Ajawule pa ndandanda

Ana Yehofa Ali Ŵani?

Ana Yehofa Ali Ŵani?

Kwanga kwakutyochela m’Baibulo

 Yehofa ali Mlungu jwakuwona, juŵalembile Baibulo soni mkupanganya jwa yindu yosope. (Chiwunukuko 4:​11) Jwakulochesya Abulahamu soni Mose ŵamtumichilaga Mlungu mpela muŵatendelesoni Yesu. (Genesesi 24:27; Ekisodo 15:1, 2; Yohane 20:17) Jwalakwe nganaŵa Mlungu jwa mtundu umpepe ŵa ŵandu, nambo ali Mlungu jwa ŵandu ŵa ‘pachilambo chosope.’​—Salimo 47:2.

 Pa Ekisodo 3:15 a Baibulo jikusasala kuti lina lisyesyene lya Mlungu lili Yehofa. (Salimo 83:18, NWT) Linali lyatyochele ku maloŵe ga Chihebeli gagakusagopolela kuti “kutendekasya.” Ŵalijiganye ŵajinji akusasala kuti linali likusagopolela kuti “Jwalakwe Akusatendekasya Kuŵa.” Ngopolelo ja lina lya Yehofa jeleji jikusakamulana mnope ni udindo wakwe mpela Mkupanganya soni jwakusakwanilisya yakulinga yakwe. (Yesaya 55:10, 11) Baibulo jikusatukamuchisyasoni kumanyilila ndamo jekulungwa ja Yehofa. Ndamoji jili chinonyelo.—Ekisodo 34:5-7; Luka 6:35; 1 Yohane 4:8.

 Lina lyakuti Yehofa lyagopoleledwe kutyochela ku maloŵe ga Chihebeli gakola yilembo mcheche יהוה (YHWH). Yilembo mchecheyi akusayikolanga kuti Tetragrammaton. Kakolanje kasyesyene ka linali mu Chihebeli chakala, ngakakumanyika. Nambope lina lyakuti “Yehofa” liŵele lili mkusimanikwa mu chisungu kutandila kalakala. Linali lyawonechele kandanda mu Baibulo jaŵagopolele William Tyndale m’chaka cha 1530. b

Ligongo chichi kakolanje ka lina lya Mlungu mu Chihebeli chakala kangamanyika?

 Yakulemba yakala ya Chihebeli nganiyikolaga ma fawelo (a,e,i,o,u). Myoyo jwakuŵalangajo ni juŵasosekwaga kuti aŵicheje mafawelo jika pakuŵalangapo. Nambope panyuma pakuti Malemba ga Chihebeli (“Malangano Gakala”) gamasile kulembedwa, Ayuda ŵane ŵatandite kulupilila kuti yili yangaŵajilwa kolanga lina lya Mlungu. Mwamti yayatendekwaga yaliji yakuti, pakuŵalanga malemba mwakwesya maloŵe, ni naga asimene lina lya Mlungu, jemanjaji ŵakolangaga mena mpela gakuti “Ambuje” kapena “Mlungu.” Myoyo payamalaga yaka ŵandu ŵajinji ŵatandite kulupilila kuti kolanga lina lya Mlungu kuli kwangaŵajilwa. Yeleyi yatendekasisye kuti lina lisyesyene lya Mlungu likamanyikwa ukolanje wakwe. c

 Ŵandu ŵane akusaganisya kuti lina lya Mlungu ŵalikolangaga kuti “Yahweh,” nambo ŵane akusati ŵalikolangaga ukolanje wine. Mu mpukutu wine wawasimanikwe mu Nyasa Jewe, wawukwete buku ja Lefitiko ja m’Chigiliki, linali ŵalembile kuti Iao. Ŵandu ŵakala ŵaŵalembaga yindu mu Chigiliki akusati komboleka kuti linali ŵalikolangaga kuti Iae, I·a·beʹ, soni I·a·ou·eʹ. Nambo nganituŵa tusasile kuti kakolanje keleka ni kaŵakamulichisyaga masengo ŵandu pakuŵecheta Chihebeli chakala.

Nganisyo syakulemwecheka pakwamba ya lina lya Mlungu m’Baibulo

 Nganisyo syakulemwecheka: Ŵandu ŵaŵagopolele Baibulo, ŵagambile konjechesya lina lyakuti “Yehofa.”

 Yisyesyene yakwe: Lina lya Mlungu lyele lyalembedwe ni yilembo mcheche ya mu Chihebeli (Tetragrammaton) likusasimanikwa m’malo 7,000 mu Baibulo. d Nambo ma Baibulo gejinji atyosisye mwamelepe lina lyakuti Yehofa ni kuŵika lina lya udindo lyakuti “AMBUJE.”

 Nganisyo syakulemwecheka: Mlungu jwamachiligosope ngakusosekwa kola lina lyapajika.

 Yisyesyene yakwe: Mlungu ŵasalile ŵandu ŵaŵalembile Baibulo kuti akamulichisye masengo lina lyakwe lyakuti Yehofa mmalo gejinji m’Baibulo. Jwalakwe akusasaka kuti ŵandu ŵakusamlambilaga akamulichisyeje masengo lina lyakweli. (Yesaya 42:8; Yoweli 2:​32; Malaki 3:​16; Aloma 10:13) Mwamti Yehofa ŵajamwiche ŵakulochesya ŵaunami ŵaŵatendekasyaga kuti ŵandu aliliŵalile lina lya Mlungu.​—Yelemiya 23:27.

 Nganisyo syakulemwecheka: Mwakamulana ni yaŵatendaga Ayuda, lina lya Mlungu lyakuti Yehofa ngalikusosekwa kusimanikwa m’Baibulo.

 Yisyesyene yakwe: Yili yisyene kuti alembi ŵane ŵa Chiyuda ŵakanaga kulikolanga lina lya Mlungu. Nambope jemanjaji nganalityosya linali m’mipukutu jawo ja m’Baibulo. Mulimosemo, nambo Mlungu jwangasaka kuti ŵanduwe tukuyeje ndamo ja ŵandu jangakamulana ni malamusi gakwe.​—Mateyu 15:​1-3.

 Nganisyo syakulemwecheka: Lina lya Mlungu ngalikusosekwa kusimanikwa m’Baibulo ligongo lyakuti kakolanje kakwe mu Chihebeli kangamanyika chenene.

 Yisyesyene yakwe: Nganisyo syelesi sikulosya kuti Mlungu akusajembecheya kuti ŵandu ŵakusaŵecheta yiŵecheto yakulekanganalekangana alikolanjeje lina lyakweli mpela muŵalikolangaga pandanda. Nambope Baibulo jikusasala kuti ŵakutumichila ŵakwe ŵakala, ŵaŵaŵechetaga yiŵecheto yakulekanganalekangana, ŵakolangaga mena ga ŵandu mwakulekanganalekangana.

 Mwachisyasyo, alole muŵalikolanjilaga lina lyakuti Yoswa juŵaliji jwakulamula jwa Aisalaeli. Aklistu ŵandanda ŵaŵaŵechetaga Chihebeli, ŵakolangaga linali kuti Yehoh·shuʹaʽ nambo Aklistu ŵakuŵecheta Chigiliki ŵalikolangaga kuti I·e·sousʹ. Baibulo jikusalosya muŵagopolele lina lya Chihebeli lyakuti Yoswa m’Chigiliki. Yeleyi yikulosya kuti Aklistu ŵakolangaga linali mwakamulana ni mwaŵaŵechetelaga chiŵecheto chawo.​—Masengo 7:​45; Ahebeli 4:8.

 Mfundo jeleji mpaka jikamulesoni masengo pakugopolela lina lya Mlungu lyakuti Yehofa. Chakusosekwa mnope ngaŵa kuti kakolanje ka maloŵego iyayi nambo kuti linali lisimanikwe m’Baibulo mmalo gakwe gakuŵajilwa.

a Alole maloŵe gamwiŵanda pa Ekisodo 3:14

b Tyndale ŵakamulichisye masengo lina lya Mlungu lyakuti “Iehouah” pakugopolela mabuku msano ga m’Baibulo. Pali papitile ndaŵi chiŵecheto cha Chisungu chachenjile, soni nombe nako kalembe ka lina lya Mlungu kachenjilesoni. Mwachisyasyo mu 1612, Henry Ainsworth ŵakamulichisye masengo lina lya Mlungu lyakuti “Iehovah” pakugopolela buku josope ja Masalimo. Nambo paŵalinganyaga yine m’Baibuloji m’chaka cha 1639, jwalakwe jwakamulichisye masengo kalembe kakuti “Jehovah.” Myoyosoni ŵaŵagopolele Baibulo ja American Standard Version jijakopweche mu 1901 ŵakamulichisya msengo kalembe kakuti “Jehovah.” Ŵagopolelaŵa ŵaŵisile linali mmalo gosope galyasimanikwaga mu yakulemba ya Chihebeli.

c Buku ja New Catholic Encyclopedia Second Edition Volume 14, peji 883-​884, jasasile kuti, “Pali papitile ndaŵi Ukapolo uli umasile, ŵandu ŵatandite kulichimbichisya mwapajika mnope linali lyakuti Yahweh. Yeleyi yatendekasisye kuti atyosye lina lyakuti Yehofa ni kuŵikaga lina lyakuti ADONAI kapena ELOHIM.”

d Alole buku jakuti, Theological Lexicon of the Old Testament, Volume 2, peji 523-​524.