Skip to content

Skip to table of contents

Lefèvre d’Étaples—Wa Yonguile Okuti Omanu Vaño Va Kũlĩhavo Ondaka Ya Suku

Lefèvre d’Étaples—Wa Yonguile Okuti Omanu Vaño Va Kũlĩhavo Ondaka Ya Suku

Eteke limue vo Calumingu komẽle kunyamo wo 1520, omanu va kala volupale luo Meaux, ocipepi lolupale luo Paris, va komõha calua omo liovina va yeva vonembele. Ovo va yeva oku tangiwa Kuevanjelio kelimi liavo muẽle lio Francês, okuti o Latin hayoko!

Jacques Lefèvre d’Étaples (okuti kelimi lio Latin o tukuiwa hati, Jacobus Faber Stapulensis), wa fetika upange woku pongoluila Embimbiliya kelimi likuavo, kuenje wa sonehela ekamba liaye poku popia hati: “Ove ku pondola oku sokola unene Suku a vetiya lawo [omanu] vaño oco va sole Ondaka yaye.”

Vokuenda kuotembo, Etavo Liokatolika kuenda asongui vatavo kofeka yo Paris, va fetika oku lambalala omanu va enda oku tanga Embimbiliya lia pongoluiwa kelimi liomanu vaño. Nye ca vetiya Lefèvre oku pongoluila Embimbiliya kelimi lio Francês? Kuenda nye eye a linga oco a kuatise omanu vaño oku kuata elomboloko Liondaka ya Suku?

OKU SANDILIYA ELOMBOLOKO LIOCILI COVISONEHUA

Lefèvre osimbu ka fetikile oku pongolola Embimbiliya, wa litumbikile kupange woku tumbulula elomboloko liovoloño atiamẽla kelongiso liokuti, ovina via tukuluka ño kuenda o teologia. Eye wa limbuka okuti vovisonehua vimue viosimbu vokuenda kuanyamo alua mua kongeliwa alongiso amue uhembi kuenda ka a sonehiwile ciwa. Kelikolisilo liaye lioku sandiliya elomboloko liocili vovisonehua viosimbu, eye wa fetika oku lilongisa Embimbiliya Lietavo Liokatolika kelimi lio Vulgata Latina.

Elikolisilo liaye lioku lilongisa Ovisonehua, lio kuatisa oku limbuka okuti “oku lilongisa ocili ca Suku . . . ci nena esanju.” Omo liaco, Lefèvre wa liwekapo oku lilongisa uloño wokuti ovina via tukuluka ño kuenje, wa nõlapo oku litumbika kupange woku pongolola Embimbiliya.

Lefèvre, kunyamo wo 1509, wa sandeka alivulu atãlo Osamo a litepa kelimi lio Latin, * oku kongelamo apongoloko eye a linga vo Vulgata. Ca litepa lalongiso o teologia yoloneke viaye ceci okuti, eye wa likolisilako oku “sanjukila” esapulo Liembimbiliya. Onjila a kuama yoku kũlĩhisa Ovisonehua ya kuatisa vakuavo vakuakulilongisa Embimbiliya.—Tanga okakasia losapi hati: “ Ndomo Martinho Lutero a Kuatisiwa la Lefèvre.”

Onepa yi lekisa olosapi vi tiamisiwila ku Suku, kelivulu Liolosamo, vi sangiwa vo Fivefold Psalter, ya sandekiwa kunyamo 1513

Lefèvre ndaño wa citiwila vetavo lio Katolika, wa limbuka okuti apongoloko kalongiso etavo, a tẽliwa lika nda Ovisonehua via longisiwa komanu vaño. Pole, omanu vaño, va pondola oku kuatisiwa ndati Lovisonehua nda alongiso aco a kola a kasi kelimi lio Latin?

EMBIMBILIYA LIMUE LI PONDOLA OKU TANGIWA LOMANU VOSI

Olondaka Lefèvre a fetika lavio Avanjeliu, vi situlula onjongole yaye yokuti omanu vosi va kuata Embimbiliya kelimi liavo

Ocisola cocili Lefèvre a kuatela ondaka ya Suku, covetiya oku likolisilako oco etendelo lialua liomanu li kuate Embimbiliya. Oco a tẽlise ocimãho caco, kunyamo wo 1523, kosãi Yevambi, eye wa sandeka Embimbiliya limue kelimi lio Francês mu sangiwa Avanjeliu a tepiwa volonepa vivali. Omo okuti, Embimbiliya liaco litito, lia kuata ondando yimue ya leluka kuenje ca ecelela okuti omanu vaño va kuata Embimbiliya.

Omanu vaño, va tambula Embimbiliya liaco lesanju lialua. Omanu vosi va fetika oku tanga olondaka via Yesu kelimi liavo okuti ci soka 1.200 kolokopia via sandekiya noke yolosãi vimue.

OKU LEKISA UTÕI POKU TEYUILA EMBIMBILIYA

Vulandu woku fetika Avangeliu aco, Lefèvre wa lombolola okuti eye wa pongolola kelimi lio Francês oco “omanu vaño” va kasi vatavo va “kũlĩhe ocili ndeci omanu vana va vangula elimi lio Latin.” Pole, momo lie Lefèvre a kuatisila omanu vaño oku kũlĩha ovina Embimbiliya li longisa?

Lefèvre wa kũlĩhile ciwa ndomo alongiso omanu kuenda elongiso liokuti ovina via tukuluka ño via yapuisia Etavo lio Katolika. (Marko 7:7; Va Kolosai 2:8) Kuenje, eye wa kũlĩhile okuti ya kala otembo yoku “sandeka Avangeliu voluali luosi oco omanu ka va ka yapuisiwe lalongiso esanda.”

Lefèvre wa situlula ovisimĩlo vĩvi viomanu vana va seteka oku tateka okuti Embimbiliya li pongoluiwila kelimi lio Francês. Eye wa situlula uhembi wavo poku popia hati: “Va ka longisa ndati omanu oku pokola kovihandeleko viosi via Yesu Kristu, nda ovo ka yongola okuti omanu vaño va tanga Evangeliu lia Suku kelimi liavo muẽle?”—Va Roma 10:14.

Ka ci komõhisa okuti vakuakulilongisa o teologia Kosikola ya velapo kofeka yo Paris ko Sorbonne va seteka oku ponda Lefèvre. Kunyamo wo 1523, kosãi Yenyenye, ovo va pisa upange woku pongoluila kelimi likuavo kuenda alomboluilo akuavo Embimbiliya, loku li tenda ndu okuti “li yapuisa Etavo.” Nda okuti Soma yo ko Fransa, Francis I, ko teyuilile, Lefèvre nda wa pondiwa.

NDAÑO WA “TATEKIWA” WA TẼLISA UPANGE WAYE

Lefèvre ka ecelele okuti olondaka a yeva viatiamẽla kupange waye vi u tateka oku pongolola Embimbiliya. Kunyamo wo 1524 noke yoku malusula oku pongolola Ovisonehua vio Helasi (vi tukuiwa hati Otestamentu Yokaliye), eye wa sandeka onepa yimue Yosamo kelimi lio Francês oco yi kuatise omanu oku likutilila “lutima wosi.”

Oloteologo kolupale luo Sorbonne va kũlĩhĩsa lutate upange woku pongolala wa lingiwa la Lefèvre. Ovo va handeleka okuti Ovisonehua vio Helasi Lefèvre a pongolola vi timĩhiwila kovaso omanu, kuenda va popia okuti vimue pokati kovisonehua vikuavo vi “pandiya uviali wa Lutero.” Eci oloteologo via pinga oco Lefèvre a situlule ovisimĩlo viaye, eye “ka popele cimue” kuenje wa tilila kolupale luo Estrasburgo. Volupale luaco, eye wa amamako oku pongolola Embimbiliya vuyombeki. Ndaño okuti omanu vamue va sima okuti eye ka kuatele utõi, pole eye wa kũlĩhĩle okuti oyo onjila yimue ya sunguluka yoku tambulula omanu vana ka va kuatele ombili “kovokuasi” ocili Cembimbiliya.—Mateo 7:6.

Eci pa pita unyamo umosi tunde eci Lefèvre a tila, Soma Francis I, wo nõla oco a kale ulongisi womõlaye wa kuata anyamo akuãla o tukuiwa hati, Charles. Ocikele caco ca kuatisa Lefèvre oku malusula upange waye woku pongolola Embimbiliya. Kunyamo wo 1530, upange waye woku pongolola Embimbiliya wa malusuiwa kuenda wa sandekiwa volupale luo Antuérpia, lekuatiso Liombiali Charles V. *

ALAVOKO A KOMÕHISA KUENDA ALISIÕSŨILO A SULAKO

Vokuenda kuomueyo waye, Lefèvre wa lavokaile okuti etavo liliwekapo oku longisa oviholo viomanu oco va longise Ovisonehua. Eye wa tavele okuti, “ocikele Cukristão oku tanga kuenda oku lilongisa Embimbiliya.” Eye wa likolisilako oco omanu vosi va kuate Embimbiliya. Ndaño okuti onjongole ya Lefèvre yoku pongolola alongiso etavo ka ya tẽlisiwile, alikolisilo aye ka a tãtaliwa, momo wa kuatisa omanu oku kũlĩha Ondaka ya Suku.

^ tini. 8 O Fivefold Psalter, yi lekisa olonepa vitãlo Viosamo via tepiwa vovilala kuenda mua kongela onepa yi lekisa olosapi vi tiamisiwila ku Suku, oku kongelamo o Tetragrama okuti, ololetala vikuãla kelimi lio Heveru, vi lomboloka onduko ya Suku.

^ tini. 21 Kunyamo wo 1535, noke lianyamo atãlo, ulume umue ukuakupongolola wo kofeka yo Fransa o tukuiwa hati, Olivétan wa sandeka Embimbiliya a pongolola, okuti wa li kopiyala kelimi liatete. Eye wa kuatisiwa lovopange a lingiwa la Lefèvre eci a pongolola Ovisonehua vio Helasi.