Konttenttiyaa bessa

Kesuwaa bessa

Ereetii?

Ereetii?

Arkkiyolojiyan demmidobay Geeshsha Maxaafan xaafettidabaara maayettii?

Biblikal Arkkiyoloji Riviwu giyo xuufiyan kiyida huuphe yohoy Ibraawetto Geeshsha Maxaafan odettida “50 gidiya” asati deˈidoogaa arkkiyolojistteti demmidobaappe haˈˈi erana danddayiyoogaa yootees. Keehi erettida Daawitanne Hizqqiyaasa, qassi daro erettenna Minaaheemanne Paaquha gujjin, Yihudaanne Israaˈeela kawoti 14ti hegeetuppe amaridaageeta. Harati qassi Gibxxe kawota 5tanne Asoore, Baabiloone, Mooˈaabe, Parssenne Sooriyaa19 kawota. SHin Geeshsha Maxaafankka arkkiyolojiyan beettidabankka xaafettidabay kawotubaa xalla gidenna. Maatan hegeetuppe guuxxiya qeese ubbatu halaqatubay, xaafetubaynne hara sunttatubaykka xaafettiis.

He asati keehi erettiyoogaa “daro eranchati maayettiyoogaa” he huuphe yohoy yootees. Giriiketto Geeshsha Maxaafay hegeetu mala hara daro asatubaa yootees; qassi Heeroodisa, PHenxxeniyaa PHilaaxoosa, Xibaariyoosa, Qayaafanne Sarggiyoosa PHawuloosa mala darotubay arkkiyolojiyan demmidobaara maayettees.

Geeshsha Maxaafan odettida biittatuppe gaammoy awude xayidee?

Ha wodiyan Israaˈeela biittan woran gaammoy baawa; shin Geeshsha Maxaafay 150 gidiya sohotun he doˈaabaa yootiyoogee Geeshsha Maxaafaa xaafidaageeti gaammuwaa loytti eriyoogaa bessees. Hegeetuppe daroti leemiso; shin issi issi xiqiseti asay gaammuwaara tumuppe gayttidoogaa qonccissoosona. Leemisuwawu, Samssooni, Daawitinne Banaayi gaammuwaa worido gishshawu, sabettidosona. (Daannata 14:5, 6; 1 Sameela 17:34, 35; 2 Sameela 23:20) Harata qassi gaammoy woriis.—1 Kawotu 13:24; 2 Kawotu 17:25.

Beni wode, Isiyaa gaammoy (Pantera liyo persika) Qeeri Isiyaappe Giriike, Pilisxxeeme, Sooriyaa, Masphexoomiyaanne huuphessa bagga arggo Hindde gakkanaassi deˈees. Beni darotoo, Giddo Arshsho biittatun asay yayyiyoonne bonchiyo ha doˈaa misiliyaa medhees. Beni Baabilonen olan xoonidaageeti salppiyan kanttiyo ogee xuubiyaappe merettida keehi loˈˈiya gaammuwaa misiliyan alleeqettees.

Haymaanootiyaaban olettiyaageeti 12tta xeetu layttaa M.L. wurssettaa heeran, Pilisxxeeme biittan gaammuwaa shankkatidosona. Gaammoy 1300ppe simmin takkennan, he biittaappe muleera xayidaba milatees. Gidoppe attin, 19tta xeetu layttaa gakkanaashin Masphexoomiyaaninne Sooriyan, qassi 20tta xeetu layttaa doomettaa heera gakkanaassi Iraneninne Iraqen gaammoy deˈiyoogee odettiis.