•  A ka ɖó nǔwukpíkpé bá wà nǔ gegě hwe ɖokpo ɔ nu wɛ à?

•  Xɛxó e kúnkplá nǔ gegě wiwa hwe ɖokpo ɔ nu é

•  Wlɛnwín ɖagbe ɖé lɛ

•  Nǔ e gbɛ̌ towe lɛ nɔ ɖɔ é

 A ka tuùn lee è nɔ wà nǔ gegě hwe ɖokpo ɔ nu gbɔn é à? Mɛ gegě nɔ lin ɖɔ mɛ ɖěɖee hun nukún dó nǔnywɛ xwitixwiti sín nǔ lɛ mɛ bo sù d’emɛ, bɔ è nɔ ylɔ́ ye hweɖelɛnu ɖɔ “nǔnywɛ xwitixwiti sín vǐ jiji lɛ” é sixu wà nǔ gegě hwe ɖokpo ɔ nu hú mɛxo ɖěɖee “ɖò sà ɖi gbɔn nǔnywɛ xwitixwiti sín gbò mɛ” wɛ dìn lɛ é. Amɔ̌, nǔgbo jɛn wɛ dóo à?

 NǓGBO alǒ ADINGBAN?

•   Nǔ gegě wiwa hwe ɖokpo ɔ nu nɔ zɔ́n bɔ è nɔ gú hwenu ǎ.

•   Nú a nɔ wà nǔ gegě hwe ɖokpo ɔ nu hwɛhwɛ ɔ, nǔwukpíkpé nǔ gegě wiwa hwe ɖokpo ɔ nu tɔn towe na kpɔ́n te d’eji.

•   Mɛ winnyawinnya lɛ sixu wà nǔ gegě hwe ɖokpo ɔ nú hú mɛxo lɛ.

 Enyi a ɖɔ “nǔgbo” wɛ nǔ enɛ lɛ ɖebǔ nyí hǔn, “xɛxó e kúnkplá nǔ gegě wiwa hwe ɖokpo ɔ nu é” sixu ko flú we.

 A nɔ lin ɖɔ emi sixu wà nǔ we hwe ɖokpo ɔ nu wɛ à? A sixu kpéwú bo wà nǔ ɖé lɛ hwe ɖokpo ɔ nu, enyi é ma byɔ ɖɔ a ni sɔ́ ayi ɖó ye bǐ jí dín ǎ ɔ nɛ. Ði kpɔ́ndéwú, enyi a tlɛ ɖò han sè wɛ hwenu e a ɖò xɔ towe mɛ jlaɖó wɛ é ɔ, xɔ towe mɛ sixu ɖò cékée.

 Amɔ̌, nú a ɖò tintɛnkpɔn wɛ bo na wà nǔ we ɖěɖee é byɔ ɖɔ a ni sɔ́ ayi ɖó ye mɛ ɖokpo ɖokpo jí ganji é ɔ, we lɛ bǐ na ɖibla xò akpa. Vlafo enɛ wɛ na ko zɔ́n bɔ ɖyɔvǐ e nɔ nyí Katherine é tinmɛ nǔ gegě wiwa hwe ɖokpo ɔ nu gbɔn lě: “Nǔwukpíkpé e è ɖó bo na hɛn nǔ bǐ gblé zɛ̌ɛn é.”

 “Un ɖò xó ɖɔ nú mɛɖé wɛ, bɔ hwe ɖokpo ɔ nu ɔ, è sɛ́ nǔɖe dó mì gbɔn alokan jí bɔ un ɖó na na sinkɔn na. Un tɛ́n kpɔ́n bá bló nǔ we lɛ bǐ zɛ̌ɛn. Wǎgbɔ tɔn ɔ, un sɔ́ ɖótó mɛ e ɖò xó ɖɔ nú mì wɛ é ganji ǎ, bo lɛ́ ɖibla wlán nǔ e na sɛ́dó mɛ wɛ un ɖè lɛ é bǐ gbɔ.”—Caleb.

 Ényɔ́watɔ́ nǔnywɛ xwitixwiti tɔn Sherry Turkle wlán ɖɔ: “Nú mǐ lin ɖɔ mǐ ɖò nǔ gegě wà wɛ hwe ɖokpo ɔ nu ɔ, . . . mǐ nɔ sɔ́ ayi ɖó nǔ lɛ ɖokpo ɖokpo jí ganji ǎ. Nǔ gegě wiwa hwe ɖokpo ɔ nu nɔ flɔ́ zo dó glɔ̌ nú tamɛfɔn mǐtɔn bɔ mǐ nɔ mɔ hlɔnhlɔn bo nɔ lin ɖɔ mǐ ɖò nǔ lɛ wà wɛ ganji, loɔ, hinhɛn gblé wɛ mǐ ka ɖè.” a

 “Hweɖelɛnu ɔ, un nɔ lin ɖɔ nǔgɛ́n wà wɛ un ɖè hwenu e un nɔ ɖò nǔ wlán sɛ́dó mɛɖé wɛ, bo nɔ lɛ́ ɖò xó ɖɔ xá mɛ ɖevo wɛ é, cobo wá mɔ ɖɔ un nɔ ɖɔ nǔ e na wlán sɛ́dó mɛ wɛ un ɖè é d’aga, bo nɔ wlán nǔ e un ɖó na ɖɔ tɔ́n é sɛ́dó.”—Tamara.

 Mɛ ɖěɖee nɔ tɛ́n kpɔ́n bo na wà nǔ gegě hwe ɖokpo ɔ nu lɛ é nɔ hɛn gbɛ̀ vɛwǔ nú yeɖée. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, é nɔ byɔ hwenu gegě ɖò ye sí hwɛhwɛ hugǎn ɖ’ayǐ tɔn nú ye na fó xwégbezɔ́ yetɔn lɛ. Alǒ ye ɖó na zán hwenu bo lɛ́ vɔ́ azɔ̌ e ye lin ɖɔ emi ko fó é wà. Ðebǔ wɛ é na bo nyí ɔ, mɛ ɖěɖee nɔ wà nǔ gegě hwe ɖokpo ɔ nu lɛ é sɔ́ nɔ wá mɔ hwenu kaka ɖé bo na dó wà nǔ ɖěɖee ye lin na wà lɛ é ǎ.

 Thomas Kersting e nyí taglomɛgbéjékpɔntɔ́ kpo wěɖexámɛtɔ́ wemaxɔmɛ tɔn kpo é sín hwɛ jɔ b’ɛ ɖɔ: “Enyi tamɛfɔn ɔ, wemasɛxwetɛn e mɛ è tò wema taji lɛ dó ganji é ɖé wɛ é nyí ɔ, é xlɛ́ ɖɔ mɛ ɖěɖee nɔ wà nǔ gegě hwe ɖokpo ɔ nu lɛ é tɔn ko wlú bǐ.” b

 “Enyi a ɖò tintɛnkpɔn wɛ bo na wà nǔ gegě hwe ɖokpo ɔ nu ɔ, ayi towe na gbɔn akpáxwé taji ɖé lɛ jí. Wǎgbɔ tɔn ɔ, a sixu wá mɔ ɖɔ emi ɖò azɔ̌ gegě dɔn nyi kɔ jí nú emiɖée wɛ kpowun, bo lɛ́ ɖò táan e a lin na zán dó nǔ ɖevo tamɛ é hɛn gú wɛ.”—Teresa.

•   Kplɔ́n bo nɔ kpé ta dó azɔ̌ ɖokpo wu. Enɛ sixu vɛwǔ tawun, taji ɔ, nú a ɖó aca bo nɔ wà nǔ gegě zɛ̌ɛn ɔ nɛ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, wema sísɛ́dó mɛ gbɔn alokan jí hwenu e è ɖò nǔ kplɔ́n wɛ é. Amɔ̌, Biblu ɖɔ nú mǐ ɖɔ mǐ ni “mɔ dò nú nǔ e nyí nǔjɔnǔ hugǎn lɛ é.” (Filipunu lɛ 1:10, nwt) Nǔ e mǐ nɔ wà lɛ é bǐ nɔ ɖò taji ɖó bǎ ɖokpo ɔ mɛ ǎ. Enyi mɔ̌ hǔn, nɔ sɔ́ nǔ e ɖò taji hugǎn bǐ é, bo nɔ sɔ́ ayi ɖó enɛ kɛɖɛ jí, kaka jɛ hwenu é na fó dó é.

   “Ayi e ma nɔ nɔ nǔ ɖokpo jí ǎ é cí yɔkpɔvu kpɛví títí ɖé ɖɔhun; hweɖelɛnu ɔ, a ɖó na gbɛ́ nǔ n’i, é na bo tlɛ cí ɖɔ gbè yí nú nǔ e ba wɛ é ɖè é bɔwǔ hugǎn ɔ nɛ.”—Maria.

•   Ðè nǔ e na fɛ́ ayi towe lɛ é síìn. A nɔ ba na nyi kɔ kpɔ́n alokan towe mɛ, hwenu e a ɖò nǔ kplɔ́n wɛ é wɛ à? Sɔ́ ɖó xɔ ɖevo mɛ. Cí televiziɔn towe, bo ma ka lin tamɛ dó tɛn Ɛntɛnɛti tɔn e jí è nɔ zun xɔ́ntɔn ɖè é jí ó! Biblu ɖɔ: “Mi zán hwenu mitɔn ɖò ali e nyɔ́ hugǎn é nu.”—Kolosinu lɛ 4:5, Easy-to-Read Version.

   “Un mɔ ɖɔ é nyɔ́ hugǎn ɖɔ má nɔ sɔ́ ayi ɖó nǔ ɖokpo jí. Mɔ̌ mɛ ɔ, un nɔ ɖó awǎjijɛ hwenu e un dɔn xwi gbɔn enɛ e un ko fó é jí bo yì ee bɔ d’ewu é jí é. Enɛ nɔ jɛmɛ nú mì tawun.”—Onya.

•   Zě ayi towe bǐ ɖó xóɖɔɖókpɔ́ ɔ jí. Nú a ɖò alokan towe kíjé wɛ hwenu e a ɖò xó ɖɔ xá mɛɖé wɛ é ɔ, é na hwɛ́n mɛmasí, bo sixu wà nǔ dó xóɖɔɖókpɔ́ ɔ wu. Biblu ɖɔ nú mǐ ɖɔ mǐ ni nɔ wà nǔ xá mɛ ɖevo lɛ lee mǐ nɔ ba ɖɔ è ni wà nǔ xá mǐ gbɔn é.—Matie 7:12.

   “Hweɖelɛnu ɔ, nú un ɖò xó ɖɔ nú nɔví nyɔnu ce wɛ ɔ, é nɔ ɖò nǔ wlán sɛ́dó mɛɖé wɛ, alǒ ɖò nǔ ɖevo wà wɛ ɖò alokan tɔn jí. É nɔ vɛ́ nú mì kaka bɔ un nɔ ɖibla kú! Amɔ̌, nú è na ɖɔ xó jɔ xó ɔ, nyi lɔ nɔ wà nǔ ɖokpo ɔ hweɖelɛnu!”—David.