Ρωμαϊκοί Δρόμοι—Μνημεία της Αρχαίας Μηχανικής

ΠΟΙΟ είναι το σημαντικότερο ρωμαϊκό μνημείο; Μήπως θα λέγατε το Κολοσσαίο, τα ερείπια του οποίου μπορείτε να δείτε στη Ρώμη; Αν θέλουμε να ασχοληθούμε με τις ρωμαϊκές κατασκευές που έχουν διατηρηθεί περισσότερο ή που έχουν συμβάλει στη διαμόρφωση της ιστορίας, χρειάζεται να σκεφτούμε τους δρόμους.

Δεν περνούσαν μόνο αγαθά και στρατεύματα από τις ρωμαϊκές λεωφόρους. Ο επιγραφολόγος Ρόμολο Α. Στακιόλι αναφέρει ότι κατά μήκος του δρόμου «κινούνταν ιδέες, καλλιτεχνικές επιρροές καθώς και φιλοσοφικές και θρησκευτικές δοξασίες» περιλαμβανομένων και εκείνων της Χριστιανοσύνης.

Στους αρχαίους καιρούς, οι ρωμαϊκοί δρόμοι θεωρούνταν μνημεία. Σε μια περίοδο εκατοντάδων ετών, οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν ένα λειτουργικό οδικό δίκτυο το οποίο εκτεινόταν τελικά 80.000 και πλέον χιλιόμετρα σε μια περιοχή που ανήκει τώρα σε περισσότερες από 30 χώρες.

Η πρώτη σπουδαία βία πουμπλίκα, ή αλλιώς λεωφόρος, όπως θα αποκαλούνταν σήμερα, ήταν η Αππία Οδός. Γνωστή ως η βασίλισσα των δρόμων, συνέδεε τη Ρώμη με το Βρινδήσιον (το οποίο τώρα ονομάζεται Μπρίντιζι), το λιμάνι που αποτελούσε πύλη για την Ανατολή. Αυτός ο δρόμος πήρε το όνομά του από τον Άππιο Κλαύδιο Καίκο, το Ρωμαίο αξιωματικό ο οποίος άρχισε την κατασκευή του δρόμου περίπου το 312 Π.Κ.Χ. Τη Ρώμη εξυπηρετούσαν επίσης η Σαλαρία Οδός και η Φλαμινία Οδός, που εκτείνονταν και οι δύο ανατολικά προς την Αδριατική Θάλασσα, ανοίγοντας το δρόμο για τα Βαλκάνια καθώς επίσης για τις περιοχές του Ρήνου και του Δούναβη. Η Αυρηλία Οδός κατευθυνόταν βόρεια προς τη Γαλατία και την Ιβηρική Χερσόνησο, ενώ η Οστιανή Οδός οδηγούσε προς την Όστια, το λιμάνι της Ρώμης το οποίο προτιμούσαν οι περισσότεροι για τα ταξίδια τους προς και από την Αφρική.

Το Μεγαλύτερο Κατασκευαστικό Πρόγραμμα της Ρώμης

Οι δρόμοι ήταν σημαντικοί για τη Ρώμη ακόμη και προτού αρχίσουν οι κάτοικοί της να κατασκευάζουν καινούριους. Η πόλη άρχισε να αναπτύσσεται εκεί όπου κατέληγαν αρχαίοι δρόμοι, στο μοναδικό πέρασμα που υπήρχε στο κάτω τμήμα του ποταμού Τίβερη. Σύμφωνα με αρχαίες πηγές, για να βελτιώσουν τους δρόμους που βρήκαν, οι Ρωμαίοι αντέγραψαν τους Καρχηδόνιους. Αλλά οι πραγματικοί πρόδρομοι των Ρωμαίων στην τέχνη της οδοποιίας ήταν πιθανότατα οι Ετρούσκοι. Τα ερείπια των δρόμων τους είναι ακόμη ορατά. Επιπλέον, πριν από τους ρωμαϊκούς χρόνους, υπήρχε μεγάλος αριθμός από πολυσύχναστα μονοπάτια στην περιοχή. Αυτά ίσως χρησιμοποιούνταν για να μεταφέρονται ζώα από το ένα βοσκοτόπι στο άλλο. Ωστόσο, οι δρόμοι ήταν δύσβατοι, εφόσον γέμιζαν σκόνη την περίοδο της ξηρασίας και λάσπη την περίοδο των βροχών. Οι Ρωμαίοι κατασκεύαζαν συνήθως τους δρόμους τους πάνω σε τέτοια μονοπάτια.

Οι ρωμαϊκοί δρόμοι ήταν προσεκτικά σχεδιασμένοι και κατασκευάζονταν έτσι ώστε να είναι στερεοί, εύχρηστοι και όμορφοι. Το ιδανικό ήταν να συνδέουν οι δρόμοι μια αφετηρία με κάποιον προορισμό μέσω της συντομότερης δυνατής διαδρομής, κάτι που εξηγεί γιατί πολλοί δρόμοι έχουν μακριά ευθεία τμήματα. Πολλές φορές, όμως, οι δρόμοι χρειαζόταν να ακολουθούν τη φυσική διαμόρφωση του εδάφους. Όπου ήταν δυνατόν, σε λοφώδεις και ορεινές περιοχές, οι Ρωμαίοι μηχανικοί κατασκεύαζαν τους δρόμους τους στη μέση της πλαγιάς, από την πλευρά του  βουνού που έβλεπε ο ήλιος. Για όσους χρησιμοποιούσαν τους δρόμους, αυτή η θέση ελαχιστοποιούσε οποιαδήποτε δυσκολία θα μπορούσε να προκύψει εξαιτίας αντίξοων καιρικών συνθηκών.

Πώς κατασκεύαζαν τους δρόμους τους οι Ρωμαίοι; Υπήρχαν διαφοροποιήσεις, αλλά παρακάτω εξετάζονται βασικά τα όσα έχουν αποκαλύψει οι αρχαιολογικές ανασκαφές.

Πρώτα καθοριζόταν η πορεία του δρόμου. Αυτή την εργασία την ανέθεταν σε τοπογράφους της εποχής. Κατόπιν, άφηναν σε λεγεωνάριους, εργάτες ή δούλους την κοπιαστική εργασία του σκαψίματος. Σκάβονταν δύο παράλληλα χαντάκια. Η ελάχιστη απόσταση μεταξύ τους ήταν περίπου 2,5 μέτρα, αλλά η συνηθισμένη απόσταση ήταν 4 μέτρα, ενώ είχαν μεγαλύτερο πλάτος στις στροφές. Το τελικό πλάτος του δρόμου μπορούσε να φτάσει τα 10 μέτρα, περιλαμβανομένων και των εκατέρωθεν μονοπατιών. Στη συνέχεια απομάκρυναν το χώμα που υπήρχε ανάμεσα στα δύο χαντάκια, σχηματίζοντας ένα κοίλωμα. Μόλις έφταναν σε στέρεο έδαφος, γέμιζαν το κοίλωμα με τρεις ή τέσσερις στρώσεις διαφορετικών υλικών. Η πρώτη στρώση ίσως αποτελούνταν  από μεγάλες πέτρες ή μπάζα. Κατόπιν πρόσθεταν χαλίκια ή επίπεδες πέτρες, υλικά που μπορεί να συγκρατούνταν με σκυροκονίαμα. Πάνω πάνω έβαζαν συμπιεσμένα χαλίκια.

Το οδόστρωμα μερικών ρωμαϊκών δρόμων δεν ήταν τίποτα παραπάνω από συμπιεσμένο χαλίκι. Εντούτοις, αυτό που προκαλούσε το θαυμασμό των αρχαίων ήταν οι επιστρωμένοι δρόμοι. Η επίστρωση αυτών των δρόμων αποτελούνταν από μεγάλες πέτρινες πλάκες, οι οποίες προέρχονταν συνήθως από βράχους της περιοχής. Οι δρόμοι σχημάτιζαν μια ελαφριά καμπύλη προς τα πάνω ώστε να διευκολύνεται η διοχέτευση των νερών της βροχής από τη στέψη του δρόμου προς τα ρείθρα που υπήρχαν εκατέρωθεν. Η συγκεκριμένη κατασκευή έχει συμβάλει στην ανθεκτικότητα αυτών των μνημείων και στη διατήρηση μερικών ως τις μέρες μας.

Περίπου 900 χρόνια μετά την κατασκευή της Αππίας Οδού, ο Βυζαντινός ιστορικός Προκόπιος τη χαρακτήρισε «θαυμάσια». Σχετικά με τις πλάκες που σχημάτιζαν το οδόστρωμα, έγραψε: «Παρά το μεγάλο χρονικό διάστημα που έχει περάσει και τις πολλές άμαξες που έχουν διαβεί από πάνω τους τη μια ημέρα μετά την άλλη, δεν έχει αλλοιωθεί καθόλου ο χαρακτήρας τους ούτε έχει χαθεί η λεία επιφάνειά τους».

Πώς μπορούσαν αυτοί οι δρόμοι να ξεπερνούν φυσικά εμπόδια, όπως είναι οι ποταμοί; Ένας βασικός παράγοντας ήταν οι γέφυρες, μερικές εκ των οποίων σώζονται ακόμη, πιστοποιώντας τις εξαιρετικές τεχνικές ικανότητες των αρχαίων Ρωμαίων. Οι σήραγγες του ρωμαϊκού οδικού δικτύου ίσως είναι λιγότερο φημισμένες, αλλά η κατασκευή τους ήταν ακόμη πιο δύσκολη, δεδομένων των μεθόδων εκείνης της εποχής. Κάποιο σύγγραμμα λέει: «Η ρωμαϊκή μηχανική . . . πέτυχε αποτελέσματα τα οποία επρόκειτο να μείνουν απαράμιλλα επί αιώνες». Ένα παράδειγμα είναι η σήραγγα του Φούρλο από την οποία περνούσε η Φλαμινία Οδός. Το 78 Κ.Χ., έπειτα από προσεκτικό σχεδιασμό των μηχανικών, διανοίχτηκε σε συμπαγή βράχο μια σήραγγα μήκους 40 μέτρων, πλάτους 5 μέτρων και ύψους 5 μέτρων. Αυτό ήταν όντως εντυπωσιακό επίτευγμα, λαβαίνοντας υπόψη τα εργαλεία που ήταν διαθέσιμα τότε. Η κατασκευή αυτού του οδικού δικτύου αποτελούσε ένα από τα μεγαλύτερα εγχειρήματα του ανθρώπου.

Ταξιδιώτες και Εξάπλωση Ιδεών

Στρατιώτες και έμποροι, κήρυκες και περιηγητές, ηθοποιοί και μονομάχοι, όλοι τους χρησιμοποιούσαν αυτούς τους δρόμους. Όσοι ταξίδευαν πεζοί μπορούσαν να καλύψουν περίπου 25 με 30 χιλιόμετρα την ημέρα. Οι ταξιδιώτες μπορούσαν να πάρουν πληροφορίες για τις αποστάσεις συμβουλευόμενοι τα οδόσημα. Αυτές οι πέτρες, οι οποίες διέφεραν σε σχήμα και ήταν συνήθως κυλινδρικές, τοποθετούνταν κάθε 1.480 μέτρα—όσο ήταν το μήκος του ρωμαϊκού μιλίου. Υπήρχαν επίσης σταθμοί ανάπαυσης, όπου οι ταξιδιώτες  μπορούσαν να αλλάξουν άλογα, να αγοράσουν τρόφιμα ή, σε μερικές περιπτώσεις, να διανυκτερεύσουν. Μερικά από αυτά τα σημεία παροχής υπηρεσιών εξελίχθηκαν σε κωμοπόλεις.

Λίγο πριν από τη γέννηση της Χριστιανοσύνης, ο Καίσαρας Αύγουστος άρχισε ένα πρόγραμμα συντήρησης των δρόμων. Ανέθεσε σε αξιωματούχους να φροντίζουν για έναν ή δύο δρόμους ο καθένας. Διευθέτησε να στηθεί στη Ρωμαϊκή Αγορά (Φόρουμ) αυτό που ήταν γνωστό ως μιλιάριουμ αούρεουμ, το χρυσό οδόσημο. Αυτή η στήλη με τα επιχρυσωμένα μπρούντζινα γράμματα ήταν το σημείο όπου κατέληγαν θεωρητικά όλοι οι ρωμαϊκοί δρόμοι της Ιταλίας. Από αυτό προήλθε η ρήση: «Όλοι οι δρόμοι οδηγούν στη Ρώμη». Ο Αύγουστος είχε επίσης τοποθετήσει σε κοινή θέα χάρτες του οδικού δικτύου της αυτοκρατορίας. Φαίνεται ότι το δίκτυο βρισκόταν σε άριστη κατάσταση με βάση τις ανάγκες και τα πρότυπα εκείνης της εποχής.

Μερικοί αρχαίοι ταξιδιώτες χρησιμοποιούσαν μάλιστα και γραπτούς ταξιδιωτικούς οδηγούς ή δρομολόγια για να διευκολύνουν τα ταξίδια τους. Αυτοί οι οδηγοί παρείχαν πληροφορίες, όπως τις αποστάσεις ανάμεσα στους διάφορους σταθμούς και περιγραφές για τις υπηρεσίες που υπήρχαν σε τέτοια μέρη. Οι οδηγοί, όμως, ήταν ακριβοί και επομένως δεν ήταν διαθέσιμοι σε όλους.

Μολαταύτα, οι Χριστιανοί ευαγγελιστές σχεδίασαν και έκαναν πολλά μακρινά ταξίδια. Ο απόστολος Παύλος, όπως και οι σύγχρονοί του, ταξίδευε συνήθως διά θαλάσσης όταν πήγαινε προς τα ανατολικά ώστε να επωφελείται από τους επικρατούντες ανέμους. (Πράξεις 14:25, 26· 20:3· 21:1-3) Στη Μεσόγειο, αυτοί οι άνεμοι φυσούν από τα δυτικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Όταν, όμως, ο Παύλος ταξίδευε προς τα δυτικά, πήγαινε συνήθως διά ξηράς, χρησιμοποιώντας το ρωμαϊκό οδικό δίκτυο. Ο Παύλος οργάνωσε κατ’ αυτόν τον τρόπο το δεύτερο και το τρίτο ιεραποστολικό του ταξίδι. (Πράξεις 15:36-41· 16:6-8· 17:1, 10· 18:22, 23· 19:1) * Γύρω στο 59 Κ.Χ., ο Παύλος ταξίδεψε προς τη Ρώμη μέσω της Αππίας Οδού και συνάντησε ομοπίστους του στην πολυσύχναστη Αγορά του Αππίου, 74 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Ρώμης. Κάποιοι άλλοι τον περίμεναν 14 χιλιόμετρα πιο πέρα προς την κατεύθυνση της Ρώμης, στις Τρεις Ταβέρνες, έναν σταθμό ανάπαυσης. (Πράξεις 28:13-15) Γύρω στο 60 Κ.Χ., ο Παύλος ήταν σε θέση να πει ότι τα καλά νέα είχαν κηρυχτεί «σε όλο τον κόσμο» που ήταν τότε γνωστός. (Κολοσσαείς 1:6, 23) Το οδικό δίκτυο έπαιξε καθοριστικό ρόλο για να κατασταθεί αυτό δυνατό.

Οι ρωμαϊκοί δρόμοι αποδείχτηκαν, λοιπόν, εντυπωσιακά και διαρκή μνημεία—και συνέβαλαν στην εξάπλωση των καλών νέων της Βασιλείας του Θεού.—Ματθαίος 24:14.

[Υποσημείωση]

[Εικόνα στη σελίδα 14]

Ρωμαϊκό οδόσημο

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Αππία Οδός στα περίχωρα της Ρώμης

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Δρόμος στην αρχαία Όστια, Ιταλία

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Αυλάκια που σχηματίστηκαν από αρχαίες άμαξες, Αυστρία

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Τμήμα ρωμαϊκού δρόμου με οδόσημα, Ιορδανία

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Ερείπια τάφων στην Αππία Οδό έξω από τη Ρώμη

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Σήραγγα του Φούρλο στη Φλαμινία Οδό, στην περιοχή Μάρκε

[Εικόνα στη σελίδα 16, 17]

Γέφυρα του Τιβέριου στην Αιμιλία Οδό στο Ρίμινι, Ιταλία

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Ο Παύλος συνάντησε ομοπίστους του στην πολυσύχναστη Αγορά του Αππίου

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 15]

Far left, Ostia: ©danilo donadoni/Marka/age fotostock; far right, road with mileposts: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.