“Miadto ko sa department store aron lang mosuroy. Paggawas nako, nagbitbit na kog mahalong gamit nga wa nako planohang paliton!”​—Colin.

 Si Colin miingon nga may pagkagastador siya. Ingon ana ba sab ka? Kon mao, kini nga topiko makatabang nimo.

•  Nganong maghinayhinay sa paggasto?

•  Kon unsaon kini paghimo

•  Kon unsay giingon sa ubang batan-on

 Dili tinuod: Morag wala kay kagawasan kon imong hunahunaon unsaon paggasto ang imong kuwarta.

 Tinuod: Kon maghinayhinay ka sa paggasto mas duna kay kagawasan. “Kon mas masabtan nimo ang bahin sa kuwarta, mas daghan kag kuwartang magamit para sa mga butang nga gusto nimo​—karon ug sa umaabot,” nag-ingon ang librong I’m Broke! The Money Handbook.

 Hunahunaa: Kon maghinayhinay ka sa paggasto . . .

•   Duna kay kuwartang magamit kon gikinahanglan nimo kini. “Gusto kong makaadto sa South America,” miingon ang tin-edyer nga si Inez. “Mao nay akong hunahunaon dihang magtigom kog kuwarta.”

•   Gamay kag utang o wala kay utang. Ang Bibliya nag-ingon: “Ang manghuhulam maoy sulugoon sa tawo nga nagapahulam.” (Proverbio 22:7) Uyon niana ang dalagang si Anna. “Maulipon ka sa imong utang,” siya miingon. “Kon wala kay utang makapokus ka sa imong mga goal.”

•   Gipakita nimo nga responsable ka. Kon kamao kang mobadyet samtang batan-on pa, makatabang ni nimo dihang mohamtong na. “Maayo ni nga pagbansay para sa umaabot, dihang magkinaugalingon na ko,” miingon ang 20 anyos nga si Jean. “Naningkamot kong mahimong responsable sa akong paggasto karon, aron mabatasan na ni nako.”

 Ang punto: “Ang pagbadyet sa imong kuwarta makatabang nimo nga mahimong independente,” miingon ang librong The Complete Guide to Personal Finance: For Teenagers and College Students. “Maayong batasan ang pagbadyet, makatabang ni nimo hangtod sa pagkatigulang.”

 Sayra ang imong kahuyangan. Kon pirme na lang kang mahutdan ug kuwarta, sayra kon asa nimo gigasto kini. Ang uban mahutdan ug kuwarta tungod sa online shopping. Ang uban pod mogastog ginagmay pero kanunay, maong mahurot ilang kuwarta!

 “Ang ginagmayng gasto kada adlaw kon kuwentahon dako. Magsige kag pamalit ug ginagmayng regalo, mag-coffee shop, mamalit sa mga butang nga di unta kinahanglanon pero naka-sale sa grocery​—inigkakataposan, matingala na lang ka nga hurot na imong kuwarta!”​—Hailey.

 Pagbadyet. Ang Bibliya nag-ingon: “Ang mga plano sa kugihan mosangpot gayod sa kaayohan.” (Proverbio 21:5) Pinaagi sa pagbadyet makaseguro ka nga ang imong gastohon dili mas dako kay sa imong kitaon.

 “Kon ang imong gasto mas dako pa sa imong kita, sayra kon giunsa nimo paggasto ang imong kuwarta. Dayon tangtanga sa listahan kadtong wala kinahanglana, hangtod nga mas dako na ang imong kita kay sa gasto.”​—Danielle.

 Sunda kini. Daghang paagi aron mabantayan ang imong paggasto ug makalikay sa wala kinahanglanang paggasto. Gihisgotan sa ubos kon unsay gihimo sa ubang batan-on:

•  “Ibutang dayon nako sa bangko ang akong kuwarta aron di ko matental sa paggasto ani.”​—David.

•  “Moadto gani kog department store, igo-igo ra ang akong dalhong kuwarta aron mao ra nay akong magasto.”​—Ellen.

•  “Kon dili dayon nako paliton ang usa ka butang, mas makahunahuna ko kon kinahanglan ba gyod ni nako o dili.”​—Jesiah.

•  “Dili ko moadto sa ubang tapoktapok! Dili ko maulawng mobalibad kon wala koy kuwarta.”​—Jennifer.

 Ang punto: Bug-at nga responsabilidad ang pagbadyet sa kuwarta. Mao nay naamgohan ni Colin, nga gihisgotan ganina. “Kon mahimo na kong amahan sa umaabot, dili puwedeng magpataka ra kog gasto!” siya miingon. “Kon di ko kamaong mobadyet karon nga ulitawo pa ko, problema ni inigkaminyo nako.”