YA MO mo rengbe ka geda ziazia kekeapai rogo pa Ebere? Si rengbe ka du nga mo ainongo ho te. Si rengbe ka du nga mo aabingo Ziazia Kekeapai rogo pa-Ebere mbata te. Wa vura duhe wo, mo ima rengba ka kiiso gamo tambuahe tipa gu Ziazia Kekeapai du be ro ni wirika mo pai tipa gu wene bawirikipai naadu rogo 16 kama agarã gbiati gako Ziazia Kekepai ue nga ga Ebere ko akusihe.

I abatika Elias Hutter rogo gu garã nangia 1553 Görlitz yo, nga wiri tooni gbata du mbembedi na gu ngbandarago nga ga Germany na Poland gbiati Czech Republic. Hutter awirikipai tipa kura afugo rogo gu University nga ga Lutheran du Jena yo. Ho ko adu ni gbua na garãko nga 24, i asiako ni bakerepa bayugupai nga ga pa-Ebere Leipzig yo. Ni du ko ni gu bawirikipai naamanga ariapai rogo ga aboro raka, ko azaki sukuru Nuremberg yo, yo agude sukuru arengbe ka wirika pa-Giriki ni, pa-Tiriani gbiati pa-Germani vuru agarã yo biama. Gure nga gupai naamanganga rogo gu kura sukuru watadu university ya.

Rogo 1587, Hutter akusi gu sasapai nga ga Ebere nga gu ina inihe nga Kuru Ndika. Rii gi sasa Ziazia Kekeapai re angia Derekh ha-Kodesh, i adihe rogo Yesaya 35:8 du rogoho yo nga “Gene Ziazia Pai.” Gaha bawene kekepai aayugo pa “gu ngbanya nga ga gi kusikusi Ziazia Kekeapai re.” Ono gupai nasa gi Ziazia Kekeapai re si du na nyanyakipaha angia gu gene agu aboro naawirikapai aamangasunge na ni tipa ka wirika pa-Ebere.

Tipa ani rugutirani na ndu gupai ga Hutter sasa Ziazia Kekeapai nga ga pa-Ebere adu ti ni na bakere undo, ani bingo akpakarapai ue abawirikipai aagbia tiyo na ni ho i aasada ka geda Ziazia Kekeapai ni rogo pa-Ebere. Bambatapai nga, si na gaha agene kekeapai kia, na uepai nga, agu apai i agbiaha kuti tonatona afugoho na digidoho anaasa ha ni mbumbuhe tipa boro ini agu afugo re. Ni kpiapai, gu fugo Ebere nga נפשׁ (i asaha nga ne’phesh), rogoho yo nga “mbisimo.” Rogo Yezekere 18:4, si tona na gu fugo nga ה (ha), du rogo yo nga “gu,” si kini kusi gbiagbia fugo ue nga הנפשׁ (han·ne’phesh), watadu “gu mbisimo.” Fu gu boro i aayugonga gipai re fu ni ya, gu fugo nga, הנפשׁ (han·ne’phesh) arengbe kaa ngera kia ti gu nga נפשׁ (ne’phesh).

Tipa ka undo gako abawirikipai, Hutter amangisunge na birĩ nga ga kusaahe, gu kekepai nangia ga Ebere adu ni kikindigihe agu akuraha ki du ni kungbo  kekeapai. Ko akusi tonatona afugo dunduko ni kikindigihe. Tipa agu afugo i agbiaha ti tonatona fugo na digidoho, ko amangisunge na kungbo kekeapai si ki du na dagba ti ni. Gipai ko amangihe re asaha taata fu abawirikipai tipa i rengbe ka ino tonatona afugo nga ga Ebere, na si kini undoyo na wirika pa-Ebere. Gu Ziazia Kekeapai nga New World Translation of the Holy Scriptures—With References amangisunge na kina bangisa gipai re rogo gaha rukutu kekeapai yo. * Sasa tonatona afugo adu ni bibiri he, na agu apai i gbiaha kuti tonatona afugo na digidoho adu ni kina kungbo kekeapai. Gu kpiapai du kuari re nayugo ngbatunga gu kekeapai Hutter amangisunge na ni rogo gako Ziazia Kekeapai nga ga pa-Ebere rogo Yezekere 18:4 nga gu i namangisunge na ni a rogo rukutu kekeapai nga ga Reference Bible.

Hutter akusi gu sasapai aboro nainihe nga Vovo Ndiko, na kekeapai rogo afugo 12. I akusi gi sasapai re rogo gu gbata nga Nuremberg rogo gu garã nangia 1599 na i yambaha gbe nga Nuremberg Polyglot. Hutter aida ka koda gu sasapai nga ga Ebere na gu nga ga Vovo Ndika. Ono ko agumba gupai nga, “ka si vura du nga ko nika tumo tipa gu sasapai nga ga Ebere”, ka gipai re adunga na diabese te. * Sidu, ko adiberã ka sa Vovo Ndiko rogo pa-Ebere ku rogo pa-Giriki nitiko. Wa ko avura gbiatiko na akpakarapai, Hutter anyasi gako sasapai vuru garã sa!

Wai ga Hutter sasapai rogo pa-Ebere adu ni wenehe rogo Vovo Ndika nga ga pa-Giriki? Gu wene bawirikipai ni boro Ebere naadu rogo 19 kama agarã nangia Franz Delitzsch akepai ki ya: “Gako sasapai rogo pa-Ebere aayugo pa gu fugo naadunga gbe dagba aKristano ya, nga gu i arengbe arengba kindi ka gbata apai rogoho, rogo dungu apai, ko anaamanga ome tipa ka gumba kina ndikidi gu fugo si aidaha.”

Hutter aadanga ni ira kumuko mbiko gako sunge nga ga sapai te; gopai nayugo gupai nga, i aabaganga gako sasa Ziazia Kekeapai re gbe te. Wa si avura duwo, gako sunge aima du na nyanyakipaha gbiati nyenye sangbanaha. Ni kpiapai, William Robertson afugu gako Vovo Ndiko naadu rogo pa-Ebere na ki kusihe berewe rogo gu garã nangia 1661 na Richard Caddick ki mangi kina bangisapai berewe rogo gu garã nangia 1798. Wa ko aasakapai rogo pa-Giriki, Hutter asa gupai nzunzu nga Kyˈri·os (Gbia) na gu fugo nga The·osˈ (Mbori) ni “Yekova” (יהוה, JHVH) rogo agu aba dunduko si adu rogoho rogo Kuru Ndiko, watadu rogo agu aba ko abihe nga si aaida ko mangisunge na Yekova rogoho. Gipai re aima ngba mbiko wa vura duhe nga badungu sasapai nga ga Vovo Ndiko amanganga sunge na ndikidi rimo Mbori te, ga Hutter sapai nga kura gopai tipa ka karaga ndikidi rimo Mbori kubaha rogo Vovo Ndiko.

Gu regbo mo nika bi rimo Mbori berewe nga Yekova rogo Vovo Ndiko watadu rogo rukutu kekeapai rogo Reference Bible, mo tingidipa gu sunge nga ga Elias Hutter na gako Ziazia Kekeapai rogo pa-Ebere.