovwira awo ŵakupenja wovwiri kwa iyo na mtima wose. Mphanyi namwe mwaŵa na maghanoghano ghakuyana na gha Ŵaisrayeli apo ŵakimba kuti: “Ndiyinuskirenge maso ghane ku mapiri. Kasi kovwirika kwane kukufuma nkhu? Kovwirika kwane kukufuma kwa Yehova, mweneuyo wakalenga mtambo na caru capasi.”—Salmo 121:1, 2.

[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 30]

Ŵanthu ŵanandi ŵali citima ndiposo phukwa cifukwa muwoli panji mfumu wawo wali kufwa. Kasi ndimwe yumoza wawo?

[Bokosi pa peji 32]

Kutoraso Panji Kutengwaso

Baibolo likuyowoya kuti nthengwa yikumara para yumoza wafwa, ntheura uyo wakhala ni mwanangwa kutengwaso panji kutoraso. (1 Ŵakorinte 7:39) Kweni mukwenera kusankha mwekha pa nkhani iyi. Ndipouli, nchakuzirwa kuti ŵana ŵamanye ivyo mupapi wawo wasankha ndipo ŵamukhozgere usange nchakukhumbikwa. (Ŵafilipi 2:4) Mwaciyelezgero, Andrés wakakhumbanga yayi kuti awiske ŵatore mwanakazi munyake. Wakaŵatemwanga comene anyina ndipo wakakhumbanga yayi kuti munthu munyake watore malo ghawo. Iyo wakuti: “Kweni pamanyuma, nkhamba kuwona kuti adada ŵakacita makora kutoraso. Ŵambaso kukondwa, ndiposo kucita vinthu vinyake ivyo ŵakaleka kucita, nga nkhukatembeya ku malo ghanyake. Nakuti nkhuwonga comene kuti amama ŵasono aŵa ŵakuŵapwelelera comene adada.”

[Vithuzithuzi pa peji 31]

Para munthu wakutangwanika na milimo yinyake ndiposo kulomba kwa Ciuta kuti wazizipizge wakujipulikako makora