Ύπνος​—Πολυτέλεια ή Ανάγκη;

ΓΙΑ ΜΕΡΙΚΟΥΣ, ο ύπνος είναι χάσιμο χρόνου. Προτιμώντας ένα πολυάσχολο καθημερινό πρόγραμμα εργασίας και κοινωνικών δραστηριοτήτων, παραδίδονται στον ύπνο μόνο όταν έχουν κουραστεί υπερβολικά. Αντίθετα, άλλοι, στριφογυρίζοντας κάθε νύχτα στο κρεβάτι τους μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες, θα έδιναν τα πάντα για έναν καλό νυχτερινό ύπνο.

Γιατί μερικοί δυσκολεύονται τόσο πολύ να κοιμηθούν ενώ άλλοι προσπαθούν απεγνωσμένα να παραμείνουν ξύπνιοι; Θα πρέπει να θεωρούμε τον ύπνο πολυτέλεια ή ανάγκη; Για να απαντήσουμε σε αυτές τις ερωτήσεις, χρειάζεται να καταλάβουμε τι συμβαίνει όταν κοιμόμαστε.

Τα Μυστήρια του Ύπνου

Το τι ακριβώς κάνει κάποιον να χάνει τη συνειδητότητά του και να κοιμάται παραμένει μυστήριο. Εντούτοις, οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι ο ύπνος είναι μια περίπλοκη διαδικασία που ρυθμίζεται από τον εγκέφαλο και υπόκειται σε ένα 24ωρο βιολογικό ρολόι.

Καθώς μεγαλώνουμε, οι συνήθειες του ύπνου μας αλλάζουν. Ένα νεογέννητο κοιμάται για σύντομα και μικρά διαστήματα που συνολικά φτάνουν τις 18 ώρες την ημέρα. Σύμφωνα με ειδικούς σε θέματα ύπνου, αν και μερικοί ενήλικοι φαίνεται πως χρειάζονται μόνο τρεις ώρες ύπνου την ημέρα, άλλοι χρειάζονται μέχρι και δέκα ώρες.

 Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι η ποικιλία στη λειτουργία του βιολογικού μας ρολογιού εξηγεί επίσης γιατί μερικοί έφηβοι κάνουν αγώνα για να σηκωθούν από το κρεβάτι το πρωί. Φαίνεται ότι το βιολογικό ρολόι πηγαίνει μπροστά κατά την εφηβεία, κάνοντας τους νέους να θέλουν να κοιμούνται αργότερα και να ξυπνούν αργότερα. Αυτή η αναβολή του ύπνου είναι συνηθισμένο φαινόμενο και τείνει να εξαφανίζεται από τα μέσα προς τα τέλη της εφηβείας.

Το βιολογικό μας ρολόι ρυθμίζεται από χημικές ουσίες, πολλές από τις οποίες έχουν ήδη αναγνωριστεί. Μία από αυτές είναι η μελατονίνη, ορμόνη η οποία πιστεύεται ότι προκαλεί την υπνηλία. Η μελατονίνη παράγεται στον εγκέφαλο και, σύμφωνα με μερικούς επιστήμονες, ευθύνεται για την επιβράδυνση του μεταβολισμού του σώματος που λαβαίνει χώρα πριν από τον ύπνο. Καθώς απελευθερώνεται η μελατονίνη, η θερμοκρασία του σώματος και η ροή του αίματος προς τον εγκέφαλο μειώνονται ενώ οι μύες χάνουν σταδιακά τον τόνο τους και χαλαρώνουν. Τι συμβαίνει στη συνέχεια, όταν το άτομο βυθίζεται στο μυστηριώδη κόσμο του ύπνου;

“Κύριο Πιάτο της Πλάσης”

Περίπου δύο ώρες αφότου κοιμηθούμε, τα μάτια μας αρχίζουν να πάλλονται γρήγορα πάνω κάτω. Η παρατήρηση αυτού του φαινομένου έκανε τους επιστήμονες να διαιρέσουν τον ύπνο σε δύο βασικά στάδια: τον ύπνο REM (γρήγορες οφθαλμικές κινήσεις [rapid eye movement]) και τον ύπνο μη-REM. Ο ύπνος μη-REM μπορεί να υποδιαιρεθεί σε τέσσερις κύκλους προοδευτικά βαθύτερου ύπνου. Στη διάρκεια ενός υγιούς νυχτερινού ύπνου, ο ύπνος REM εμφανίζεται αρκετές φορές εναλλασσόμενος με τον ύπνο μη-REM.

Τα περισσότερα όνειρα τα βλέπουμε στη διάρκεια του ύπνου REM. Επίσης το σώμα βιώνει τη μέγιστη μυϊκή χαλάρωση, η οποία επιτρέπει στο άτομο που κοιμάται να ξυπνήσει νιώθοντας σωματικά αναζωογονημένο. Επιπρόσθετα, ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι οι πληροφορίες που έχουμε λάβει πρόσφατα εδραιώνονται ως μέρος της μακροπρόθεσμης μνήμης μας στη διάρκεια αυτού του κύκλου του ύπνου.

Κατά το βαθύ ύπνο (3ος και 4ος κύκλος ύπνου μη-REM), η πίεση του αίματός μας πέφτει και η καρδιά  μας μειώνει τους χτύπους της, χαλαρώνοντας το κυκλοφορικό μας σύστημα και προλαμβάνοντας κάποια καρδιαγγειακή πάθηση. Επίσης, η παραγωγή αυξητικής ορμόνης φτάνει στο ανώτατο επίπεδο στη διάρκεια του ύπνου μη-REM, και μερικοί έφηβοι παράγουν μέχρι και 50 φορές περισσότερη αυξητική ορμόνη τη νύχτα από ό,τι την ημέρα.

Φαίνεται πως ο ύπνος επηρεάζει και την όρεξή μας. Οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι ο ύπνος είναι πράγματι, σύμφωνα με τον Σέξπιρ, «κύριο πιάτο στο τραπέζι της ζωής». Ο εγκέφαλός μας ερμηνεύει την έλλειψη ύπνου ως έλλειψη τροφής. Όταν κοιμόμαστε, ο οργανισμός μας εκκρίνει τη λεπτίνη, την ορμόνη η οποία ενημερώνει το σώμα μας ότι έχουμε φάει αρκετά. Όταν παραμένουμε άγρυπνοι περισσότερο από όσο πρέπει, το σώμα μας παράγει λιγότερη λεπτίνη, και νιώθουμε επιθυμία για περισσότερους υδατάνθρακες. Έτσι λοιπόν, η έλλειψη ύπνου μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη κατανάλωση υδατανθράκων, η οποία με τη σειρά της μπορεί να οδηγήσει σε παχυσαρκία.​—Βλέπε το πλαίσιο «Ο Μεσημεριανός Ύπνος», στη σελίδα 6.

 Ζωτικός για την Υγεία

Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Ο ύπνος βοηθάει το σώμα μας να μεταβολίζει ελεύθερες ρίζες​—μόρια τα οποία λέγεται ότι επηρεάζουν τη γήρανση των κυττάρων και μπορούν να προκαλέσουν ακόμη και καρκίνο. Σε μια πρόσφατη μελέτη του Πανεπιστημίου του Σικάγο, παραχωρήθηκαν σε 11 υγιείς νεαρούς άντρες μόνο τέσσερις ώρες για ύπνο την ημέρα επί έξι ημέρες. Στο τέλος αυτής της περιόδου, τα κύτταρα του σώματός τους συμπεριφέρονταν όπως τα κύτταρα 60χρονων και το επίπεδο ινσουλίνης στο αίμα τους ήταν παρόμοιο με αυτό ενός διαβητικού! Η έλλειψη ύπνου δυσχεραίνει ακόμη και την παραγωγή λευκών αιμοσφαιρίων και της ορμόνης κορτιζόλη, κάνοντας το άτομο πιο ευπαθές σε λοιμώξεις και ασθένειες του κυκλοφορικού.

Αναμφίβολα, ο ύπνος είναι ζωτικός για υγιές σώμα και υγιή διάνοια. Κατά την άποψη του ερευνητή Γουίλιαμ Ντέμεντ, ιδρυτή του πρώτου κέντρου μελέτης του ύπνου, στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ των ΗΠΑ, «ο ύπνος φαίνεται ότι είναι ο σημαντικότερος δείκτης τού πόσο θα ζήσετε». Η Ντέμπορα Σουσέκι, ερευνήτρια σε κάποιο κέντρο μελέτης του ύπνου στο Σάο Πάολο της Βραζιλίας, σχολιάζει: «Αν γνώριζαν οι άνθρωποι τι συμβαίνει στο σώμα εκείνου από τον οποίο λείπει ύπνος, θα αναθεωρούσαν την άποψή τους ότι ο ύπνος αποτελεί χάσιμο χρόνου ή ότι είναι απλώς για τους τεμπέληδες».​—Βλέπε το παραπάνω πλαίσιο.

Είναι, όμως, κάθε είδους ύπνος αναζωογονητικός; Γιατί μερικοί κοιμούνται όλη νύχτα αλλά εξακολουθούν να μη νιώθουν αναζωογονημένοι; Το επόμενο άρθρο θα σας βοηθήσει να αναγνωρίσετε μερικές από τις κύριες διαταραχές του ύπνου και θα εξηγήσει πώς μπορεί ο ύπνος σας να γίνει καλύτερος.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 6]

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΕΙΨΗΣ ΥΠΝΟΥ

ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

◼ Νύστα

◼ Αιφνίδιες μεταβολές της διάθεσης

◼ Απώλεια βραχυπρόθεσμης μνήμης

◼ Απώλεια της ικανότητας για δημιουργία, προγραμματισμό και επιτέλεση δραστηριοτήτων

◼ Απώλεια συγκέντρωσης

ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

◼ Παχυσαρκία

◼ Πρόωρη γήρανση

◼ Κόπωση

◼ Αυξημένος κίνδυνος λοιμώξεων, διαβήτη, καρδιαγγειακών και γαστρεντερικών παθήσεων

◼ Χρόνια απώλεια μνήμης

[Πλαίσιο στη σελίδα 6]

Ο ΜΕΣΗΜΕΡΙΑΝΟΣ ΥΠΝΟΣ

Έχετε νιώσει ποτέ ανεξέλεγκτη νύστα μετά το μεσημεριανό φαγητό; Αυτό δεν είναι απαραίτητα σημάδι έλλειψης ύπνου. Είναι φυσιολογικό να νυστάζετε το μεσημέρι εξαιτίας μιας φυσικής μείωσης της θερμοκρασίας του σώματος. Επιπρόσθετα, οι επιστήμονες ανακάλυψαν πρόσφατα μια πρωτεΐνη που ονομάζεται ορεξίνη, η οποία παράγεται στον εγκέφαλο και μας βοηθάει να παραμένουμε άγρυπνοι. Ποια είναι η σχέση μεταξύ ορεξίνης και τροφής;

Όταν τρώμε, το σώμα παράγει τη λεπτίνη η οποία μας δίνει την εντύπωση ότι χορτάσαμε. Αλλά η λεπτίνη παρεμποδίζει την παραγωγή ορεξίνης. Με άλλα λόγια, όσο περισσότερη λεπτίνη υπάρχει στον εγκέφαλο, τόσο λιγότερη ορεξίνη υπάρχει και τόσο μεγαλύτερο είναι το αίσθημα της νύστας. Ίσως γι’ αυτόν το λόγο σε μερικές χώρες οι άνθρωποι κάνουν διάλειμμα από την εργασία τους για έναν σύντομο ύπνο μετά το φαγητό.

[Γράφημα στη σελίδα 5]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ

Απλοποιημένο διάγραμμα

Κύκλοι του Ύπνου

Αγρύπνια

REM

Μη-REM

Ελαφρύς ύπνος 1

2

3

Βαθύς ύπνος 4

1 2 3 4 5 6 7 8

Ώρες Ύπνου

[Εικόνα στη σελίδα 4, 5]

Ο επαρκής ύπνος είναι ζωτικός για υγιές σώμα και υγιή διάνοια

[Εικόνα στη σελίδα 5]

Η παραγωγή αυξητικής ορμόνης φτάνει στο ανώτατο επίπεδο στη διάρκεια του ύπνου