U Lugiselela Dzitshaka, “Pfunzo Ya Yehova”
“Muvhusi wa dzingu . . . a vha mutendi, nge a vha o mangadzwa nga pfunzo ya Yehova.”—MISHUMO 13:12.
1-3. Ndi ngani zwo vha zwi songo leluwa kha vhafunziwa vha Yesu u huwelela mafhungo maḓifha kha “tshaka dzoṱhe”?
YESU KRISTO o ṋea vhatevheli vhawe mushumo munzhi une vha fanela u u ita. O vha vhudza uri vha “ite vhathu vha tshaka dzoṱhe vhafunziwa.” Vho vha vha tshi fanela u huwelela “mafhungo maḓifha aya a Muvhuso” kha vhathu “ḽifhasini ḽoṱhe uri zwi vhe vhuṱanzi kha tshaka dzoṱhe.”—Mateo 24:14; 28:19.
2 Vhafunziwa vho vha vha tshi funa Yesu na mafhungo maḓifha. Khamusi vho ḓivhudzisa uri: ‘Ri nga ita hani zwe Yesu a ri vhudza uri ri zwi ite?’ Tsha u thoma, vho vha vhe si vhanzhi. Vho vha vha tshi funza vhathu uri Yesu ndi Murwa wa Mudzimu, fhedzi vhathu vho vha vha tshi zwi ḓivha uri Yesu o vha o no vhulahwa. Zwiṅwe hafhu, vhathu vhanzhi vho vha vha tshi vhona u nga vhafunziwa vho vha vhe vhanna vha “songo funzeaho na vho ḓoweleaho.” (Mishumo 4:13) Vharangaphanḓa vha vhurereli vha Vhayuda vho ya zwikoloni zwa vhurereli, fhedzi vhafunziwa a vho ngo ya. Nahone mulaedza we vha u funza wo vha u sa tendelani na sialala ḽa Vhayuda ḽe vharangaphanḓa vha vhurereli vha ḽi funza miṅwahani ya maḓana yo fhiraho. Samusi vhafunziwa vho vha vha sa ṱhonifhiwi Isiraele, vha nga vha vho ḓivhudzisa arali vhathu vha Muvhuso wa Roma vha tshi ḓo vha thetshelesa.
3 Yesu o vha o tsivhudza vhafunziwa vhawe uri vha ḓo vhengwa na u tovholwa na uri vhaṅwe vhavho vha ḓo vhulahwa. (Luka 21:16, 17) Khonani dzavho na mashaka vha ḓo vha fheṱa. Zwiṅwe hafhu, vhaṅwe vhathu vhane vha ḓo ḓivhidza vhafunziwa vha Kristo vha ḓo funza mazwifhi. Na vhafunziwa vha ḓo huwelela fhethu ho ḓalaho vhuvemu. (Mateo 24:10-12) Nga zwenezwo, vha ḓo huwelela hani u swika “tshipiḓani tsha kule vhukuma tsha ḽifhasi”? (Mishumo 1:8) Vhafunziwa vha nga vha vho ḓivhudzisa uri vha ḓo ita hani wonoyu mushumo hu sa londwi honohu vhuleme hoṱhe.
4. Ho vha na mbuyelo ifhio kha mushumo wa u huwelela?
4 Naho vhafunziwa vho vha vha tshi ḓivha uri wonoyu mushumo a u nga leluwi, vho thetshelesa ndaela ya Yesu nahone vha huwelela Yerusalema, Samaria, na kha maṅwe mashango. Nga murahu ha miṅwaha i ṱoḓaho u vha 30, vho vha vho no tshimbila fhethu hunzhi he muapostola Paulo a amba uri vho no ‘ḓivhadza kha zwivhumbwa zwoṱhe zwi re nga fhasi ha ḽiṱaḓulu.’ Nahone vhathu vha bvaho kha tshaka dzo fhamba-fhambanaho vho vha vhafunziwa. (Vhakolosa 1:6, 23) Sa tsumbo, musi Paulo a tshi huwelela zwiṱangadzimeni zwa Kipiro, na muvhusi wa Roma, kana muvhusi wa dzingu, o vha mufunziwa ngauri “o mangadzwa nga pfunzo ya Yehova.”—Vhalani Mishumo 13:6-12.
Yesu o fulufhedzisa uri u ḓo vha na vhafunziwa vhawe nahone muya mukhethwa u ḓo vha thusa u huwelela
5. (a) Yesu o fulufhedzisa mini vhafunziwa vhawe? (b) Iṅwe bugu ya ḓivhazwakale i ri vhudza mini nga ha ḓana ḽa u thoma ḽa miṅwaha?
5 Vhafunziwa vho vha vha tshi zwi ḓivha uri vha nga si kone u huwelela shangoni ḽoṱhe nga vhone vhane. Fhedzi vho vha vha tshi dovha vha ḓivha uri Yesu o vha fulufhedzisa uri u ḓo vha navho nahone muya mukhethwa u ḓo vha thusa. (Mateo 28:20) Zwiṅwe zwiimo nga tshenetsho tshifhinga zwi nga vha zwo thusa vhafunziwa. Zwi re zwone ndi uri iṅwe bugu ya ḓivhazwakale yo ṱalutshedza uri khamusi ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha ḽo vha ḽi tshifhinga tshavhuḓi tsha uri Vhakriste vha thome u huwelela nahone nga murahu Vhakriste vho pfa u nga Mudzimu o vha lugisela nḓila.
6. (a) Ri ḓo haseledza mini kha ino thero? (b) Ri ḓo haseledza mini kha thero i tevhelaho?
6 Naa Yehova o shandula zwiimo zwa shango ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha u itela uri Vhakriste vha kone u ita mushumo wa u huwelela? Bivhili a i zwi ambi. Fhedzi ri a zwi ḓivha uri Yehova o vha a tshi ṱoḓa uri vhathu vhawe vha huwelele mafhungo maḓifha na uri Sathane ho ngo kona u vha thivhela. Kha ino thero, ri ḓo haseledza nga ha zwiṅwe zwithu zwa ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha zwe zwa ita uri zwi lelutshele vhafunziwa u huwelela. Kha thero i tevhelaho, ri ḓo haseledza nga ha zwiṅwe zwithu zwe zwa ri thusa musalauno u itela u huwelela mafhungo maḓifha shangoni ḽoṱhe.
MULALO WA ROMA
7. Mulalo wa Roma ndi mini, nahone wo fhambana hani na zwiṅwe zwifhinga?
7 Ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha, tshifhingani tsha mulalo tsha Muvhuso wa Roma tsho ita uri zwi lelutshele vhafunziwa u huwelela. Tshenetshi tshifhinga tsho vha tshi tshi vhidzwa Mulalo wa Roma kana Pax Romana nga Lulatini. Nga tshenetsho tshifhinga, muvhuso wa Roma wo thivhela vhushandukwa vhuṅwe na vhuṅwe. Ndi ngoho uri ho vha hu na dzinndwa samusi Yesu o zwi porofita. (Mateo 24:6) Vharoma vho fhelisa Yerusalema nga ṅwaha wa 70, nahone vho lwa nndwa ṱhukhu tsini na mikano ya muvhuso wayo. Fhedzi ho vha hu na mulalo kha mivhuso minzhi, nahone zwo lelutshela vhafunziwa u tshimbila na u huwelela. Tshenetsho tshifhinga tsha mulalo tsho vha hone lu ṱoḓaho u vha miṅwaha ya 200. Iṅwe bugu i amba uri kha ḓivhazwakale ya vhathu vhoṱhe a ho ngo vhuya ha vha na tshifhinga tshenetsho tshilapfu tsha mulalo tshe tsha kwama vhathu vhanzhi.
8. Mulalo wa Roma wo thusa hani vhafunziwa?
8 Nga murahu ha miṅwaha i ṱoḓaho u vha 250 Kristo o no fa, mugudi ane a pfi Origen o ṅwala nga tshenetshi tshifhinga tsha mulalo. O amba uri ngauri Vharoma vho vha vha tshi vhusa mashango manzhi, zwo vha zwo lelutshela vhafunziwa u huwelela kha vhoṱhe. Vhathu vho vha vha sa khou u lwela u imelela shango ḽavho, fhedzi vho vha vha tshi tshila nga mulalo mahayani avho. Ngauralo, Origen o vhona uri nga nṱhani ha zwenezwi, vhanzhi vho vha na tshibuli tsha u thetshelesa vhafunziwa vha tshi huwelela nga ha lufuno na mulalo. Naho vhafunziwa vho tovholwa, vho shumisa tshenetsho tshifhinga tsha mulalo nga nḓila ya khwine ine vha nga kona ngayo nahone vha huwelela mafhungo maḓifha huṅwe na huṅwe.—Vhalani Vharoma 12:18-21.
U ENDA ZWO MBO ḒI LELUWA
9, 10. Ndi zwithu zwifhio zwe zwa ita uri zwi lelutshele vhafunziwa u tshimbila?
9 Vharoma vho ita bada dza khilomithara dza 80 000 dzine dza ṱanganya zwipiḓa zwoṱhe zwa muvhuso. Maswole a mmbi ya Vharoma o vha a tshi kona u tshimbila huṅwe na huṅwe kha dzenedzi bada u itela u tsireledza fhethu havho na u kona u langa vhathu. Vhakriste vho shumisa dzenedzi bada vha tshi pfuka maḓaka, masogani na dzithavhani u itela u huwelela fhethu hunzhi.
Bada dze Vharoma vha dzi ita dzo ita uri zwi lelutshele vhafunziwa u huwelela fhethu hunzhi
10 Kha dziṅwe nḓila, Vharoma vho dovha vha tshimbila nga zwikepe. Vho alavha milamboni na migeroni kana lwanzheni vha ya vhuimazwikepe zwinzhi kha mivhuso yoṱhe. Zwi re zwone ndi uri Vharoma vho shumisa nḓila dza lwanzheni dzi fhiraho 900. Ngauralo, na Vhakriste vho vha vha tshi shumisa zwikepe u itela u ya fhethu hunzhi. Vho vha vha sa ṱoḓi mabambiri a mulayo a ngaho ḽiṅwalwa ḽa vhuendi, u itela u dzhena mashangoni o fhamba-fhambanaho. Zwiṅwe hafhu, ho vha hu na dzimbava dzi si gathi ngauri dzo vha dzi tshi ḓivha uri Vharoma vha ḓo ṱarafa mavemu lu vhavhaho. Ngauri ho vha hu na zwikepe zwinzhi zwa mmbi ya Vharoma zwe zwa vha zwi tshi khou alavha lwanzheni, vhaendi vho vha vha sa ofhi mavemu. Naho Bivhili yo amba uri Paulo o tshimbila nga tshikepe tshe tsha vha tsho tshinyala nahone nga zwiṅwe zwifhinga o vha e khomboni, a i ambi uri o farwa nga mavemu. Ngauralo, u tshimbila badani na nga tshikepe zwo vha zwo tsireledzea.—2 Vhakorinta 11:25, 26.
LUAMBO LWA LUGERIKA
Zwo vha zwi tshi leluwa vhukuma u wana maṅwalo buguni (Sedzani phara ya 12)
11. Ndi ngani vhafunziwa vho shumisa Lugerika?
11 Fhethu hunzhi he ha vha hu tshi vhusiwa nga Vharoma ho vha ho no kundwa nga muvhusi wa Mugerika Alexander Muhulwane miṅwahani yo fhiraho. Nga zwenezwo, vhathu vha henefho fhethu vho guda u amba Lugerika lune lwa ḓivhiwa sa Lukoine. Zwenezwo zwo ita uri vhafunziwa vha kone u huwelela khavho nga lwonolwo luambo. Nahone vho kona u redza kha Maṅwalo a Luheberu ngauri o vha o ṱalutshedzelwa nga Lugerika. Vhathu vhanzhi vho vha vha tshi ḓivha nga ha yeneyo ṱhalutshedzelo ine ya vhidzwa Septuagint, ye ya ṱalutshedzelwa nga Vhayuda vhane vha dzula Egipita. Vhaṅwali vha Bivhili vho dovha vha shumisa Lugerika u ṅwala Bivhili yoṱhe. Lugerika lwo vha lu na maipfi manzhi, ngauralo lwo vha lu luambo lwavhuḓi lune lwa ṱalutshedza ngoho ya Bivhili yo dzikaho. Nahone Lugerika lwo thusa zwivhidzo u davhidzana nga tshavho na u vha na vhuthihi.
12. (a) Codex ndi mini, nahone ndi ngani yo vha yo leluwa u i shumisa u fhira mipombo? (b) Vhakriste vhanzhi vho thoma lini u shumisa dzibugu?
12 Vhakriste vha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha vho shumisa mini u itela u funza Bivhili? Tsha u thoma, vho shumisa mupombo. Fhedzi zwo vha zwi songo leluwa u shumisa mupombo kana u u hwala. Tshifhinga tshoṱhe musi Vhakriste vha tshi ṱoḓa luṅwalo, vho vha vha tshi fanela u pombolola mupombo nahone nga murahu vha dovha vha u pomba. Kanzhi mipombo yo vha yo ṅwalwa nga thungo nthihi. Evangeli ya Mateo yo vha yo ḓadza mupombo woṱhe muthihi. Nga zwenezwo, vhathu vho thoma u shumisa dzi codex [bugu yo ṅwalwaho nga tshanḓa] ye ya vha i bugu ya u thoma. Muvhali o vha a tshi nga vula bugu nahone a vula masiaṱari u itela u wana luṅwalo nga hu leluwaho. Muḓivhazwakale o amba uri nga u ṱavhanya Vhakriste vho thoma u shumisa dzi bugu nahone nga murahu ha miṅwaha ya 100, vhunzhi havho vho vha vha tshi shumisa dzibugu.
MULAYO WA ROMA
13, 14. (a) Paulo o tsireledzwa hani nga u vha mudzulapo wa Roma? (b) Vhakriste vho vhuyelwa hani nga mulayo wa Roma?
13 Vhakriste vha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha vho vhuyelwa nga mulayo wa Vharoma. Sa tsumbo, Paulo o vha e mudzulapo wa Roma, nahone kanzhi mulayo wo vha u tshi mu tsireledza musi e lwendoni. Musi maswole a Roma a tshi fara Paulo ngei Yerusalema nahone a tshi ṱoḓa u mu rwa, o a vhudza uri u mudzulapo wa Roma. O humbudza nduna uri mudzulapo wa Roma ho ngo fanela u rwiwa a songo iswa tsengoni. Nga zwenezwo, “vhanna vhe vha vha vha tshi khou ṱoḓa u mu sengisa vha mbo ḓi mu litsha; nahone mulangammbi a ofha nge a ṱhogomela uri Paulo o vha e Muroma na uri o vha o mu vhofha nga ngeḓane.”—Mishumo 22:25-29.
Vhakriste vho shumisa mulayo wa Roma u‘imela na u ḓivhadza nga lwa mulayo’ ndugelo yavho ya u huwelela
14 Ngauri Paulo o vha e mudzulapo wa Roma, zwo kwama nḓila ye a farwa ngayo ngei Filipi. (Mishumo 16:35-40) Musi gogo ḽo sinyuwaho ḽi tshi ṱoḓa u huvhadza vhaṅwe Vhakriste vha ngei Efesa, muvhusi o ita uri gogo ḽi dzike nahone a tsivhudza vhathu uri vha khou vunḓa mulayo wa Roma. (Mishumo 19:35-41) Musi Paulo e ngei Kesare o vha a tshi ṱoḓa u shumisa ndugelo yawe ya u ima phanḓa ha muvhusi wa Roma. Musi e henefho o imela mafhungo maḓifha. (Mishumo 25:8-12) Nga zwenezwo, Vhakriste vho shumisa mulayo wa Roma u ‘imela na u ḓivhadza nga lwa mulayo’ ndugelo yavho ya u huwelela.—Vhafilipi 1:7.
VHAYUDA VHO DZULA MASHANGONI MANZHI
15. Vhayuda vhanzhi vho vha vha tshi dzula ngafhi ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha?
15 Hu na zwiṅwe zwithu zwine zwa nga vha zwo thusa Vhakriste vha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha u huwelela shangoni ḽoṱhe. Nga tshenetsho tshifhinga, ho vha hu na Vhayuda mashangoni manzhi, hu si Isiraele fhedzi. Ndi ngani? Nga murahu ha miṅwaha ya maḓana, Vhayuda vho thubelwa Asuri nahone nga murahu ha miṅwaha vhaṅwe vha iswa Babele. Musi Vhaperesia vha tshi khou vhusa Babele, ho vha hu na Vhayuda vhe vha vha vha tshi dzula Mivhusoni yoṱhe ya Peresia. (Esitere 9:30) Ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha, musi Yesu e kha ḽifhasi, ho vha hu na Vhayuda vhe vha vha vha tshi dzula Mivhusoni yoṱhe ya Roma, hu nga ho Egipita, na kha zwiṅwe zwipiḓa zwa Afurika Devhula, na Gerika, Asia Minor (Turkey) na Mesopotamia (Iraq). Hu humbulelwa u ri kha vhathu vha milioni dza 60 vhe vha vha vha tshi dzula muvhusoni, vhathu vha fhiraho milioni nṋa vho vha vhe vha Vhayuda. Naho vho vha vho phaḓalala fhethu hunzhi, Vhayuda vho bvela phanḓa na vhurereli havho.—Mateo 23:15.
16, 17. (a) Ngauri ho vha hu na Vhayuda vhanzhi mashangoni manzhi, vhathu vhe vha vha vhe si Vhayuda vho vhuyelwa hani? (b) Vhakriste vho tevhela hani tsumbo ya Vhayuda?
16 Ngauri ho vha hu na Vhayuda mashangoni manzhi, vhathu vhanzhi vhe vha vha vhe si Vhayuda vho vha vha tshi ḓivha nga ha Maṅwalo a Luheberu nahone vho guda zwe Vhayuda vha vha vha tshi tenda khazwo. Sa tsumbo, vho guda uri hu na Mudzimu muthihi wa ngoho na uri vhane vha mu gwadamela vha fanela u thetshelesa milayo yawe. Vho guda uri Maṅwalo a Luheberu a bva ha Mudzimu nahone a na vhuporofita vhune ha amba nga ha Messia. (Luka 24:44) Musi Vhakriste vha tshi huwelela mafhungo maḓifha, Vhayuda na vhe vha vha vhe si Vhayuda vho vha vha tshi ḓivha nga ha zwiṅwe zwe Vhakriste vha vha vha tshi khou huwelela nga hazwo. Paulo o vha a tshi ṱoḓa vhathu vhane vha ḓo thetshelesa mafhungo maḓifha. O vha a tshi anzela u ya dzisinagogoni, he Vhayuda vha vha vha tshi gwadamela hone nahone o shumisa Maṅwalo u itela uri vha pfesese.—Vhalani Mishumo 17:1, 2.
17 Tshifhinga tshoṱhe Vhayuda vho vha vha tshi ṱangana dzisinagogoni kana nnḓa u itela vhurabeli. Vho vha vha tshi imba, u rabela, na u haseledza nga Maṅwalo. Vhakriste vho tevhela tsumbo yavho, nahone ṋamusi ri ita zwi fanaho zwivhidzoni zwashu.
YEHOVA O VHA THUSA U HUWELELA
18, 19. (a) Vhuimo ha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha vho thusa Vhakriste uri vha ite mini? (b) Ino thero i ita uri ni ḓipfe nga nḓila-ḓe nga ha Yehova?
18 Ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha ḽo vha ḽi tshifhinga tsho khetheaho kha ḓivhazwakale. Muvhusoni wa Roma ho vha hu na mulalo, vhathu vho vha vha tshi amba luambo luthihi, nahone mulayo wo tsireledza vhathu. Zwo vha zwi tshi leluwa u tshimbila, nahone vhathu vhanzhi vho vha vha tshi ḓivha nga ha Vhayuda na Maṅwalo a Luheberu. Zwenezwo zwoṱhe zwo thusa Vhakriste u bvela phanḓa vha tshi ita mushumo we vha ṋewa nga Mudzimu.
19 Miṅwaha i ṱoḓaho u vha 400 Yesu a sa athu u ḓa kha ḽifhasi, muḓivhi wa pfunzo dza maṱali wa Mugerika ane a pfi Pilato o ṅwala uri zwi a konḓela vhathu vhukuma u ḓivha Musiki nahone a zwi konadzei u vhudza vhathu vhoṱhe nga hae. Fhedzi Yesu o ri: “Zwithu zwi sa konadzei kha vhathu zwi a konadzea kha Mudzimu.” (Luka 18:27) Zwi khagala uri mushumo wa u huwelela wo konadzea nga nṱhani ha thuso ya Yehova. U ṱoḓa uri “vhathu vha tshaka dzoṱhe” vha pfe mafhungo maḓifha na uri vha mu ḓivhe. (Mateo 28:19) Thero i tevhelaho i ḓo ṱalutshedza nga ha nḓila ine mafhungo maḓifha a huwelelwa ngayo shangoni ḽoṱhe ṋamusi.
