Pfukelani kha mafhungo

Milayo Ya Fumi Ya Mudzimu Ndi Mini?

Milayo Ya Fumi Ya Mudzimu Ndi Mini?

Phindulo i bvaho Bivhilini

 Milayo ya Fumi ndi milayo ye Mudzimu a i ṋea lushaka lwa Isiraele lwa kale. Yeneyi milayo i dovha ya ḓivhiwa sa Maipfi a Fumi, ane a vha ṱhalutshedzelo ya mubulo wa Luheberu ʽaseʹreth had·deva·rimʹ. Wonoyu mubulo wo bvelela luraru kha Pentateuch (Torah), bugu ṱhaṋu dza u thoma dza Bivhili. (Ekisodo 34:28; Doiteronomio 4:13; 10:4) Mubulo u fanaho nga Lugerika, deʹka (fumi) loʹgous (maipfi), wo vhumba ipfi “Decalogue.”

 Mudzimu o ṅwala Milayo ya Fumi kha matombo mavhili nahone a a ṋea Mushe muporofita wawe ngei Thavhani ya Sinai. (Ekisodo 24:12-​18) Milayo ya Fumi yo ṅwalwa nga u tevhekana kha Ekisodo 20:​1-​17 na Doiteronomio 5:​6-​21.

 Mutevhe wa Milayo ya Fumi

  1.   Gwadamelani Yehova Mudzimu fhedzi.​—Ekisodo 20:3.

  2.   U songo gwadamela midzimu ya zwifanyiso.​—Ekisodo 20:​4-6.

  3.   U songo shumisa luvhi dzina ḽa Mudzimu.​—Ekisodo 20:7

  4.   Humbulani ḓuvha ḽa Sabatha.​—Ekisodo 20:​8-​11.

  5.   Hulisa vhabebi vhau.​—Ekisodo 20:12.

  6.   U songo vhulaha.​—Ekisodo 20:13.

  7.   U songo ita vhupombwe.​—Ekisodo 20:14.

  8.   U songo tswa.​—Ekisodo 20:15.

  9.   U songo amba vhuṱanzi ha mazwifhi.​—Ekisodo 20:16.

  10.   U songo emula.​—Ekisodo 20:17.

 Ndi ngani mitevhe ya Milayo ya Fumi yo fhambana?

 Bivhili a i na nomboro ya mulayo muṅwe na muṅwe. Nga zwenezwo, mavhonele a uri milayo i fanela u dzudzanywa nga nḓila-ḓe a ya fhambana. Mutevhe u re afho nṱha ndi nzudzanyo yo ḓoweleaho ya yeneyi milayo. Naho zwo ralo, vhaṅwe vha ita mutevhe wa Milayo ya Fumi nga nḓila yo fhambanaho. U fhambana ha mutevhe hu katela mulayo wa u thoma, wa vhuvhili na wa u fhedzisela. a

 Tshiitisi tsha Milayo ya Fumi tsho vha tshi tshifhio?

 Milayo ya Fumi yo vha i tshipiḓa tsha Mulayo wa Mushe. Wonoyo mulayo wo vha u tshi katela milayo i fhiraho 600 nahone ya vhumba thendelano kana mulanga vhukati ha Mudzimu na lushaka lwa kale lwa Mudzimu. (Ekisodo 34:27) Mudzimu o fulufhedzisa lushaka lwa Isiraele uri lu ḓo bvelela arali lwa thetshelesa Mulayo wa Mushe. (Doiteronomio 28:​1-​14) Naho zwo ralo, tshipikwa tshihulwane tsha Mulayo ho vha hu u dzudzanyela Vhaisiraele Messia o fulufhedziswaho kana Kristo.​—Vhagalata 3:​24.

 Naa Vhakriste vha fanela u tevhedza Milayo ya Fumi?

 Hai. Milayo ya Fumi u katela na Mulayo woṱhe Mudzimu o vha o i ṋea Vhaisiraele. (Doiteronomio 5:​2, 3; Psalme ya 147:19, 20) Vhakriste a vha ho nga fhasi ha Mulayo wa Mushe nahone na Vhakriste vha Vhayuda vho “vhofhololwa kha Mulayo.” (Vharoma 7:6) b Mulayo wa Mushe wo dzhielwa vhudzulo nga “mulayo wa Kristo,” une wa katela zwoṱhe zwe Yesu a vhudza vhatevheli vhawe uri vha zwi ite.​—Vhagalata 6:2; Mateo 28:19, 20.

 Naa Milayo ya Fumi i a shuma ṋamusi?

 Ee. Ngauri Milayo ya Fumi i dzumbulula nḓila ine Mudzimu a humbula ngayo, ri nga vhuyelwa nga u i guda. (2 Timotheo 3:​16, 17) Milayo ya Fumi yo thewa kha maitele o teaho ane a nga si vhuye a fhelelwa nga tshifhinga. (Psalme ya 111:​7, 8) Naho zwo ralo, vhunzhi ha eneo maitele o thewa kha pfunzo ine nga ho ḓoweleaho ya vhidzwa Thestamennde Ntswa.​—Sedzani “ Maitele a Milayo ya Fumi a dovha a vhonala kha Thestamennde Ntswa.

 Yesu o funza uri Mulayo wa Mushe u katela na Milayo ya Fumi yo thewa kha milayo mivhili. O ri: “‘U tea u funa Yehova Mudzimu wau nga mbilu yau yoṱhe na nga zwoṱhe zwine wa vha zwone na nga muhumbulo wau woṱhe.’ Ndi yone ndaela ya ndeme vhukuma. Ya vhuvhili ine ya fana na yeneyo ndi heyi: ‘U tea u funa wahau vhunga u tshi ḓifuna.’ Mulayo woṱhe . . . [wo] katelwa kha dzenedzi ndaela mbili.” (Mateo 22:34-​40) Naho Vhakriste vha songo lavhelelwa uri vha tevhedze Mulayo wa Mushe, vho ṋewa ndayo ya u funa Mudzimu na vhaṅwe vhathu.​—Yohane 13:34; 1 Yohane 4:​20, 21.

  Maitele a Milayo ya Fumi a dovha a vhonala kha Thestamennde Ntswa

Maitele

Ndaedzi ya Thestamennde Ntswa

Gwadamelani Yehova Mudzimu fhedzi

Nzumbululo 22:​8, 9

Ni songo gwadamela midzimu ya zwifanyiso

1 Vhakorinta 10:14

Hulisani dzina ḽa Mudzimu

Mateo 6:9

Gwadamelani Mudzimu tshifhinga tshoṱhe

Vhaheberu 10:24, 25

Hulisani vhabebi vhaṋu

Vhaefesa 6:​1, 2

Ni songo vhulaha

1 Yohane 3:​15

Ni songo ita vhupombwe

Vhaheberu 13:4

Ni songo tswa

Vhaefesa 4:​28

Ni songo amba vhuṱanzi ha u zwifha

Vhaefesa 4:​25

Ni songo emula

Luka 12:15

a Madzudzanyele a lushaka lwa Tshiyuda “a ita uri Eki[sodo] 20: 2 i vhe ‘ipfi’ ḽa u thoma nahone ndimana 3-6 i dzhiiwa sa ‘ipfi’ ḽa vhuvhili.” (Encyclopedia ya Vhayuda) Kha ḽiṅwe sia, Vhakatolika vha dzhia Ekisodo 20: 1-6, i mulayo muthihi. Nga zwenezwo, mulayo u lwisanaho na u sa hulisa dzina ḽa Mudzimu u vha mulayo wa vhuvhili. U itela uri vha vhe na milayo ya fumi, vho fhandekanya mulayo wa u fhedzisela wa u lwisana na u emula mufumakadzi wa wahaṋu na thundu dza wahaṋu, zwa vha milayo mivhili.

b Vharoma 7:7 i shumisa mulayo wa vhufumi sa tsumbo ya “Mulayo,” une wa sumbedza uri Mulayo wa Mushe wo katelwa kha Milayo ya Fumi.