Fanatu ki te fakasologa

Ko oi a Ieova?

Ko oi a Ieova?

Te tali mai te Tusi Tapu

A Ieova ko te Atua tonu o te Tusi Tapu, te Mafuaga o mea katoa. (Fakaasiga 4:​11) Ne tapuaki a pelofeta ko Apelaamo mo Mose ki a ia, kae penā foki a Iesu. (Kenese 24:27; Esoto 15:1, 2; Ioane 20:17) A ia ko te Atua o tino “i te lalolagi kātoa,” kae e se ko tino fua o se fenua e tasi.​—Salamo 47:2.

A Ieova ko te igoa tu ‵kese o te Atua e pelā mo te mea e fakaasi mai i te Tusi Tapu. (Esoto 3:​15; Salamo 83:18) Ne maua mai i te veape Epelu telā e fakauiga ki te “ke fai mo fai,” kae fai mai a tino ‵poto e tokouke me fakauiga te igoa tenā ki te “E Fai ne Ia so se Mea.” E fetaui ‵lei te uiga tenei mo te tulaga o Ieova e pelā me ko te Mafuaga mo te Tino e fakataunu ne ia ana fuafuaga. (Isaia 55:10, 11) E fesoasoani mai foki te Tusi Tapu ke iloa ne tatou a te Tino telā e fakaigoa ki a Ieova, kae maise tena uiga lauiloa ko te alofa.—Esoto 34:5-7; Luka 6:35; 1 Ioane 4:8.

A te igoa ko Ieova se ‵fuliga fakapalagi o te igoa o te Atua i te ‵gana Epelu​—kolā ko mataimanu e fa יהוה (YHWH), e lauiloa foki me ko te Tetragrammaton. E se iloa atu a te faka‵leoga tonu o te igoa o te Atua i te ‵gana Epelu mua. Kae ko te pati “Ieova” ko leva ne lauiloa i tala fakasolopito i te ‵gana Palagi, kae ne sae muamua mai i te ‵fuliga o te Tusi Tapu a William Tyndale i te 1530. *

Kaia e se iloa ei a te faka‵leoga o te igoa o te Atua i te ‵gana Epelu mua?

A te ‵gana Epelu mua e seai ne vaueli i ei, kae fakaaoga fua i ei a konesane. E faigofie fua ki te tino faitau telā e faipati faka-Epelu ke faulu atu a vaueli kolā e fetaui ‵lei. Kae i te otiga o Tusitusiga Epelu (“te Feagaiga Mua”) ne fakagalue aka ne nisi tino Iutaia a te manatu ‵se me se mea masei ke taku atu ki luga te igoa totino o te Atua. Kafai e fai‵tau latou i se leo maluga ki se tusi faitau telā e aofia ei te igoa o te Atua, e sui ne latou ki tugapati e pelā mo “te Aliki” io me ko “te Atua.” Mai tua o se fia senitenali, ne lauiloa te manatu ‵se tenei kae ne galo fakamuli atu i ei tena faka‵leoga mua. *

E mafau‵fau a nisi tino me ne faka‵leo a te igoa tenā ki a “Iāuē,” kae fai mai ne nisi tino a nisi faka‵leoga. Ne ‵fuli eiloa te pati ki te pati i se vaega o Levitiko i te ‵gana Eleni i te Peluga Tusi mai te Tai Mate a te igoa o te Atua ko Iao. Ne taku mai ne tino tusitala mua i te ‵gana Eleni a faka‵leoga konei, Iae, I·a·beʹ, mo I·a·ou·eʹ, kae seai eiloa se faka‵leoga ne fakamaoni aka me ko te faka‵leoga ne fakaaoga i te ‵gana Epelu mua. *

Manatu sē ‵tonu e uiga ki te igoa o te Atua i te Tusi Tapu

Manatu sē tonu: A ‵fuliga kolā e fakaaoga i ei a “Ieova” ne fakaopoopo fua ne latou te igoa tenei ki ei.

Manatu tonu: A te igoa o te Atua i te ‵gana Epelu telā e tusi i mataimanu e fa ko te Tetragrammaton toeitiiti ko sae mai faka-7,000 taimi i te Tusi Tapu. * A te ukega o ‵fuliga o te Tusi Tapu ne tapale kea‵tea ne latou a te igoa o te Atua kae sui ki te tofi e pelā mo te “Aliki.”

Manatu sē tonu: E se manakogina ne te Atua Malosi Katoatoa se igoa tu ‵kese.

Manatu tonu: Ko te Atua eiloa ne fakaosofia ne ia a tino ne tusi ne latou te Tusi Tapu ke fakaaoga tena igoa fakafia afe taimi kae fakatonu atu foki ki tino kolā e tapuaki ki a ia ke fakaaoga tena igoa. (Isaia 42:8; Ioelu 2:​32; Malaki 3:​16; Loma 10:13) A te ‵tonuga loa, e taku fakamasei ne te Atua a pelofeta ‵loi kolā e taumafai o fai a tino ke puli i a latou tena igoa.​—Ielemia 23:27.

Manatu sē tonu: E ‵tusa mo tuu mo aganuu a te kau Iutaia e ‵tau o tapale kea‵tea te igoa o te Atua mai te Tusi Tapu.

Manatu tonu: E tonu ne ita fitifiti a nisi tino Iutaia ‵laga tusi ke faka‵leo ne latou te igoa o te Atua. Kae ne seki tapale ne latou kea‵tea mai olotou ‵kopi o te Tusi Tapu. Tela la, e se manako te Atua ke tau‵tali tatou i tuu mo aganuu a tino kolā e se fetaui mo ana fakatonuga.​—Mataio 15:​1-3.

Manatu sē tonu: A te igoa o te Atua e se ‵tau o fakaaoga i te Tusi Tapu me e se iloa tonu tena faka‵leoga tonu i te ‵gana Epelu.

Manatu tonu: E fakaasi mai i te fakamasakoga tenei me e manako te Atua ke ‵pau eiloa te faka‵leoga o tena igoa i ‵gana kese‵kese. Kae e fakaasi mai i te Tusi Tapu me i tino tapuaki o te Atua i aso mua kolā ne fai‵pati ki ‵gana kese‵kese ne faka‵leo ne latou a igoa ‵tonu i auala kese‵kese.

Ke mafaufau ki te famasino o tino Isalaelu ko Iosua. Kāti ne faka‵leo ne Kelisiano i te senitenali muamua kolā ne fai‵pati i te ‵gana Epelu a tena igoa ki a Yehoh·shuʹaʽ, kae ko latou kolā e fai‵pati i te ‵gana Eleni ne faka‵leo ne latou ki a I·e·sousʹ. E fakaaoga i te Tusi Tapu a te ‵fuliga faka-Eleni o te igoa o Iosua i te ‵gana Epelu, e fakaasi mai ei me ne fakaaoga ne Kelisiano a igoa kolā e masani latou ki ei i te lotou ‵gana.​—Galuega 7:​45; Epelu 4:8.

E mafai foki o fakaaoga te faifaiga masani tenā ki te ‵fuliga o te igoa o te Atua. A te mea telā e sili atu i te tāua ko te tuku atu o te igoa o te Atua i te koga tonu i te Tusi Tapu, kae e se ko tena faka‵leoga tonu.

^ pala. 3 Ne fakaaoga ne Tyndale a te pati “Iehouah” i tena ‵fuliga i tusi muamua e lima o te Tusi Tapu. Fakamuli ifo, ne mafuli te ‵gana Palagi, kae ne mafuli foki ei a te tusiga o te igoa o te Atua. E pelā mo Henry Ainsworth ne fakaaoga ne ia te pati “Iehovah” i tena ‵fuliga kātoa o te tusi ko Salamo i te 1612. I te taimi ne toe ‵fuli ei tena Tusi Tapu i te 1639, ne fakaaoga ne ia te pati “Jehovah.” E penā foki a tino ne ‵fuli ne latou a te American Standard Version o te Tusi Tapu, telā ne ‵lomi i te 1901, ne fakaaoga ne latou te pati “Jehovah” i koga katoa ne sae mai ei te igoa o te Atua i tusitusiga Epelu.

^ pala. 4 Te New Catholic Encyclopedia, Lōmiga i te Lua, Tusi 14, itulau e 883-​884, e fai mai: “I se taimi mai tua o te avega fakapagota, ne kamata o mafau‵fau faka‵lei ki te igoa Yahweh kae ne sae aka te faifaiga masani ke sui te igoa tenā ki te pati ADONAI io me ko ELOHIM.”

^ pala. 5 Ke maua nisi fakamatalaga, onoono ki te mataupu fakaopoopo A4, “Te Igoa o te Atua i Tusitusiga Epelu,” i te Tusi Tapu i te ‵Fuliga o te Lalolagi Fou.

^ pala. 7 Onoono ki te Theological Lexicon of the Old Testament, Tusi i te 2, itulau e 523-​524.