Kapitulo 6

Ang mga Milagro​—Tinuod ba Kini nga Nanghitabo?

Usa ka adlaw niadtong 31 K.P., si Jesus ug ang iyang mga disipolo nangadto sa Nain, usa ka siyudad sa amihanang Palestina. Samtang nagkaduol sila sa ganghaan sa siyudad, nahinagbo nila ang usa ka prusisyon sa lubong. Ang patay maoy usa ka batan-ong lalaki. Ang iyang inahan usa ka balo, ug siya mao ang iyang bugtong anak nga lalaki, busa karon siya nag-inusara na lang. Sumala sa rekord, si Jesus “naluoy kaniya, ug siya miingon kaniya: ‘Ayaw na paghilak.’ Uban niana siya miduol ug mihikap sa lungon, ug ang mga nagyayong mihunong, ug siya miingon kaniya: ‘Dong, ingnon ko ikaw, Bangon!’ Ug ang namatay nga lalaki milingkod ug misugod sa pagsulti.”​—Lucas 7:​11-15.

1. (Ilakip ang introduksiyon.) (a) Unsang milagro ang gihimo ni Jesus haduol sa siyudad sa Nain? (b) Unsa ka importante ang mga milagro sa Bibliya, apan ang tanang tawo ba nagtuo nga kini tinuod nga nahitabo?

 USA kini ka makapahinuklog nga sugilanon, apan tinuod ba kini? Daghan ang nakakaplag niini nga lisod tuhoan nga ang maong mga butang sukad tinuod nga nanghitabo. Bisan pa niana, ang mga milagro usa ka kinahanglanon nga bahin sa rekord sa Bibliya. Ang pagtuo sa Bibliya nagkahulogan sa pagtuo nga ang mga milagro nahitabo. Sa pagkamatuod, ang bug-os nga pasukaranan sa kamatuoran sa Bibliya nagdepende sa usa ka importante kaayo nga milagro: ang pagkabanhaw ni Jesu-Kristo.

Ngano ang Uban Dili Motuo

2, 3. Unsang usa ka linya sa pagpangatarungan ang gigamit sa Eskoses nga pilosopo nga si David Hume sa usa ka paningkamot sa pagpamatuod nga ang mga milagro wala nagakahitabo?

² Nagtuo ka ba sa mga milagro? O nagbati ka ba nga  niining siyentipikonhong panuigon, kini dili makatarunganon na nga motuo sa mga milagro​—nga mao, sa talagsaong mga hitabo nga naghatag ebidensiya sa labaw-tawhanon nga pagpataliwala? Kon wala ka motuo, dili ka ang nahauna. Duha ka siglo kanhi, ang Eskoses nga pilosopo nga si David Hume duna sa samang suliran. Tingali ang imong mga katarungan alang sa dili pagtuo susama sa iyaha.

³ Ang mga pagsupak ni Hume sa ideya sa mga milagro naglakip sa tulo ka hinungdanong punto.¹ Nahauna, siya misulat: “Ang usa ka milagro usa ka kalapasan sa mga balaod sa kinaiya.” Ang tawo nagsalig sukad sa kaniadto pa sa mga balaod sa kinaiya. Nahibalo siya nga ang usa ka butang matagak kon kini mahulog, nga ang adlaw mosilang matag buntag ug mosalop matag gabii, ug uban pa. Sa kinaiya, siya nahibalo nga ang mga hitabo kanunay mosunod sa susama naandan na nga mga sundanan. Walay bisan unsang hitabo ang mahitabo nga dili harmonya uban sa mga balaod sa kinaiya. Kining ‘pruweba,’ mibati si Hume, “sama ka malangkobon sa bisan unsang argumento gikan sa kasinatian” batok sa posibilidad sa mga milagro.

4, 5. Unsang duha pa ka ubang katarungan ang gipahaluna ni David Hume sa pagsalikway sa posibilidad sa mga milagro?

⁴ Ang ikaduhang argumento nga gipresentar niya mao nga ang katawhan dali ra kaayong malingla. Ang uban buot nga motuo sa mga katingalahan ug mga milagro, labi na kon kini maylabot sa relihiyon, ug daghan sa gikaingong mga milagro napamatud-an nga mga minaomao. Ang ikatulong argumento mao nga ang mga milagro sagad gitaho sa mga panahon sa ignoransiya. Samtang dugang nagkaedukado ang katawhan, nagkamenos ang mga milagro nga gitaho. Sama sa gipahayag ni Hume niini, “Ang maong dili kinaiyanhong mga hitabo sukad wala nahitabo sa among mga adlaw.” Busa, siya mibati nga kini nagpamatuod nga kini sukad wala nahitabo.

⁵ Hangtod niining adlawa, ang kadaghanang mga argumento  batok sa mga milagro nagsunod niining kasagarang mga prinsipyo, busa tagdon nato, usa-usa, ang mga pagsupak ni Hume.

Batok sa mga Balaod sa Kinaiya?

6. Nganong kini dili makatarunganon ang pagsupak sa ideya sa mga milagro sa pasukaranan nga kini ‘kalapasan sa mga balaod sa kinaiya’?

⁶ Kumosta na man ang pagsupak nga ang mga milagro ‘kalapasan sa mga balaod sa kinaiya’ ug busa dili mahimong tinuod? Sa dayag, daw kini mahaylohon; apan analisaha kon unsa gayod ang giingon. Kasagaran, ang usa ka milagro gihubit ingon nga usa ka butang nahitabo gawas sa naandang mga balaod sa kinaiya. a Kini usa ka hitabo nga wala gayod damha nga ang mga tumatan-aw kombensido nga sila nakasaksi sa labaw-tawhanon nga pagpataliwala. Busa, ang matuod nga kahulogan sa pagsupak mao: ‘Ang mga milagro imposible tungod kay kini milagroso!’ Nganong dili palandongon ang ebidensiya una pa molukso sa maong konklusyon?

7, 8. (a) Maylabot sa mga balaod sa kinaiya sumala sa atong nahibaloan, sa unsang mga paagi ang mga siyentista nahimong mas halapad sa ilang panlantaw sa kon unsa ang posible ug dili posible? (b) Kon kita nagtuo sa Diyos, unsa usab ang atong tuhoan mahitungod sa iyang kapasidad sa pagbuhat sa talagsaong mga butang?

⁷ Ang kamatuoran mao, nga ang edukadong katawhan karon mas dili andam kay sa kang David Hume sa pag-insister nga ang ilado nang mga balaod sa kinaiya matuod bisan diin ug sa tanang panahon. Ang mga siyentista sugot sa pagpalandong kon, inay sa sinati nang tulo ka sukud sa gitas-on, gilapdon, ug gihabogon, duna pa ba ing uban dugang mga sukud sa uniberso.² Duna sila ing mga teoriya mahitungod sa paglungtad sa itom nga mga buho, sa dako kaayong mga bituon nga nalusno sa ilang kaugalingon hangtod ang ilang kadasok halos dili na matino. Sa palibot nila ang katukuran sa kawanangan gikaingon nga hilabihan  ka hiwi nga ang panahon mismo nahunong.³ Ang mga siyentista bisan pa nagdebate kon, ubos sa pipila ka kahimtang, ang panahon mosibog inay kay mopadulong sa unahan!⁴

⁸ Si Stephen W. Hawking, awtoridad sa Lucas nga Propesor sa Matematika sa Unibersidad sa Cambridge, sa dihang naghisgot kon sa unsang paagi ang uniberso misugod, miingon: “Sa klasikal nga teoriya sa kasagaran nga kalabtanan . . . ang sinugdanan sa uniberso kinahanglan usa sa talagsaon dili matino nga kadasok ug sa kurba sa wanang-panahon. Ubos sa maong mga kahimtang, ang tanang hiilhang mga balaod sa pisika mahugno.”⁵ Busa, ang modernong mga siyentista dili uyon nga sanglit ang usa ka butang sukwahi sa naandang mga balaod sa kinaiya kini bisan kanus-a dili mahitabo. Sa talagsaong mga kahimtang, ang talagsaong mga butang mahimong mahitabo. Dayag nga, kon kita nagtuo sa usa ka Diyos nga labing gamhanan, admitihon nato nga siya duna sa gahum sa pagpahinabo sa talagsaon​—milagroso​—nga mga hitabo kon kini uyon sa iyang katuyoan.​—Exodo 15:​6-10; Isaias 40:​13, 15.

Kumosta Na Man ang mga Minaomao?

9. Tinuod ba nga ang ubang mga milagro mga minaomao? Ipatin-aw ang imong tubag.

⁹ Walay rasonable nga tawo ang molimod nga dunay minaomao nga mga milagro. Pananglitan, ang uban nangangkon sa gahum sa pag-ayo sa masakiton pinaagi sa milagrosong pagpanambal pinaagi sa pagtuo. Ang usa ka medikal nga doktor, si William A. Nolan, mihimo niini nga iyang espesyal nga proyekto ang pag-imbestigar sa maong mga pagpanambal. Iyang gisunod ang daghan giangkong mga pagpang-ayo taliwala sa ebanghelikal nga mga mananambal pinaagi sa pagtuo sa Tinipong Bansa ug sa gikaingong mga siruhanong espirituwal sa Asya. Ang resulta? Ang tanang nakaplagan niya maoy mga panig-ingnan sa kapalaw ug kalimbongan.⁶

10. Nagbati ka ba nga ang kamatuoran nga ang ubang mga milagro nakaplagan nga minaomao nagpamatuod nga ang tanang mga milagro mini?

 ¹⁰ Ang maong mga limbong ba nagkahulogan nga ang tinuod nga mga milagro wala sukad nahitabo? Wala kinahanglana. Usahay makadungog kita mahitungod sa mini nga mga nota sa banko nga gipahaluna sa sirkulasyon, apan wala kana nagkahulogan nga ang tanang salapi mini. Ang ubang masakitong mga tawo nagpahaluna ug dakong pagtuo sa mga kurandero, sa mga doktor-doktor, ug mohatag ug dakong kantidad sa salapi ngadto kanila. Apan wala kana nagkahulogan nga ang tanang mga doktor mini. Ang ubang mga pintor hanas kaayo sa pagpalsipikar sa mga pinintal sa “karaang maestro.” Apan wala kana nagkahulogan nga ang tanang mga pinintal mga minaomao. Ni ang kamatuoran nga ang ubang giangkon nga mga milagro klaro nga mga minaomao nagkahulogan nga ang tinuod nga mga milagro dili mahitabo bisan kanus-a.

‘Ang mga Milagro Wala Na Karon Nagakahitabo’

11. Unsa ang ikatulong pagsupak ni David Hume sa ideya sa mga milagro?

¹¹ Ang ikatulong pagsupak gisumada sa pahayag: “Ang maong dili kinaiyanhong mga hitabo sukad wala nahitabo sa among mga adlaw.” Si Hume sukad masukad wala nakakitag usa ka milagro, busa siya midumili sa pagtuo nga ang mga milagro mahimong mahitabo. Kining matang sa pagpangatarungan, bisan pa, dili konsistente. Si bisan kinsang tawo nga naghunahuna kinahanglan moadmiter nga, una pa sa mga adlaw sa Eskoses nga pilosopo, ang “dili kinaiyanhong mga hitabo” nahitabo nga wala na masubli sulod sa iyang tibuok kinabuhi. Unsang mga hitabo?

12.  Unsang kahibudnganang mga hitabo sa miagi ang dili mahimong ikapatin-aw pinaagi sa mga balaod sa kinaiya nga nagpalakaw karon?

 ¹² Alang sa usa ka butang, ang kinabuhi misugod sa yuta. Unya, ang pipila ka porma sa kinabuhi gihatagan ug salabutan. Sa kaulahian, ang tawo nagpadayag, nga gihatagan sa kaalam, handurawan, sa kapasidad sa gugma, ug sa galamhan sa tanlag. Walay siyentista ang makaarang sa pagpatin-aw sa pasukaranan sa mga balaod sa kinaiya nga nagpalakaw karon kon sa unsang paagi ang maong talagsaong mga butang nahitabo. Apan duna kita sa buhi nga ebidensiya nga kini nahitabo.

13, 14. Unsang mga butang kumon ra karon ang mahimong daw milagroso kang David Hume?

¹³ Ug kumosta na man ang “dili kinaiyanhong mga hitabo” nga nahitabo sukad sa adlaw ni David Hume? Pananglitan makahimo kita sa pagpanaw balik sa panahon ug tug-anan siya mahitungod sa kalibotan karon. Handurawa lamang ang pagpaningkamot sa pagpatin-aw kaniya nga ang usa ka negosyante sa Hamburg mahimong makasulti sa usa sa Tokyo mga linibo ka milya ang gilay-on nga dili ngani mopataas sa iyang tingog; nga ang usa ka sangka sa soccer sa Espanya makita libot sa tibuok yuta samtang kini mismo gidula; nga ang mga sakyanan nga mas dako kay sa nagpanaw-oseano nga mga barko sa adlaw ni Hume mahimong mokayab gikan sa nawong sa yuta ug mokarga sa 500 ka tawo latas sa kahanginan sa mga linibo ka milya sulod lamang sa pipila ka oras. Mahanduraw ba nimo ang iyang sanong? ‘Imposible! Ang maong dili kinaiyanhong mga hitabo sukad wala nahitabo sa among mga adlaw!’

¹⁴ Apan ang maong ‘mga dili kinaiyanhon’ nahitabo sa atong mga adlaw. Ngano? Tungod kay ang tawo, nga naggamit sa siyentipikonhong mga prinsipyo diin si Hume walay kabangkaagan, nakakat-on sa paggama sa mga telepono, mga set sa telebisyon, ug mga ayroplano. Nan, kini ba, labihan ka lisod ang pagtuo nga sa okasyon sa miagi ang Diyos, sa mga paagi nga kita sa gihapon dili makasabot, nakahimo sa mga butang nga kanato mga milagroso?

 Sa Unsang Paagi Kita Mahibalo?

15, 16. Kon ang mga milagro tinuod nga nahitabo, unsa lamang ang bugtong paagi nga kita mahibalo mahitungod kanila? Iilustrar ang imong tubag.

¹⁵ Hinoon, ang pag-ingon nga ang mga milagro mahimong nahitabo wala nagkahulogan nga sila nahitabo. Sa unsang paagi kita mahibalo, niining ika-20 ka siglo, kon balik sa mga panahon sa Bibliya ang Diyos ba naghimog tinuod nga mga milagro pinaagi sa iyang mga alagad sa yuta o wala? Unsang matang sa ebidensiya ang dahomon nimo alang sa maong mga butang? Handurawa lamang ang usa ka lumad nga sakop sa usa ka tribo kinsa gikuha sa iyang puloy-anan sa kalasangan aron sa pagduaw sa usa ka dakong siyudad. Sa dihang mobalik na siya, sa unsang paagi siya makahulagway sa iyang katawhan sa mga kahibudnganan sa buhilaman? Dili siya makapatin-aw kon sa unsang paagi nagdagan ang usa ka awto o kon ngano ang honi madunggan sa usa ka madaladala nga radyo. Dili siya makahimog usa ka computer aron sa pagpamatuod nga ang maong butang naglungtad. Ang tanan nga iyang mahimo mao ang pagtug-an kon unsa ang iyang nakita.

¹⁶ Anaa kita sa samang kahimtang nianang mga kaubanan sa tribo nianang tawhana. Kon ang Diyos tinuod nga nakahimog mga milagro, ang bugtong paagi nga mahibalo kita mahitungod kanila maoy gikan sa mga saksi nga nakakita. Ang mga saksi nga nakakita dili makapatin-aw kon sa unsang paagi ang mga milagro nahitabo, ni sila makakopya kanila. Sila mahimo lamang makatug-an kanato kon unsa ang ilang nakita. Dayag, ang mga saksi nga nakakita mahimong mailad. Mahimo usab nga sayon ra nilang pakapinan ug maghatag sa sayop nga kasayuran. Nan, kon, kita  motuo sa ilang pamatuod, nanginahanglan kita nga makaila nga kining mga saksi nga nakakita matinud-anon, hataas ug kalidad, ug nakapamatuod nga sila may maayong mga motibo.

Ang Labing Maayo-Gisaksihan nga Milagro

17. (a) Unsa ang labing maayo-gisaksihan nga milagro sa Bibliya? (b) Unsa ang mga sirkumstansiya nga mitultol ngadto sa kamatayon ni Jesus?

¹⁷ Ang labing maayo-gisaksihan nga milagro sa Bibliya mao ang pagkabanhaw ni Jesu-Kristo, busa nganong dili gamiton kini ingon nga usa ka kaso nga sulayan, sa ato pa. Una, palandonga ang gitaho nga mga kamatuoran: si Jesus gidakop sa gabii sa Nisan 14​—nga nahitabo nga usa ka Huwebes sa gabii sa atong moderno nga paagi sa pag-isip sa semana. b Nagtindog siya sa atubangan sa mga lider sa mga Hudiyo kinsa miakusar kaniya sa pagpasipala ug mihukom nga kinahanglan siya mamatay. Ang Hudiyong mga lider midala kang Jesus sa atubangan sa Romanhong gobernador Pontio Pilato, kinsa nagpailawom sa ilang pagpig-ot ug mitunol kaniya aron patyon. Sa Biyernes sa hapon​—Nisan 14 gihapon sa Hudiyong kalendaryo—​siya gilansang sa usa ka kahoy sa pagsakit ug sulod sa pipila ka oras namatay.​—Marcos 14:​43-65; 15:​1-39.

18. Sumala sa Bibliya, sa unsang paagi ang taho mahitungod sa pagkabanhaw ni Jesus mikatap?

¹⁸ Tapos ang usa ka Romanhong sundalo midughang sa kilid ni Jesus uban sa usa ka bangkaw sa pagpaneguro nga  siya patay na, ang lawas ni Jesus gilubong sa usa ka bag-ong lubnganan. Ang sunod adlaw, Nisan 15 (Biyernes/Sabado), usa ka igpapahulay. Apan pagkabuntag sa Nisan 16​—Domingo sa buntag​—ang ubang mga disipolo miadto sa lubnganan ug nakaplagan kini nga walay sulod. Wala madugay, mikatap ang mga sugilanon nga si Jesus nakita nga buhi. Ang unang reaksiyon niining mga sugilanon tukma gayod kon unsa kini karon​—kawalay pagtuo. Bisan ang mga apostol midumili sa pagtuo. Apan sa dihang sila mismo nakakita sa buhi nga Jesus, wala sila ing kapilian kondili ang pagdawat nga siya sa pagkamatuod gibanhaw gikan sa mga patay.​—Juan 19:31–20:29; Lucas 24:11.

Ang Walay Sulod nga Lubnganan

19-21. (a) Sumala kang Justin Martyr, sa unsang paagi ang mga Hudiyo mikontra sa pagwali sa mga Kristohanon mahitungod sa pagkabanhaw ni Jesus? (b) Unsa ang atong mapaneguro nga tinuod mahitungod sa lubnganan ni Jesus niadtong Nisan 16?

¹⁹ Si Jesus gibanhaw ba, o kini usa ba lamang ka sulusugilanon? Usa ka butang ang katawhan niadto dayag nga nangutana: Ang lawas ni Jesus anaa pa ba gihapon sa iyang lubnganan? Ang mga sumusunod ni Jesus mag-atubang ug usa ka dako kaayong babag kon ang ilang mga kaaway makapunting sa iyang aktuwal patay nga lawas nga anaa pa gihapon sa dapit lubnganan niini ingon nga ebidensiya nga siya wala mabanhaw. Hinoon, walay rekord nga sila naghimo niini. Hinonoa, sumala sa Bibliya, sila mihatag ug salapi ngadto sa mga sundalo nga gitudlo sa pagbantay sa lubnganan ug miingon kanila: “Isulti kini, ‘Ang iyang mga disipolo mianhi sa kagabhion ug gikawat siya samtang kami natulog.’” (Mateo 28:​11-13) Kita usab dunay ebidensiya gawas sa Bibliya nga ang Hudiyong mga lider milihok sa samang paagi.

²⁰ Mga usa ka siglo tapos sa kamatayon ni Jesus, si Justin Martyr misulat sa usa ka sinulat nga ginganlag Dialogue With Trypho. Niini, siya miingon: “Kamo [ang mga Hudiyo] nagpadalag pinili ug ordinadong mga tawo latas sa tanang kalibotan sa pagpahibalo nga ang usa ka walay-diyos  ug walay-balaod nga erehiya misugod gikan sa usa ka Jesus, usa ka manglilimbong nga taga-Galilea, kinsa atong gilansang sa krus, apan gikawat sa kagabhion sa iyang mga disipolo gikan sa lubnganan, diin siya gipahaluna.”⁷

²¹ Karon, si Trypho usa ka Hudiyo, ug ang Dialogue With Trypho gisulat sa pagpanalipod sa Kristiyanidad batok sa Judaismo. Busa, lagmit dili si Justin Martyr mosulti sa kon unsa ang iyang gisulti​—nga ang mga Hudiyo miakusar sa mga Kristohanon sa pagkawat sa lawas ni Jesus gikan sa lubnganan​—kon ang mga Hudiyo wala pa maghimo sa maong sumbong. Kondili, mahimong atubangon siya sa dali ra kaayo mapamatud-an nga sumbong sa pagpamakak. Si Justin Martyr nakaingon lamang niini kon ang mga Hudiyo sa pagkamatuod nagpadala sa maong mga mensahero. Ug mahimong himoon lamang nila kon ang lubnganan sa pagkamatuod walay sulod niadtong Nisan 16, 33 K.P. ug kon sila dili makapunting sa lawas ni Jesus sa lubnganan ingon nga ebidensiya nga wala siya mabanhaw. Busa sanglit ang lubnganan walay sulod, unsa ang nahitabo? Gikawat ba sa mga disipolo ang lawas? O kini ba gihiklin nga milagroso ingon nga ebidensiya nga si Jesus sa pagkamatuod gibanhaw?

Ang Konklusyon ni Lucas nga Mananambal

22, 23. Kinsa ang edukadong tawo sa unang siglo kinsa nanukiduki sa pagkabanhaw ni Jesus, ug unsang mga tinubdanan sa kasayuran ang iyang nabatonan?

²² Usa ka edukado kaayo nga lalaki sa unang siglo kinsa maampingon nga nagpalandong sa ebidensiya mao si Lucas, usa ka mananambal. (Colosas 4:14) Si Lucas misulat sa duha ka basahon nga karon bahin sa Bibliya: usa ka Ebanghelyo, o kasaysayan sa ministeryo ni Jesus, ug ang usa, gitawag nga mga Buhat sa mga Apostol, usa ka kasaysayan sa pagkaylap sa Kristiyanidad sa katuigan tapos sa kamatayon ni Jesus.

²³ Sa introduksiyon sa iyang Ebanghelyo, si Lucas nagpunting  sa daghang ebidensiya nga nabatonan niya apan nga sa karon dili na nato mabatonan. Nagsulti siya mahitungod sa sinulat nga mga dokumento mahitungod sa kinabuhi ni Jesus nga iyang gikonsulta. Naghisgot usab siya nga siya nakigsulti uban sa mga saksi nga nakakita sa kinabuhi, kamatayon, ug pagkabanhaw ni Jesus. Unya, siya miingon: “Gisubay ko ang tanang mga butang gikan sa sinugdan uban ang katukma.” (Lucas 1:​1-3) Dayag, nga ang pagpanukiduki ni Lucas bug-os. Usa ba siya ka maayong magsasaysay?

24, 25. Sa unsang paagi gilantaw sa daghan ang mga kalipikasyon ni Lucas ingon nga usa ka magsasaysay?

²⁴ Daghan ang nagsaksi nga maayo siya. Balik niadtong 1913, si Sir William Ramsay sa usa ka lektura mikomento sa pagkamatud-anon sa kasaysayan sa mga sinulat ni Lucas. Ang iyang konklusyon? “Si Lucas usa ka magsasaysay sa kinaunahang ranggo; dili lamang ang iyang mga pahayag sa kamatuoran kasaligan; siya nakapanag-iya sa usa ka tinuod nga sentido sa kasaysayan.”⁸ Ang dugang mas bag-ong mga tigdukiduki nakadangat sa samang konklusyon. Ang The Living Word Commentary, sa dihang nagpaila sa mga tomo niini mahitungod kang Lucas, miingon: “Si Lucas usa ka magsasaysay (ug usa nga tukma) ug usa ka teologo.”

²⁵ Si Dr. David Gooding, usa ka kanhi propesor sa Daang Tugon nga Grego sa Amihanang Ireland, nagpahayag nga si Lucas “usa ka karaan nga magsasaysay sa tradisyon sa Daang Tugon nga mga magsasaysay ug sa tradisyon ni Thucydides [usa sa labing taas-ranggo nga mga magsasaysay sa karaang kalibotan]. Sama kanila siya nanukiduki ug  maayo sa pag-imbestigar sa iyang mga tinubdan, sa pagpili sa materyales, ug sa paghikay nianang materyales. . . . Si Thucydides nagkombinar niining metodo uban sa usa ka lalom nga pagbati alang sa pagkatukma sa kasaysayan; walay katarungan ang paghunahuna nga menos ra ang gibuhat ni Lucas.”⁹

26. (a) Unsa ang konklusyon ni Lucas mahitungod sa pagkabanhaw ni Jesus? (b) Unsa ang mahimong nakapalig-on kaniya niining konklusyon?

²⁶ Unsa ang konklusyon niining kalipikado kaayo nga lalaki kon ngano nga ang lubnganan ni Jesus walay sulod niadtong Nisan 16? Sa iyang Ebanghelyo ug sa basahon sa mga Buhat, si Lucas mitaho ingon nga usa ka kamatuoran nga si Jesus nabanhaw gikan sa mga patay. (Lucas 24:​1-52; Buhat 1:3) Siya walay duda niining tanan. Tingali ang iyang pagtuo sa milagro sa pagkabanhaw gipalig-on sa iyang kaugalingong kasinatian. Samtang dayag nga siya dili usa ka saksi nga nakakita sa pagkabanhaw, siya nagtaho nga nakasaksi sa mga milagro nga gihimo sa apostol Pablo.​—Buhat 20:​7-12; 28:​8, 9.

Nakita Nila ang Nabanhaw nga Jesus

27. Kinsa ang pipila kinsa nangangkon nga nakakita sa nabanhaw nga Jesus?

²⁷ Duha sa mga Ebanghelyo gipahinungod sa tradisyon ngadto sa mga lalaki kinsa nakaila kang Jesus, nakakita kaniya nga namatay, ug nangangkon nga aktuwal nga nakakita kaniya tapos sa iyang pagkabanhaw. Mao kini sila apostol Mateo, ang kanhi maniningil ug buhis, ug si Juan, ang hinigugma nga apostol ni Jesus. Ang laing magsusulat sa Bibliya, ang apostol Pablo, nangangkon usab nga nakakita sa nabanhaw nga Kristo. Si Pablo, dugang pa, nagtala sa mga ngalan sa uban kinsa nakakita kang Jesus nga buhi tapos sa iyang kamatayon, ug nagkanayon siya nga sa makausa si Jesus nagpakita sa “kapin sa lima ka gatos ka igsoon.”​—1 Corinto 15:​3-8.

28. Unsa ang epekto sa pagkabanhaw ni Jesus diha kang Pedro?

²⁸ Usa kinsa gihisgotan ni Pablo nga saksi nga nakakita  mao si Santiago, ang unodnong igsoon sa inahan ni Jesus, kinsa nakaila kang Jesus sukad sa pagkabata. Ang lain mao ang apostol Pedro; ang magsasaysay nga si Lucas nagtaho nga siya naghatag sa walay kahadlok nga pagpanaksi mahitungod sa pagkabanhaw ni Jesus pipila lamang ka semana tapos sa kamatayon ni Jesus. (Buhat 2:​23, 24) Duha ka sulat sa Bibliya ang gipahinungod sa tradisyon ngadto kang Pedro, ug sa nahauna niini si Pedro nagpakita nga ang iyang pagtuo sa pagkabanhaw ni Jesus usa gihapon ka gamhanang panukmod latas sa daghang mga tuig tapos sa hitabo. Misulat siya: “Bulahan ang Diyos ug Amahan sa atong Ginoong Jesu-Kristo, kay sumala sa iyang dakong kaluoy siya naghatag kanato sa usa ka bag-ong pagkatawo ngadto sa usa ka buhi nga paglaom pinaagi sa pagkabanhaw ni Jesu-Kristo gikan sa mga patay.”​—1 Pedro 1:3.

29. Bisan pa dili kita makasulti sa mga saksi nga nakakita sa pagkabanhaw, unsang madanihong ebidensiya ang bisan pa nabatonan nato?

²⁹ Busa, maingon nga si Lucas nakasulti uban sa katawhan kinsa nangangkon nga nakakita ug nakasulti kang Jesus tapos sa iyang kamatayon, mabasa nato ang mga pulong nga gisulat sa pipila niini kanila. Ug mahimong makahukom kita sa atong kaugalingon kon kadto bang mga tawhana giilad, kon sila ba naningkamot sa pag-ilad kanato, o kon kaha sila sa tinuod nakakita sa nabanhaw nga Kristo. Sa prangka, wala ing paagi nga mahimo silang mailad. Ang pipila kanila suod nga mga higala ni Jesus hangtod sa iyang kamatayon. Ang uban kanila nakasaksi sa iyang paghingutas sa kahoy sa pagsakit. Nakita nila ang dugo ug ang tubig nga miagay gikan sa samad sa bangkaw sa pagdughang sa sundalo. Ang sundalo nahibalo, ug sila nahibalo, nga si Jesus sa dili malalis patay na. Sa ulahi, matod nila, sila nakakita kang Jesus nga buhi ug aktuwal nga nakigsulti uban kaniya. Wala, wala sila mailad. Nan, sila ba naningkamot sa pag-ilad kanato sa pag-ingon nga si Jesus nabanhaw?​—Juan 19:​32-35; 21:​4, 15-24.

30. Ngano kini imposible nga ang unang mga saksi nga nakakita sa pagkabanhaw ni Jesus namakak?

 ³⁰ Sa pagtubag niini, yano lamang kitang mangutana sa atong kaugalingon: Sila ba mismo nagtuo sa kon unsa ang ilang gipamolong? Oo, sa walay duhaduha. Alang sa mga Kristohanon, lakip na niadtong kinsa nangangkon nga mga saksi nga nakakita, ang pagkabanhaw ni Jesus mao ang bug-os nga pasukaranan sa ilang pagtuo. Ang apostol Pablo miingon: “Kon si Kristo wala pa banhawa, ang among pagwali kawang lamang, ug ang among pagtuo kawang lamang . . . Kon si Kristo wala pa banhawa, ang inyong pagtuo walay kapuslanan.” (1 Corinto 15:​14, 17) May lanog ba kana sa mga pulong sa usa ka tawo kinsa namakak sa dihang siya nag-ingon nga siya nakakita sa nabanhaw nga Kristo?

31, 32. Unsang mga sakripisyo ang gihimo sa unang mga Kristohanon, ug ngano kini kusganong ebidensiya nga kining mga Kristohanon nagtug-an sa kamatuoran sa dihang sila miingon nga nabanhaw si Jesus?

³¹ Palandonga lamang kon unsa ang kahulogan niini nga mahimong Kristohanon niadtong mga adlawa. Wala ing ganansiya sa dungog, gahum, o bahandi. Ang kasukwahi hinoon. Daghan sa unang mga Kristohanon ‘nagkalipay sa pagsakmit sa ilang katigayonan’ alang sa ilang pagtuo. (Hebreohanon 10:34) Ang Kristiyanidad nangayo sa usa ka kinabuhi sa sakripisyo ug paglutos nga sa daghang mga kaso natapos sa pagkamartir pinaagi sa usa ka makauulaw, masakit nga kamatayon.

³² Ang ubang mga Kristohanon naggikan sa malamposong mga pamilya, sama kang apostol Juan kansang amahan dayag nga duna sa usa ka malamboon nga negosyo sa panagat sa Galilea. Daghan ang dunay maayong mga purohan sa pag-uswag, sama kang Pablo kinsa, sa dihang siya midawat sa Kristiyanidad, nahimong usa ka estudyante sa usa ka bantogang rabbi nga si Gamaliel ug nagsugod na nga mahimong ilado sa iyang kaugalingon sa mga mata sa Hudiyong mga magmamando. (Buhat 9:​1, 2; 22:​3; Galacia 1:14) Apan, ang tanan mitalikod sa kon unsa ang gitanyag  niining kalibotan aron makapakatap sa usa ka mensahe nga gipasukad sa kamatuoran nga si Jesus nabanhaw na gikan sa mga patay. (Colosas 1:​23, 28) Nganong sila mohimo sa maong mga sakripisyo sa pag-antos alang sa usa ka kawsa nga nahibaloan nila gipasukad sa usa ka bakak? Ang tubag mao, nga dili sila. Sila sugot sa pag-antos ug mamatay alang sa usa ka kawsa nga nahibaloan nila gipasukad sa kamatuoran.

Tinuod nga Nahitabo ang mga Milagro

33, 34. Sanglit ang pagkabanhaw tinuod nga nahitabo, unsa ang atong ikaingon sa ubang mga milagro sa Bibliya?

³³ Sa pagkamatuod, ang ebidensiya nga nagpamatuod bug-os nga makapakombensir. Si Jesus tinuod nga nabanhaw gikan sa mga patay niadtong Nisan 16, 33 K.P. Ug sanglit kanang pagkabanhaw nahitabo, ang tanang ubang mga milagro sa Bibliya posible​—mga milagro alang diin kita usab duna sa pamatuod nga lig-on, sa saksi nga nakakita. Ang samang Gahum kinsa nagbanhaw kang Jesus gikan sa mga patay nagpahinabo usab kang Jesus sa pagbanhaw sa anak nga lalaki sa balo nga babaye sa Nain. Siya usab naghatag-gahum kang Jesus sa paghimo sa mas ubos​—apan sa gihapon kahibudnganan​—nga mga milagro sa pagpanambal. Siya ang anaa sa luyo sa milagroso nga pagpakaon sa panon ug Siya usab nagpahinabo kang Jesus sa paglakaw ibabaw sa tubig.​—Lucas 7:​11-15; Mateo 11:​4-6; 14:​14-21, 23-31.

³⁴ Busa, ang kamatuoran nga ang Bibliya nagsugilon sa mga milagro dili katarungan sa pagduda sa pagkamatinud-anon niini. Hinonoa, ang kamatuoran nga ang mga milagro nahitabo sa mga panahon sa Bibliya usa ka gamhanang pruweba nga ang Bibliya sa pagkamatuod mao ang Pulong sa Diyos. Apan duna pa ing laing akusasyon ang gihimo batok sa Bibliya. Daghan ang nag-ingon nga kini nagsupak sa iyang kaugalingon ug busa dili mahimong Pulong sa Diyos. Tinuod ba kini?

[Mga footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]

[Blurb sa panid 81]

Ang mga kaaway sa Kristiyanidad miingon nga gikawat sa mga disipolo ang lawas ni Jesus. Kon kini mao ang kaso, ngano ang mga Kristohanon sugot sa pagpakamatay alang sa usa ka pagtuo nga gipasukad sa iyang pagkabanhaw?

 [Kahon sa panid 85]

Nganong Walay mga Milagro Karon?

Usahay ang pangutana bangonon: ‘Nganong wala nay mga milagro sama sa matang sa Bibliya karon?’ Ang tubag mao nga ang mga milagro nakaalagad na sa ilang katuyoan balik niadto, apan karon ang Diyos nagdahom kanato nga mabuhi pinaagi sa pagtuo.​—Habacuc 2:​2-4; Hebreohanon 10:​37-39.

Sa mga adlaw ni Moises, ang mga milagro nahitabo aron sa paglig-on sa mga kredensiyal ni Moises. Kini nagpakita nga si Jehova naggamit kaniya ug nga ang tugon sa Kasugoan usab sa pagkamatuod may langitnon nga sinugdanan ug nga ang mga Israelita sukad niadto nahimong piniling katawhan sa Diyos.​—Exodo 4:​1-9, 30, 31; Deuteronomio 4:​33, 34.

Sa unang siglo, ang mga milagro nagtabang sa paglig-on sa mga kredensiyal ni Jesus ug, tapos kaniya, sa batan-on Kristohanong kongregasyon. Kini nagtabang sa pagpasundayag nga si Jesus mao ang sinaad nga Mesiyas, nga tapos sa iyang kamatayon ang unodnong Israel pulihan na ingon nga espesyal nga katawhan sa Diyos pinaagi sa Kristohanong kongregasyon, ug nga sa ingon dili na obligado ang Kasugoan ni Moises.​—Buhat 19:​11-20; Hebreohanon 2:​3, 4.

Tapos sa mga adlaw sa mga apostol, ang panahon alang sa mga milagro miagi na. Ang apostol Pablo mipatin-aw: “Kon aduna may mga gasa sa pagpanagna, kini igahiklin ra unya; kon aduna may mga dila, kini pagahunongon ra unya; kon aduna may kahibalo, kini igahiklin ra unya. Kay kita aduna ra sa tipik nga kahibalo ug kita nagpanagna sa tipik ra; apan sa dihang ang kompleto moabut na, kanang tipik ra igahiklin na unya.”​—1 Corinto 13:​8-10.

Karon, aduna na kita sa kompleto nga Bibliya, nga naglakip sa tanang pinadayag ug tambag sa Diyos. Aduna na kita sa katumanan sa tagna, ug aduna na kita sa abante nga pagsabot sa mga katuyoan sa Diyos. Busa, wala nay panginahanglan pa alang sa mga milagro. Bisan pa niana, ang samang espiritu sa Diyos nga nagpahinabo sa mga milagro nga posible naglungtad sa gihapon ug nagpatunghag mga resulta nga naghatag sa sama ra ka kusganong ebidensiya sa langitnong gahum. Makita nato ang dugang pa niini sa usa ka umaabot nga kapitulo.

[Hulagway sa panid 75]

Daghan ang nag-isip sa pagkakasaligan sa mga balaod sa kinaiya, sama sa kamatuoran nga ang adlaw mosilang matag buntag, ingon nga pruweba nga ang mga milagro dili mahitabo

[Hulagway sa panid 77]

Ang paglalang sa yuta ingon nga usa ka puloy-anan alang sa buhi nga mga butang usa ka ‘dili kinaiyanhon nga hitabo’ nga nahitabo makausa ra

[Mga hulagway sa panid 78]

Sa unsang paagi ikapatin-aw nimo ang mga kahibudnganan sa modernong siyensiya sa usa nga nagkinabuhi 200 ka tuig kanhi?