Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

Lefèvre dʼÉtaples. Pisin jakasirinakajj Diosan Arup amuyapjjañapwa munäna

Lefèvre dʼÉtaples. Pisin jakasirinakajj Diosan Arup amuyapjjañapwa munäna

KHÄ 1520 maranakanjja, mä domingo alwajj iglesianwa Mateo, Marcos, Lucas ukat Juan libronak (jan ukajj Evangelionak) francés arut liytʼir istʼapjjäna. Nayrajj latín arutakwa Bibliajj liytʼasirïna, ukatwa Meaux sat cheqan jakasir jaqenakajj wal kusisipjjäna. Meaux cheqajja, París, Francia markat alay toqenkiwa.

Jacques Lefèvre dʼÉtaples sat chachaw francés arur Biblia jaqokipäna (latín arunjja, Jacobus Faber Stapulensis sasin uñtʼatarakiwa). Jupajja akham sasaw uka qhepat mä amigopar qellqäna: “Pisin jakasir jaqenakarojj walpun Diosajj Arupa yatipjjañapatak yanaptʼaski” sasa.

Uka tiemponjja, Católica Iglesiasa, París markankir teologonakasa, francés arut Biblia apnaqasiñap jarkʼapjjänwa. Ukampis ¿kunas Lefèvre chachar francés arur Biblia jaqokipañatak yanaptʼpachäna? ¿Kunjamsa pisin jakasir jaqenakar Diosan Arup amuyapjjañapatak yantʼäna?

KUNSA BIBLIAJJ YATICHI UKWA YATIÑ MUNÄNA

Biblia janïr jaqokipkasajja, Lefèvre chachajj filosofía ukat teología toqenakat parlir nayra libronakatwa wal yatjjatirïna, ukhamat kunatï qellqatäki ukajj cheqäskapuniti janicha uk yatiñataki. Jupajja kunjamsa tiempompejj yaqhep nayra qellqatanakajj mayjtʼayasïna, jan ukajj jan sum jaqokipaskäna ukwa uñjäna. Ukatwa Católica Iglesian Bibliapat yatjjatañ amtäna, uka Bibliajj Vulgata latina sasin uñtʼatänwa.

Diosan Qollan Qellqatanakap wali sum yatjjatasajja, “Diosat kunatï cheqäki ukanak yatisakiw maynejj kusisit jakasispa” sasaw Lefèvre chachajj säna. Ukatwa filosofía toqet yatjjatañ jaytjjäna, ukhamat Biblia jaqokipañataki.

Khä 1509 maranjja, Lefèvre chachajj Salmos * libro latín arur jaqokipat phesqa versionanakwa comparañataki apsüna, askichkäna uka Vulgata qellqatas uka taypinkarakïnwa. Jupajja kunsa cheqpachapuni Bibliajj yatichi ukwa yatiñ munäna, janiw uka tiempon jakir teologonakjamäkänti. Kunjamtï Biblia jaqokipkäna ukajja, qhepat walja jaqokipirinakaruw yanaptʼawayi (ukatakejj “ Lefèvre chachajj kunjamsa Martín Lutero chachar yanaptʼäna” sat recuadro uñjjattʼäta).

Salmos libron Diosat parlañatak apnaqaskäna uka tabla, 1513 maran apsuskäna Psalterium Quintuplex qellqata.

Lefèvre chachajj católico familianwa nasïna. Kunsa Bibliajj cheqpachapun yatichi uk pisin jakasir jaqenakajj yatipjjani ukhajja, Iglesiajj kʼari yatichäwinakap jaytjjaniwa sasaw jupajj amuyäna. Uka tiempotakejja Bibliajj latín arutak utjäna, ukhamajj ¿kunjamatsa jaqenakajj Biblia sum amuyapjjasapäna?

TAQENITAKIW BIBLIAJJ JAQOKIPASÏNA

Pusi Evangelio libronak qalltan uñstki uka qhanañchäwejja, Lefèvre chachajj taqeni Biblianipjjaspa uk munatap uñachtʼayistu.

Lefèvre chachajj Diosan Arupar wal munasïna, Bibliajj taqenin utjaspa ukwa munäna. Ukatwa 1523 maran, junio phajjsin pusi Evangelio libronak francés arut apsüna, ukajj facil apnaqañakïnwa ukat janiw walja qollqetakïkänti. Pisin jakasipkäna uka jaqenakasa uka Biblia alasipjjarakisapänwa.

Taqeniw uka Biblia liytʼañ munapjjäna, chachanakasa warminakasa kuntï Jesusajj yatichkäna ukwa pachpa arupat yatiñ munapjjäna. 1.200 Biblianakaw lurasïna ukat jankʼakiw mä qawqha phajjsin tukusjjäna.

JAN AJJSARTʼASAW DIOSAN ARUP ARJJATÄNA

Mateo, Marcos, Lucas ukat Juan libronaka qalltapanjja, Lefèvre chachajj “pisin jakasir jaqenakaru” yanaptʼañatakiw Bibliajj francés arur jaqokipasiwayi, “kunatï Jesusat parlir libronakan uñstki ukanakajj cheqätapa jupanakajj yatipjjaspa, kunjamatejj latín arun amuytʼaski ukhama” sasaw qellqäna. Ukampis ¿kunatsa jaqenakan Biblia liytʼapjjañap munpachäna?

Lefèvre chachajja, kunjamsa jaqenakan filosofía yatichäwinakapasa ukat yaqha jan wali yatichäwinakasa, Católica Iglesiar jan waltʼayäna uk sumwa amuyäna (Marcos 7:7; Colosenses 2:8). Jupajja Evangelio libronakat “taqe cheqan yatiyasispa, ukat jan khitisa jaqenakan jan wali yatichäwinakapampi engañatäjjaspati” ukwa suyäna.

Khitinakatï francés arur Biblia jaqokipasiñapa jarkʼapkäna ukanakarusa, kuntï sapkäna ukanakajj kʼarïtapwa uñachtʼayäna. Akham sasaw jupanakarojj säna: “Jumanakajj janiw jaqenakan Biblia utjañapsa ni liyipjjañapsa munapktati. Ukhamajj ¿kunjamaraki kuntï Jesusajj yatichkäna ukarjam jaqenakajj sarnaqapjjanisti?” sasa (Romanos 10:14).

Ukatwa Sorbona Universidadan, París markankir teologonakajj Lefèvre chachar amuktʼayañ munapjjäna. 1523 maran agosto phajjsinjja, Biblia jan jaqokipasiñapatakiw jarkʼapjjäna. Uka jaqenakajja “Iglesiaruw jan waltʼayani” sasaw sapjjäna. Janitejj Francia marka apnaqer Francisco I reyejj arjjatkaspäna ukhajja, mä kutkatasir chachar uñtasitaw jiwayat uñjasispäna.

‘JAMASATWA’ BIBLIA JAQOKIPAÑ TUKUYÄNA

Lefèvre chachajja, janiw uka jan wali jaqenakan jarkʼata uñjasisajj aynachtʼkänti. 1524 maran Griego Arut Qollan Qellqatanak (jan ukajj Machaq Testamento) jaqokipañ tukuyasajja, Salmos libronak francés arur jaqokiparakïna. Ukhamat jaqenakajj Diosar “taqe chuyma mayisipjjañapataki ukat servipjjañapataki”.

Sorbona Universidadankir teologonakajja, jankʼakiw Lefèvre chachajj apskäna uka qellqatanak jan wali amtampi uñakipapjjäna. Machaq Testamento jaqokipkäna uksa, taqen uñjkata phichantañwa mayipjjäna ukat yaqhep qellqatanakapajj “Lutero chachan kutkatasitap qhanañchi” sasaw sapjjarakïna. Teologonakajj Lefèvre chachar jawsayanipkäna ukhajja, jupajj “janiw kamskänsa” ukat Estrasburgo sat lugararuw jaltjjäna, uka lugaranwa Biblia jaqokipaskakïna. Yaqhepajja Lefèvre chachan ukham jaltjjatapajj janis walïkaspa ukhamwa amuyapjje, ukampis jupajj khitinakatï “suma yatichäwinaka” jan askit uñjapki ukanakampi chʼajjwañajj janiw wakiskiti sasaw amuyäna (Mateo 7:6).

Jaltjjatapat mä mara pasjjäna uka qhepatjja, Francisco I reyiw pusi marani Carlos wawapar uñjañapataki Lefèvre chachar uttʼayäna. Ukaw Lefèvre chacharojj Biblia jaqokipañatak yanaptʼäna. 1530 maranwa Bibliajj imprimisjjäna, ukampis janiw Francia markan imprimiskänti, jan ukasti Amberes, Bélgica markanwa Emperador Carlos V apnaqerin permisopampi imprimisïna. *

KUNTÏ MUNKÄNA UKAJJ JANIW PHOQASKÄNTI

Lefèvre chachajja, Iglesiajj jaqenakan kʼari yatichäwinakap jaytjjaniwa ukat Bibliajj yatichki ukarjamaw sarnaqjjapjjani sasaw amuyäna. Jupatakejja, “taqe cristianonakaw Biblia liyiñatakisa, amuyañatakisa derechonïna ukat ukham lurapjjañapaw wakisiraki” sasaw säna. Ukatwa taqenin Biblia utjañapataki yanaptʼäna ukat chʼamachasirakïna. Iglesiajj jan wali yatichäwinak apanukuspa uksa jupajj wal munkchïnjja, ukajj janiw kunapachas phoqaskänti. Ukampis Lefèvre chachajja, Diosan Arup uñtʼapjjañapatakiw pisin jakasir jaqenakar yanaptʼawayi.

^ tʼaqa 8 Psalterium Quintuplex qellqatanjja, Salmos libro jaqokipat phesqa vercionanakaw columnanakar jaljat uñstäna. Diosat parlañatakejja mä tablaw utjarakïna, ukanjja kawkïr sutinakas apnaqasi ukwa qhanañchäna, ukanjja hebreo arut pusi letranakani Tetragrámaton sutiw ukankarakïna. Ukajja, hebreo arun kunjamsa Diosan sutipajj qellqasi ukwa uñachtʼayäna.

^ tʼaqa 21 Phesqa mara qhepatwa, 1535 maran Francia markan jakasir yaqha arur jaqokipir Olivétan chachajj Biblia apsurakïna. Juparojj Lefèvre chachan Biblia jaqokipatapaw Griego Arut Qollan Qellqatanak jaqokipañatak yanaptʼäna.