A TE tokoukega o tatou ko oti katoa ne fetaui mo tino kaitaua kae e mautinoa eiloa me ne fai foki tatou penā i nisi taimi. E tiga eiloa e ‵kilo atu tatou ki te kaitaua e pelā me se lagonaga sē ‵lei telā e ‵tau o ‵kalo kea‵tea mai ei, e masani o mafau‵fau tatou me e isi se pogai ‵lei e kaitāua ei tatou, maise eiloa māfai e ‵teke atu se tino ki te ‵tou fai mea tonu. Ne fai mai foki se mataupu telā ne tusi ne te American Psychological Association, me i “te kaitaua se lagonaga masani kae aoga o tino.”

A te kilokiloga penā e mafai eiloa o tonu māfai e mafau‵fau tatou ki pati fakaosofia kolā ne tusi mai ne te apositiolo Kelisiano ko Paulo. E iloa ne ia me e mafai o kaitāua a nisi tino, telā ne fai mai ei a ia: “Kafai koutou e kaitaua, ke se agasala la koutou; ke se tō te mata o te la a koi ita koutou.” (Efeso 4:26) E pelā mo te tusi siki tenei, e mata, e ‵tau o fakaasi faka‵sau atu ki tua ‵tou kaitaua io me fai ne tatou a mea e mafai o fai ke taofi aka ei ‵tou kaitaua?

I te taimi ne polopoloki mai ei a Paulo e uiga ki te kaitaua, ne masaua i a ia a pati a te faisalamo kolā ne tusi mai penei: “Kaitaua kae sa agasala.” (Salamo 4:4, Tusi Tapu, Kilipati) Se a te ‵kano tonu o pati fakaosofia konei a Paulo? Ne toe fai mai a ia: “Ke ave keatea mai i a koutou a vaega katoa o te loto masei, te loto ita, te kaitaua, te paka‵laga valevale mo pati faka‵mae loto, e pelā foki mo mea katoa kolā e logo‵mae ei a tino.” (Efeso 4:31) Ne fakamalosi atu a Paulo ki Kelisiano ke ‵kalo kea‵tea mai te fakaasi faka‵sau atu o te kaitaua. Ne toe faka‵soko mai penei a te mataupu telā ne tusi ne te American Psychological Association: “Ne maua aka i sukesukega ne fai me i te fakaasi faka‵sau atu o te kaitaua, e masani o fai ke momea aka fua i ei te kaitaua, kae e seai eiloa sena fesoasoani ki te faka‵leiga o te fakalavelave.”

E mafai la pefea o “ave kea‵tea” a uiga kaitaua mo ana ikuga ma‵sei katoa? Ne tusi mai penei te tupu poto ko Solomona i Isalaelu mua: “Kafai koe se tagata atamai, e mafai eiloa ne koe o taofiofi tou kaitaua. Kafai e isi se tino ne fai ne ia se mea ‵se ki a koe, kae se saga koe ki ei, ko tena uiga ko maua ne koe te mea tafasili i te tāua.” (Faataoto 19:11) Ne a mea ka fesoasoani atu ki se “tagata atamai” ke mafai o taofiofi aka tena kaitaua?

A te atamai ko te mafai o iloilo faka‵lei aka se fakalavelave. Ke maua te atamai e fakauiga ki te onoono atu ki te pogai o te fakalavelave. E fesoasoani mai pefea a te mea tenā i te taimi e se fia‵fia io me kaitaua ei tatou?

I te taimi e lavea ei ne tatou a faifaiga sē fakamaoni, e mafai eiloa o kaitaua tatou. Kae kafai e gasue‵sue tatou e ‵tusa mo ‵tou kaitaua, e mafai eiloa o iku atu ki te fakalogo‵mae ne tatou a tatou eiloa io me se isi tino aka. E pelā eiloa mo se afi telā e mafai o fakaseai katoatoa atu i ei se fale, e mafai ne te kaitaua o fakamasei ‵tou ata mo ‵tou fesokotakiga mo nisi tino, penā foki loa mo te Atua. Tela la, kafai ko fanaka te kaitaua, se mea ‵lei ke fakaavanoa se taimi ke toe onoono faka‵lei atu ki te pogai o te fakalavelave. A te iloa atu o te tala kātoa e uiga ki te mea ne tupu, e mautinoa eiloa me ka fesoasoani mai ke pule faka‵lei atu ki ‵tou lagonaga.

Ne sao amate eiloa te tamana o Solomona, te tupu ko Tavita, i te tatino ona ko te tagata e igoa ki a Napalu, kae fakafetai me ne fesoasoani atu ki a Tavita ke iloa ne ia a te pogai o te fakalavelave. Ne puipui ne Tavita mo ana tagata a mamoe a Napalu i te koga lavaki o Iuta. I te taimi ko ‵tau ei o velevele a fulufulu o mamoe ne fakamolemole atu ei a Tavita ki a Napalu mō ne meakai. Kae ne tali mai a Napalu: “Se talia ne au ke avatu a falaoa mo vai, mo aku manu ne ‵ta ma aku tino ‵vele mamoe, ke tuku atu ki tāgata e se iloa ne au te koga ne o‵mai mai i ei!” Ma‵faga o pati sē āva! I te taimi ne logo ei a Tavita i pati konā, ne fakatoka a ia mo ana tāgata e toko 400, ke olo atu o tamate a Napalu mo tena kāiga.—1 Samuelu 25:4-13.

Ne logo a Apikaila, te avaga a Napalu, i te fakalavelave, kae ne fanatu o fakafetaui ki a Tavita. I te taimi ne fetaui ei tou fafine mo Tavita mo ana tāgata, ne fakasiga ifo a ia ki vae o Tavita kae fai atu: “Fakamolemole fakalogo mai ki a au! Tuku mai ki a au te ‵se tenā.” Tenā ne fakamatala faka‵lei atu ei ne tou fafine a te ‵se o te mea ne fai ne Napalu kae fai atu foki ki a Tavita me ka salamō a ia māfai e tamate ne ia a tino konā ko te mea fua ke taui atu te mea ‵se ne fai.—1 Samuelu 25:24-31.

Ne maua pefea ne Tavita a te atamai mai i pati a Apikaila kolā ne fesoasoani atu ke fakafeoloolo aka tena kaitaua? A te mea muamua, ne lavea ne ia me i a Napalu se tagata valea ‵ki, kae ko te lua, ne lavea ne ia me ne mafai o pokotia a ia i te tatino māfai e taui atu ne ia a te mea masei. E mafai foki koe o ita i se mea e pelā mo Tavita. Ne a au mea e ‵tau o fai? Ne fai mai se mataupu mai te Mayo Clinic e uiga ki te kaitaua: “Ke fakaaoga ne nai minute ke mānava malosi ki loto kae lau ke oko ki te 10.” Ao, mānava malie aka kae mafaufau ki te māfuaga o te fakalavelave mo ikuga o te mea telā e mafaufau koe o fai. Ke na talia ne koe te atamai ke taofiofi ei tou kaitaua—io me fakagata atu.—1 Samuelu 25:32-35.

I se auala tai ‵pau, e tokouke a tino i aso nei ko oti ne fesoasoani atu ke iloa ne latou o taofiofi olotou kaitaua. Ne fakamatala mai ne Sebastian, me i te taimi ko 23 ei ana tausaga e pelā me se pagota i te falepuipui i Polisi, ne fakamasani a ia o taofiofi tena kaitaua mo ana nisi uiga penā e auala i te sukesukega ki te Tusi Tapu. “Muamua la, e mafaufau au ki te fakalavelave,” ko ana pati. Ka oti, “ko taumafai ei au o fakagalue aka a pati polopoloki mai i te Tusi Tapu. Ne iloa aka ne au me i te Tusi Tapu ko te ‵toe tusi fakatonutonu ‵lei eiloa.”

Ne fai foki penā a Setsuo. Ne fai mai tou tagata: “Ne masani au o pakalaga atu ki tino i te taimi e kaitaua ei au ki a latou i te galuega. Nei la, ko oti ne kamata o sukesuke au ki te Tusi Tapu, i lō te pakalaga atu muamua, e fesili ifo au penei: ‘Ko oi e ‵se? E a, e se ko au te māfuaga o te fakalavelave tenei?’” A te mafaufau atu ki vaegā fesili penā ne taofiofi aka ei tena kaitaua kae ko mafai foki o pule faka‵lei atu ki ana lagonaga i te taimi e fanaka ei tena loto ita.

E mafai eiloa o malosi ‵ki te lagonaga loto ita, kae koi ma‵losi atu eiloa a pati polopoloki mai te Muna a te Atua. Mai te fakagalue aka o pati polopoloki ‵poto mai te Tusi Tapu kae ‵talo atu mō te fesoasoani o te Atua, e mafai foki o talia ne koe a te atamai ke taofiofi aka ei io me pule faka‵lei atu ki tou loto ita.