Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

Bibliajj cheqwa parli

Bibliajj cheqwa parli

Nayra tiempotpachaw kunayman jakäwini jaqenakajj Bibliajj cheq parlatap yatjjatawayapjje. Jichha tiemponjja, walja millón jaqenakaw Biblian yatichäwiparjam sarnaqapjje. Ukampis yaqhepanakajja, ‘nayra librowa, cuentonakakiw Biblian utji’ sasaw sapjje. ¿Jumajj kamsasmasa? ¿Kunatï cheqäki uk Biblian jikjjatsnati?

KUNATSA BIBLIAR CONFIYASMA

¿Kunjamatsa Bibliajj confiykañätap yatisma? Amuytʼañataki, mä amigomajj nayratpachas janipun kʼarinak parlirïkstam ukhajja, ¿jupajj confiykañ jaqewa sasmati? ¿Bibliajj ukham confiykañ amigorakiti? ¿Nayratpachas cheqti parli? Ukanakat mä qhawqha uñjañäni.

Jan kʼarisisaw qellqapjjäna

Biblia qellqerinakajj jan kʼarisisaw qellqapjjäna, pantjasitanakapsa jan kun imtʼasaw qellqapjjarakïna. Sañäni, Jonás profetajj sutip apki uka libro Biblian qellqkasajja, Diosarojj kunjamsa jan istʼkäna ukwa qellqäna (Jonás 1:1-3). Libro tukuyanjja, Diosajj kunjamsa jupar cheqañchäna ukanakatakwa qhanañchi, janiw cheqañchat uñjaskasajj kunjamsa taqe chuyma istʼäna uk qhanañchkiti, jupajj jan jachʼañchayasiñ munasaw ukham lurpachäna (Jonás 4:1, 4, 10, 11). Biblia qellqerinakan jan kun imtʼas qellqapjjatapajja, kunatï cheqäki ukar wal munapjjatapwa uñachtʼayi.

Suma ewjjtʼanaka

¿Biblian sapür jakäwitak utjki uka ewjjtʼanakajj yanaptʼistaspati? Jïsa. Mayninakamp sum apasiñ toqet Bibliajj kamsisa uk amuytʼam. Akham siwa: “Kunjamtï jaqenakampi uñjatäñ munapktajja, ukhamaraki jumanakajj jupanakar uñjapjjam” (Mateo 7:12). “Suma arumpi kuttʼayañajja colerañjja apaqewa” sasa (Proverbios 15:1). Biblian uka ewjjtʼanakapajja, qellqatäkäna ukhat jichhakamas wali yanaptʼkirikïskiwa.

Historia toqet cheqwa parli

Arqueología toqet yatjjatirinakajj kunanaktï marat maratjamajj jikjjatawayapki ukanakajja, Biblian parlki uka jaqenakasa, lugaranakasa, kunanakatï pasawaykäna ukanakas cheqapun utjatapwa uñachtʼayi. Bibliarjamajja, Nehemías chachan tiempopanwa Jerusalenan jakapkäna uka tirionakajj (Tiro markat jutir fenicionaka) ‘chawllanaka ukhamarak taqe kasta aljañanak Jerusalenar apapjjerïna’ (Nehemías 13:16).

¿Ukanakajj cheqapunit pasäna? Jïsa. Arqueología toqet yatjjatirinakajja, Fenicia cheqat apanit kunaymaninakwa Israel markan jikjjatapjjäna, ukaw nayra tiempon uka pä markanakajj negocionak lurapjjerïtap uñachtʼayi. Janiw ukakïkiti, Mediterráneo jachʼa lamar qotat apanit chawllan chʼakhanakapsa Jerusalén markan jikjjatapjjarakïnwa, amuyatajja aljirinakaw Tiro markat uka chawllanak apanipjjerïpachäna. Historia toqet yatjjatir mä chachajja, jikjjataskäna uka toqet sum yatjjatasajj akham sänwa: “Kunjamtï Nehemías 13:16 texton siskejja, tirionakajj cheqapuniw chawllanak Jerusalén markan aljapjjpachäna” sasa.

Ciencia toqet cheqwa parli

Bibliajj Diosata ukat historia toqet parlir librökchisa, ciencia toqet parlasajj cheqwa parlaraki. Uka toqet may uñjañäni.

Bibliajja, 3.500 maranak nayraw ‘akapachajj jan kunjjar warktʼatakiwa’ sasin qhanañchjjäna (Job 26:7). Ukham qhanañchatapajja, aka oraqejj uma patjjankiwa, jan ukajj mä jachʼa tortuga patjjankiwa sasin cuentonakan parlaskäna ukampejj janiw pachpäkänti. Job librojj qellqasjjäna ukhat 1.100 maranak pasatatjja, oraqerojj mä kunaw katjjasiski sasin jaqenakajj amuyasipkakïnwa. Mä 300 jila maranak nayrakiw khä 1687 maran Isaac Newton cientificojj fuerza de la gravedad sasin uñtʼatäki uka toqet qhanañchañatak mä qellqat apsüna, ukanjja, kunjamsa jan uñjkaña mä chʼamajj oraqer lugarapar katjjasi ukwa qhanañchäna. Uk yatisitapaw kuntï Bibliajj 3.000 maranak nayrajj siskäna ukajj cheqätap uñachtʼayi.

Confiykañ profecianaka

¿Biblian profecianakapajj confiykañapuniti? Ukatakejj Babilonia markat parliri Isaías chachan profeciapat amuytʼañäni.

Profecía. Khä 732 antes de Cristo maranakanwa Isaías chachajj profeciap qellqañ tukuyäna. Uka profeciarjamajja, Babilonia markajj mä imperion jachʼa capitalaparuw tukuñapäna, qhepatsti tʼunjatäñapänwa, tiempompejj ina chʼusar tukuyatäñaparakïnwa (Isaías 13:17-20). Khitis uka markar katuntañapäna ukan sutipsa Isaiasajj sarakïnwa, Ciro reyiw katuntañapäna. Kunjamsa Babiloniar katuntani uksa qhanañcharakïnwa, Éufrates jawirajj ‘wañtʼayatäñapänwa’. Markan punkunakapas janiw jistʼantatäñapäkänti (Isaías 44:27-45:1).

Phoqasïwipa. Isaías profetajj uka profecía qellqkäna ukhat 200 maranak qhepatwa Persia markan reyipajj Babiloniar katuntäna. Uka reyejj Ciro satänwa. Niyakejjay Babilonia markajj wali jachʼa perqanakamp muyuntatächïnjja, marka taypi paskäna, mark muytkarakïna uka Éufrates jawir maysar irpanukuñwa Ciro reyejj amtäna. Soldadonakapajj alay toqet mä canal lurasaw wali sinija cheqar um irparpayapjjäna. Umajj qonqor patjjakamak purjjäna ukhajja, soldadonakajj uma tayp paskatasaw markan punkupar puripjjäna. Janis creyiñjamäkchejja, babilonionakajj uka markan punkup jistʼaratwa jaytapjjatayna. Ukhamatwa Ciro reyin ejercitopajj Babiloniar mantasajj uka marka katuntapjjäna.

Ukampis profecian taqpach phoqasiñapatakejj uka markajj ina chʼusar tukuyatäñapänwa, ¿kunjamsa ukajj phoqasïna? Walja maranakaw ukan jaqenakajj jakapjjäna, ukampis jichha tiemponjja Babilonia markajj laqayakëjjewa, Bagdad (Irak) marka jakʼankarakiwa. Ukhamatwa Isaías profetan taqpach profeciapajj phoqasïna. ¿Amuytanti? Bibliajj jutïr urunakat parlasajj cheqwa parli.