Baibul—Aye ka ma Wanongo Iye Ada ma Genne
Nicakke wacon i tekwaro pa dano, dano ma gia ki i kabedo mapatpat gitero Baibul calo buk ma tye ki ada ma genne. I kare-ni, dano milion mapol gilubo pwony me Baibul. Ento jo mukene gikwero Baibul kun giwaco ni lokke dong karene okato woko nyo ni tye ki lok me ododo ma pe genne. In itamo ningo? Tika itwero nongo lok ada i Baibul?
GIN MUMIYO ITWERO GENO BAIBUL
Tika pore me geno lok ma tye i Baibul? Nen kong labol man: Ka laremi mo pi mwaki mapol wacci lok ada kare ducu, ci ibinene calo ngat ma genne. Baibul tika tye calo larem ma genne, ma waco lok ada kare ducu? Nen kong labol mogo.
Lucoc ma Gigenne
Luco Baibul gubedo jo ma genne adada, dok tyen mapol gutito pi balgi ki gorogi. Me labolle, lanebi Yona ocoyo kit ma en ekwero winyo kwede dog Jehovah. (Yona 1:1-3) Ki lok ada, en ogiko bukke ki tito kit ma Jehovah otirre kwede, ento en pe owiro tam pa dano i kome ki tito kit ma ejolo kwede tira meno. (Yona 4:1, 4, 10, 11) Genne pa luco Baibul ducu nyuto kit ma onongo gimaro kwede lok ada.
Lok Ada ma Tiyo
Tika Baibul kare ducu miyo tam ma tiyo i kom kwo me nino ducu? Ada, miyo. Me labolle, nen kong gin ma Baibul waco i kom kit me gwoko wat maber: “Kit gin ducu ma wumito ni dano gutim botwu, wun bene wutim botgi kit meno.” (Matayo 7:12) “Gam me mwolo kweyo kiniga woko, ento lok magwagwa tugo kiniga medo ameda.” (Carolok 15:1) Eyo, lok ada me Baibul pud tiyo wa i kare-ni marom ki kare ma kicoyo iye.
Tito Lok Mutimme i Tekwaro Kakare
Jami mapol ma jo ma gigolo piny gunongo moko ni dano ki kabedo ma kiloko i komgi i Baibul onongo gitye ada. Me labolle, nen kong lanyut ma moko timme pa gin acel mo matidi. Baibul waco ni i kare pa Nekemia, jo mogo ma gua ki i lobo ma orumo Turo (jo Poiniki) onongo bene yam gibedo i Jerucalem, “ci gukelo rec ki kwa jami ducu me acata.”—Nekemia 13:16.
Tika tye lanyut mo ma cwako lok ma i wang Baibul man? Ada, tye. Jo ma gigolo piny gunongo ni jami ma a ki i lobo Poiniki tye i Icrael, ma man nyuto ni lobe aryo-ni onongo gitimo biacara kacel. Medo i kom meno, i Jerucalem, kigolo cogo rec ma a ki i nam me Mediterranean (Nam Madit). Jo ma gigolo piny gitamo ni lucat wil ma gia ki i dog Nam Madit aye gukelo kodi rec man. I nge ngiyo lanyut magi, lakwan mo omoko ni: “Lok ma tye i Nekemia 13:16 ni jo Turo onongo gicato rec i Jerucalem obedo lok ma watwero ye.”
Lokke Rwatte ki Cayan
Baibul tutwalle obedo buk me dini dok ma tito jami mutimme con. Ento ka oloko i kom jami ma kubbe ki cayan, lokke rwatte. Nen kong labol acel.
Cokcok mwaki 3,500 angec, Baibul owaco ni lobo ‘pe ongabe i kom gin mo.’ (Yubu 26:7) Man onongo pat adada ki ododo me kare meno ma tito ni lobo tye ka kwang i wi pii nyo opuk mo madit aye otingo. Mwaki ma romo 1,100 i nge coyo buk pa Yubu, dano onongo pud giye ni lobo pe twero cung i dye yamo nono, ento ni kingabo i kom gin mo. Pud mwaki miya adek angec keken, i mwaka 1687, aye lacayan ma nyinge Isaac Newton ocoyo lok i kom teko me cipak ma mako jami i dye yamo ci otito ni teko man ma pe nen-ni aye omako lobo i dye yamo. Lok ma pire tek pa lacayan meno omoko gin ma Baibul onongo owaco mwaki makato 3,000 angec!
Lok pa Lunebine Cobbe Kakare
Lok pa lunebi me Baibul tika cobbe kakare? Nen kong labol acel: Lok pa lanebi Icaya i kom turo Babilon.
Lok pa Lanebi: I cencwari me aboro K.M.P., laco Baibul ma nyinge Icaya otito ni Babilon—ma onongo lacen bidoko boma madit loyo i ker me Babilon-ni—kibiturone dok dano pe bibedo iye matwal. (Icaya 13:17-20) Icaya otito wa nying laco ma bituro Babilon—Ciro. En bene otito ni Ciro bitic ki diro ci miyo ‘pii dwon woko.’ Dok otito bene ni dog cel me boma man kibiweko dong twolo.—Icaya 44:27–45:1.
Kit ma Lok Man Ocobbe Kwede: Mwaki 200 i nge lok pa lanebi Icaya, kabaka mo me lobo Percia obino ka lweny i kom Babilon. Nyinge onongo anga? Ciro. Pien donyo i Babilon onongo tek adada, Ciro omoko tamme me tic ki Kulu Euprate, ma onongo mol kato ki i dye boma meno. Lumonye gukwinyo wang otul ka ma pii a ki iye ci man owiro wi pii odwoko ka mukene. Man odwono pii me kulu ma oweko lumony pa Ciro guwoto awota i pii ma tute o i emgi keken me o i kom cel me boma. Ki ur madit, jo Babilon onongo guweko dog cel ma opimme ki kulu odong twolo! Lumony pa Ciro gudonyo i Babilon ki i dog cel ma odong twolo-ni ci guturo boma man.
Ento, gin acel onongo pud odong: Tika dano pe dong gubedo i Babilon matwal? Pi cencwari mapol, dano gumedde ki bedo iye. Ento i kare-ni, obur me Babilon—ma tye cok ki boma me Baghdad, i lobo Iraq—nyuto cobbe pa lok pa lanebi man. Ada, Baibul genne ka oloko i kom jami ma bitimme i anyim.
