Ибронийча ёзувларда Аллоҳнинг исми тўртта ибронийча ундош ҳарф (יהוה) тариқасида тахминан 7 000 марта учрайди. Тетраграмматон деб танилган бу тўртта ҳарф ушбу таржимада «Яҳова» деб қўлланилган. Муқаддас Китобда бу исм бошқа ҳар қандай исмга қараганда тез-тез учрайди. Муқаддас Китоб ёзувчилари Худога мурожаат қилганда «Қодир Тангри», «Аллоҳ Таоло» ва «Эга» каби унвон ва тавсиф берувчи ибораларни қўллаган бўлишса-да, Худонинг шахсий исми сифатида фақат тетраграмматонни ишлатишган.

Яҳова Худо Муқаддас Китоб ёзувчиларига Ўз исмини ёздирган. Масалан, У Йўэл пайғамбарни: «Яҳованинг исмини айтиб чақирган ҳар бир инсон қутқарилади»,— деб ёзишга ундаган. (Йўэл 2:32) Шунингдек, Худо сано бастакорини шундай деб ёзишга чорлаган: «Халқлар исминг Яҳова эканини, замин узра ёлғиз Сен Аллоҳ Таоло эканингни билиб олсин». (Забур 83:18) Шуниси қизиқки, Забур китобининг ўзида Аллоҳнинг исми тахминан 700 марта учрайди. Шеърий услубда ёзилган бу китобни Худонинг халқи қўшиқ қилиб куйлаган ва шеър тариқасида айтган. «Яҳова» исми нимани англатади? Худо исмининг аниқ талаффузи нега номаълум? Нега бу исм Муқаддас Китоб таржималаридан олиб қўйилган?

«Яҳова» исми нимани англатади? Иброний тилида «Яҳова» деган исм «бўлмоқ» феълидан келиб чиққан. Кўп олимлар бу исм ибронийча феълнинг орттирма нисбати деб ҳисоблашади. Шунинг учун, «Янги дунё таржимаси» қўмитаси Худонинг исми «У бўлдиради» деган маънога эга  эканини тушунади. Олимлар бу исмнинг маъноси ҳақида турлича фикрда бўлса-да, биз бу борада битта фикрда туриб олмаганмиз. Аммо бундай таъриф Яҳова барча нарсанинг Яратувчиси ҳамда Ўз ниятларининг Бажарувчиси эканини жуда яхши етказиб беряпти. У нафақат коинот ва онгли мавжудотлар бор бўлишига сабабчи бўлган, балки воқеалар қандай ривож топмасин, У Ўз иродаси ва мақсадини амалга ошириб келяпти.

Чиқиш 3:14 да: «Мен Ким бўлишни истасам, Ўша бўламан»,— деб ёзилган. Аммо ушбу оятдаги феъл илоҳий исмнинг фақат битта қиррасини очиб бермоқда. Бу сўзлар Худо исмининг мазмунини тўлиқ етказиб беришнинг ўрнига, Аллоҳ шахсиятининг фақат битта томонини кўрсатиб беряпти, яъни Ўз ниятини амалга ошириш учун У ҳар бир вазиятда ким бўлиши керак бўлса, Ўша бўлади. Гарчи «Яҳова» исмининг маъноси бу фикрни ўз ичига олган бўлса-да, лекин Унинг Ўзи ким бўлишни исташи билан чегараланиб қолмайди. Бу исм шунингдек, У Ўз хоҳишига мувофиқ ижодлари воситасида иродасини бўлдиради, деган фикрни ҳам ўз ичига олади.

Нима учун «Янги дунё таржимаси»да «Яҳова» деган исм қўлланилган? Тўртта ундош ҳарфдан иборат тетраграмматон (יהוה) ўзбек тилида ЙҲВҲ ҳарфлари билан ифодаланади. Қадимги иброний тилида сўзлар унли ҳарфларсиз ёзилгани учун тетраграмматонда ҳам унли ҳарфлар йўқ. Қадимда иброний забон одамлар ҳеч қийналмасдан керакли унли товушни қўйиб матнни ўқий олишган.

Ибронийча ёзувлар ёзиб тугатилганидан тахминан минг йил ўтгач, яҳудий олимлар нуқталар ёки белгилар тизимини яратишди. Бу белгилар ибронийча матнни ўқиганда қаерга унли товушни қўйиш кераклигини кўрсатарди. Вақт ўтиб аксарият яҳудийларда Худонинг шахсий исмини овоз чиқариб айтиш нотўғри деган хурофий ғоя пайдо бўлган. Шунинг учун, улар бу исм ўрнига бошқа сўзларни қўллашган. Улар тетраграмматонни кўчираётганда Худонинг исмини билдирувчи тўртта ундош ҳарфнинг орасига исм ўрнига ишлатилган сўзларнинг унли товушларини қўшиб қўйишганга ўхшайди. Гарчи бу қўлёзмаларда унли товушларни билдирувчи белгилар қўйилган бўлса-да, улар иброний тилида бу исм аслида қандай талаффуз қилинганини аниқлашга ёрдам бермайди. Баъзиларнинг фикрича бу  исм «Йаҳвеҳ» деб талаффуз қилинади, яна кимдир бошқача талаффузлар бор дейди. Ўлик денгиз ўрама битиклари ичида юнон тилидаги Левилар китобининг бир парчасида илоҳий исмнинг «Йао» транслитерацияси бор. Бу шаклдан ташқари, илк юнон ёзувчилари шунингдек «Йае», «Йабе» ва «Йаоуе» деган талаффузларни таклиф қилишган. Аммо ундай ёки бундай бўлиши керак дейишга асос йўқ. Чунки Худонинг қадимги хизматчилари иброний тилида илоҳий исмни қандай талаффуз қилишганини аниқ билмаймиз. (Ибтидо 13:4; Чиқиш 3:15) Аммо шуниси аниқки, Худо Ўз халқи билан мулоқот қилганда қайта-қайта исмини қўллаган, халқ эса ўз ўрнида Унга исми билан мурожаат қилган ҳамда ўзаро гаплашганда бу исмни тилга олган. (Чиқиш 6:2; 3 Шоҳлар 8:23; Забур 99:9)

Нега бу исм Муқаддас Китоб таржималаридан олиб қўйилган? Бунинг сабаблари турлича. Баъзилар Қодир Тангрини ўзгача бир исм билан ажратиб кўрсатиш муҳим эмас деб билишади. Бошқалар яҳудийларнинг анъанасига амал қилиб, эҳтимол бу исмни булғашдан қўрқиб, уни ишлатишдан ўзларини тийишади. Қолганлар эса, Худонинг исми аниқ қандай талаффуз қилинишини ҳеч ким билмас экан, Унинг «Эга» ёки «Худо» каби унвонларини ишлатиш афзалроқ деб билишади. Аммо бундай эътирозлар қуйидаги мантиқий мулоҳазаларга зид:

• Қодир Тангри ўзгача исмга муҳтож эмас дея баҳслашаётганлар Худо Каломининг энг қадимги нусхаларида, жумладан милоддан аввалги даврдан бизнинг кунгача  сақланиб қолган нусхаларда Худонинг шахсий исми борлигини назардан четда қолдиришади. Юқорида айтиб ўтилгандек, Худонинг Ўзи Каломида тахминан 7 000 марта Унинг шахсий исми ёзиб қолдирилишига ғамхўрлик қилган эди. Бундан кўриняптики, У биз инсонлар Унинг исмини билишимизни ва бу исмни қўллашимизни истайди.

• Яҳудийларнинг анъанасига ҳурмат кўрсатиб Худонинг исмини олиб қўяётган таржимонлар муҳим бир далилни назардан четда қолдиришмоқда. Гарчи баъзи яҳудий уламолар илоҳий исмни талаффуз қилишдан бош тортган бўлишса-да, қўлидаги Муқаддас Китоб нусхасидан Худонинг исмини олиб ташлашмаган. Ўлик денгиз яқинидаги Қумронда қадимги ўрама битиклар топилган бўлиб, уларда кўп маротаба илоҳий исм учрайди. Айрим Муқаддас Китоб таржимонлари асл матндаги илоҳий исм ўрнига бош ҳарфлар билан «ЭГА» деб ёзиб, у ерда бу исм борлигига шама қилишади. Аммо шундай саволлар юзага келяпти: Муқаддас Китоб нусхаларида илоҳий исм минглаб маротаба учраётганини билиб турган таржимонларнинг илоҳий исмни унвонга алмаштиришга ёки уни умуман олиб қўйишга қандай ҳадди сиғди? Ким уларга бундай ўзгаришлар қилиш ҳуқуқини берди? Бу саволларга жавобни фақат улар билади.

• Илоҳий исм қандай талаффуз қилиниши номаълум бўлгани учун ундан фойдаланмаслик керак деб айтаётган инсонлар негадир Мусо, Иброҳим ва Исо каби қадимги пайғамбарларнинг исмини ҳеч қўрқмасдан талаффуз қилишади. Аммо бугунги кунда бу исмларнинг талаффузи уларнинг замондошлари қандай талаффуз қилганидан бутунлай фарқ қилади. Бирор исмнинг замонавий тилларда қабул қилинган шаклини қўллаш мантиқан тўғри. Гарчи илоҳий исмнинг ҳозирги талаффузи қадимги иброний тилидан фарқ қилса-да, «Янги дунё таржимаси» қўмитаси «Яҳова» деган исмни қўллашни оқилона деб билди.