ANNA, * jwatite, “Ulwele wa nganisyo pawungundice, jwangasaka kutenda cilicose, atamose yindu yangusayinonyela. Ngusagamba kusaka gona basi. Ndaŵi syejinji ngusalipikana kuti ndili jwangali mate, soni kuti ŵandu ngaŵa mkunonyela.”

Msikana jwine lina lyakwe Julia, jwasasile kuti, “Lisiku line ulwele wa nganisyo pawakwesile, naganisyaga yakwamba kuliwulaga kuti ngambe kuwuliŵalila. Ngusasamala ya ŵane, nambo ulwelewu pawungundice, jwangasamala mnope ya jwalijose kapena cilicose.”

Anna ni Julia ŵatandite kulwala ulwelewu ali ŵacinondipile. Ŵacinyamata ŵane mpaka alajeje nganisyo kwa ndaŵi jamnono, nambo Anna ni Julia ndaŵi sine yeleyi yatendecelaga kwa yijuma, kapena miyesi. Anna jwasasile kuti, “Yikusaŵa mpela mli mwisimbo lyelewu mnope, lyangapakombola kopoka. Mkusalipikana kuti pangali cilicose cacikumjendela.”

Yaŵasasile Anna ni Julia yikusatendecelasoni ŵane. Ciwanja cakulola ya umi wa ŵandu pacilambo cosope casasile kuti ciŵalanjilo ca ŵacinyamata ŵakusimanikwa ni ulwelewu cikutupa mnope. Casasilesoni kuti ulwele wa nganisyo ni “wawukutandisya yilwele yine kwa ŵacinyamata ŵa m’yaka ya m’ma 10 mpaka 19.”

Yimanyilo yakuti mundu akwete ulwele wa nganisyo mpaka yitande kuwonecela pali jwacinyamata. Yimanyilo yakwe mpaka yiŵe kulepela gona pandaŵi jakwe, ngasaka kulya,  soni ganda kapena kwimbalisya. Mundu jwakulwala ulwelewu ndaŵi sine akusaŵa jwangasangalala, akusaliwona kuti nganakola cembeceyo, jwangali mate, soni kuti pangali cilicose cambone campaka atende. Yimanyilo yine yili kunonyela kutama pajika, ngatamilicika nganisyo, kuliŵalilaliŵalila, kuganisya kapena kutenda yindu yakulosya kuti akusaka kuliwulaga, nambosoni yimanyilo yine yejinji. Kuti madokotala ganganisyo gamanyilile ulwelewu gakusalola yimanyilo yalosisye mundujo kwa ndaŵi jelewu, soni yayikusamlagasya ndaŵi ni katema.

Ciwanja cakulola ya umi wa ŵandu pacilambo cosope casasile kuti yipali yindu yakulekanganalekangana yayikusatandisya ulwele wa nganisyo. Kwende tulole yine mwa yeleyi.

Kusokonecela kwa yindu m’cilu. Mpela muyaŵelele ni Julia, mundu mpaka ajigalile ulwele wa nganisyo kwa acinangologwe. Nambosoni ulwele wa mtima, kutupa kapena kunandipa kwa tumesi twine twa m’cilu, soni kamulicisya masengo mitela mwangaŵajilwa mpaka kutandisye ulwelewu. * Naga mundu jwakwete ulwelewu akumwa mitela mwangaŵajilwa yikusamgundika mnope.

Kulaga nganisyo ni yindu yineyakwe. Kulaga nganisyo pa yindu yineyakwe kuli kwacipagwa. Nambo kulaga mnope nganisyo kuli kwakogoya mwati kwa ŵacinandipile mpaka kutandikasye ulwele wa nganisyo. Atamose yili m’yoyo, kuti ulwelewu uyikane pakutanda, ndaŵi syejinji pakusaŵa kuti yindu yinesoni yitendekwe, mpela mwatuŵecetele kala.

Yindu yine yakulagasya nganisyo yampaka yitandisye ulwelewu kwa ŵacinyamata yili kumala kapena kulekangana ulombela kwa acinangolo, ciwa ca mundu jwakunonyelwa, kwatendela ngalwe kapena kwakamulila. Yine yili kutenda ngosi, ulwele winewakwe, kapena kulemala,  mnopemnope naga ŵandu akusamgamba. Yinesoni yili kulepela sukulu kwa mwanace ligongo lyakuti acinangolo ŵakwe akusoŵa mbiya syakumlipilila sukulu. Nambosoni yindu yine mpaka yiŵe kwaputa kapena kwajogoya, kayicila ya sogolo jawo, kutindana nganisyo ni acinangolo, soni kusoŵa kwa cikamucisyo ca acinangolo. Naga akulwala ulwelewu, ana mpaka apakombole catuli kulimbana nawo?

Ulwelewu mpaka unandipe macili naga akumwa mtela wakwe, nambosoni ŵacipatala mpaka ŵasalile yakamucisya. * Yesu Klistu jwatite, “Ŵandu ŵangakulwala ŵangasaka dokotala, nambo ŵakulwala ni ŵakusamsaka.” (Maliko 2:17) Tukumanyilila kuti ulwele ukusasokonasya yindu m’cilu mwetu. Yeleyi mpaka yisokonasye kaganisye ketu. M’yoyo, tukusasosekwa cikamucisyo.

Naga akulwala ulwele wa nganisyo akusosekwa kucisamalila cenene cilu cawo. Mwambone, alyeje yakulya yakamucisya m’cilu, agoneje mwakwanila, soni atendeje masewela gakulimbisya cilu. Patesile masewelaga akusalipikana cenene m’cilu, cilu cawo cikusalimbangana, soni akusagona cenene. Naga yili yakomboleka, amanyilileje yindu yampaka yitandisye ulwelewu, kapena yimanyilo ya ulwelewu ni kulola yampaka atende. Amsalileje mundu jwakusamdalila yayikwalagasya nganisyo. Ŵamwiŵasa mwawo soni acimjawo mpaka ŵakamucisye kuti akalagaga mnope ni ulwelewu. Alembeje m’kabuku yindu yayikusasangalasya ni cakulinga cakuti ayiloleje pawugundice ulwelewu. Yeleyi ni yayamkamucisye Julia, jwatumkolasile kundanda jula. Nambosoni cakusosekwa mnope ni kulijiganya ya Mlungu. Kutenda yeleyi kucakamucisya kuti ayiwoneje yindu  mwakuŵajilwa. Ni ligongo lyakwe Yesu jwatite, “Ŵakusangalala ali ŵandu ŵakusamanyilila yakusosecela yawo yausimu.”—Matayo 5:3.

Anna soni Julia ayiweni kuti kamulicisya masengo maloŵe gaŵasasile Yesuga kuli kwakamucisya. Anna jwatite, “Kutenda yindu ya Mlungu kukusangamucisya kuti naganicisyeje ŵane, ngaŵaga ya ulwele wanguwu basi. Ndaŵi sine kutenda yeleyi kukusaŵa kwakusawusya, nambope yingamucisye kuti mbe jwakusangalala.” Julia nombenajo ayiweni kuti kupopela soni kuŵalanga Baibulo kuŵele mkumkamucisya pa ulwele wakwewu. Jwalakwe jwatite, “Kumsalila Mlungu yosope ya mumtima mwangu mwipopelo kukusandamika mtima pasi. Soni kuŵalanga Baibulo kungamucisye kuliwona kuti ndili jwakusosekwa m’meso mwa Mlungu nambosoni kuti jwalakwe akusasamala ya une. Kuŵalanga Baibulo kungamucisyesoni kola cembeceyo cambone camsogolo.”

Yehofa Mlungu jwali Mkupanganya jwetu, akusamanyilila cenene mwaŵatulelele acinangolo ŵetu, yatusimene nayo paumi wetu, soni mwaciŵelele cilu cetu. M’yoyo, jwalakwe mpaka atukamucisye soni kututondoya mwakuŵajilwa. Mpaka atende yeleyi kupitila mwa ŵandu ŵampaka atutendele canasa soni kutupikanicisya mwatukupikanila. Konjecesya pelepa, jikwisa ndaŵi jele Mlungu cacityosya yilwele yetu yosope. Lilemba lya Yesaya 33:24 likusati, “Ŵakutama mwelemo pangali jucaciŵeceta kuti, ‘Une ngulwala.’”

Baibulo jikusatusimicisya kuti Mlungu ‘cacipukuta misosi josope mmeso mwetu, ciwa ngasicipagwasoni. Ngasipapagwasoni kulila, kuwuwula kapena kupikana kupweteka.’ (Ciunukuko 21:4) Yeleyi yili yakutamika mtima pasi soni yakulimbikasya. Naga akusaka kulijiganya yejinji yakwamba lisosa lya Mlungu kwa ŵandu nambosoni cilambo capasi, ajawule pa webusayiti ja jw.org/yao. Pelepo cacipata Baibulo ja pa Intaneti soni ngani syakulekanganalekangana, kupwatikapo syakwamba ulwele wa nganisyo.