Pagkatin-edyer—Paghanda sa Pagkaadulto

HALIMBAWA, nagkadto ka sa nagayelo nga lugar. Paggua mo sa eroplano, nabatyagan mo nga daw makusog ka sa katugnaw. Masarangan mo ayhan ini? Huo, pero may dapat ka himuon.

Amo man sini ang nagakatabo kon tin-edyer na ang imo bata. Daw gulpi lang nga nagbag-o ang klima. Ang bata nga sang una indi maghalin sa imo tupad, mas gusto na mag-upod sa iban. Ang bata nga nagayapayapa gid sang una mag-istorya sa imo parte sa natabo sa iya sa bilog nga adlaw, daw wala na subong sing gana bisan magsabat lang.

“Kamusta klase n’yo?” pamangkot mo.

“Ok lang,” sabat niya.

Naglinong.

“May ginapamensar ka?” pamangkot mo.

“Wala a,” sabat niya.

Naglinong naman.

Ano ang natabo? Sang una, halos tanan ginasugid sang imo bata sa imo, pero subong wala na. Kag kon kaisa mas gusto pa niya nga isugid ini sa iban. Daw ginatan-aw mo na lang sia sa malayo samtang nagadaku sia kag wala ka sing mahimo.

Ti, pabay-an mo na lang bala sia? Siempre indi. Mahimo mangin suod ka sa iya asta sa iya pagdaku. Pero, dapat mo anay maintiendihan kon ano ang nagakatabo sa sining masadya pero mabudlay nga bahin sang iya kabuhi.

Pagkaadulto

Abi sang una sang mga researcher ang utok sang bata halos wala na nagadaku pag-edad niya sing lima ka tuig. Sa karon, nagapati sila nga samtang nagadaku ang utok nagadaku man ang ikasarang sini. Kon magtin-edyer na ang mga bata, may daku nga pagbag-o sa ila mga hormone nga nagaapektar sa ila paagi sa paghunahuna. Halimbawa, ang pagtamod sang mga bata nabase sa kon ano lang ang ila nakita, pero ang mga tin-edyer naman nagabinagbinag anay sini. (1 Corinto 13:11) May panindugan na sila, kag wala sila nahuya nga ipabutyag ini.

Natalupangdan ni Paolo, nga taga-Italya, ini nga mga pagbag-o sa iya tin-edyer. “Kon tan-awon ko ang akon tin-edyer,” siling niya, “pamatyag ko ginaistorya ako sang gamay nga tawo, indi sang bata. Wala lang sia nagbag-o sa pisikal, kundi pati man sa kon paano sia nagapamensar. Nagakakibot ako kay wala na sia nahadlok magpabutyag sang iya opinyon kag ginatindugan gid niya ini!”

Amo man bala sini ang imo tin-edyer? Mahimo sang bata pa sia, ginatuman gid niya ang imo ginahambal. “Patiha lang bala ’ko,” amo lang ina ang ginarason mo sa iya. Pero subong nga tin-edyer na sia, gusto niya nga ipaathag mo gid sa iya ang mga rason kag mahimo pamangkuton ka pa niya kon ngaa amo sina nga prinsipio ang inyo ginasunod. Kon  kaisa ang ila pagkapalarason masal-an nga pagrebelde.

Pero indi ka maghunahuna nga indi na niya pagsundon ang imo gintudlo nga mga prinsipio. Mahimo nga nabudlayan lang sia nga batunon ini sa iya kabuhi. Ibutang ta nga masaylo ka sing balay kag dal-on mo ang tanan mo nga kagamitan. Mahapos bala nga mangita sing plastaran sini sa inyo bag-o nga balay? Indi gid. Pero sigurado nga indi mo pag-ihaboy ang butang nga importante sa imo.

Amo man sini ang naeksperiensiahan sang imo tin-edyer kon nagahanda na sia nga ‘bayaan ang iya amay kag iloy.’ (Genesis 2:24) Mahimo nga madugay pa ini kay ang imo bata indi pa man adulto. Pero daw nagapang-impaki na sia subong. Bilang tin-edyer, ginausisa niya ang mga prinsipio nga gintudlo sa iya kag nagapili sia kon ano ang iya sundon pagdaku niya. *

Mahimo makulbaan ka kay magadesisyon na ang imo bata. Pero makasiguro ka nga kon mangin adulto na sia, sundon niya ang mga prinsipio nga sa iya pamatyag maayo. Gani samtang ang imo tin-edyer ara pa sa inyo balay, amo ini ang tion nga usisaon niya sing maayo kon ano nga mga prinsipio ang iya sundon.—Binuhatan 17:11.

Makabenepisyo gid sing daku ang imo tin-edyer kon himuon niya ini. Kay kon batunon lang niya dayon ang gintudlo mo sa iya, mahimo nga batunon man niya dayon ang tanan nga itudlo sang iban sa iya. (Exodo 23:2) Ginlaragway sang Biblia ini nga pamatan-on nga dali madala kay “nawad-an sing paghangup.” (Hulubaton 7:7) Ang pamatan-on nga wala sing panindugan daw “ginaanod-anod sang mga balod kag ginapalidpalid sang tagsa ka hangin sang panudlo paagi sa pagkatuso sang mga tawo.”—Efeso 4:14.

Ano ang himuon mo para indi ini matabo sa imo bata? Siguraduha nga ara sa iya ang masunod nga tatlo ka butang:

1 IKASARANG SA PAGHANTOP

Si apostol Pablo nagsulat nga ang ‘hamtong nga mga tawo nagagamit sang ila mga ikasarang sa paghantop nga nahanas nga makilala ang maayo kag malain.’ (Hebreo 5:14) ‘Pero dugay ko na nga gintudluan ang akon bata kon ano ang husto,’ mahimo isiling mo. Kag mahimo gid nga nakabenepisyo sia sadto kag naghanda ini sa iya sa iya pagdaku. (2 Timoteo 3:14) Pero, nagsiling si Pablo nga dapat hanason sang mga tawo ang ila ikasarang sa paghantop. Ang mga bata mahimo makahibalo kon ano ang husto kag kon ano ang sala, pero ang mga tin-edyer kinahanglan ‘mangin hamtong sa ikasarang sa paghangop.’ (1 Corinto 14:20; Hulubaton 1:4; 2:11) Indi mo gusto nga ang imo tin-edyer basta lang magpati,  kundi gamiton niya ang iya ikasarang sa pagpangatarungan. (Roma 12:1, 2) Paano mo sia mabuligan nga mahimo ina?

Ang isa ka paagi amo nga tugutan mo sia nga ipabutyag ang iya kaugalingon. Indi sia pagsapara kag indi ka dayon mangakig, bisan pa daw indi mo gusto ang iya ginahambal. Ang Biblia nagsiling: “Mangin maabtik sa pagpamati, mahinay sa paghambal, mahinay sa pagpangakig.” (Santiago 1:19; Hulubaton 18:13) Si Jesus nagsiling man: “Gikan sa kabuganaan sang tagipusuon nagahambal ang baba.” (Mateo 12:34) Kon pamatian mo sia, mahibaluan mo ang ginapensar sang imo bata.

Kon nagapakig-istorya ka sa iya, mas maayo nga pamangkuton mo sia imbes nga sermonan. Kon kaisa nagapamangkot si Jesus, “Ano sa banta ninyo?” para mapabutyag sang mga disipulo kag sang mga batinggilan ang ila ginahunahuna. (Mateo 21:23, 28) Mahimo mo man ini sa imo tin-edyer para mapabutyag niya ang iya ginahunahuna nga supak sa imo. Halimbawa:

Kon ang imo tin-edyer magsiling: “May Dios gid man ayhan?”

Imbes nga magsabat: “Dapat lang nga magpati ka nga may Dios kay amo ina ang gintudlo namon sa imo!”

Mahimo ka magsabat: “Ngaa nakapamangkot ka sina?”

Ngaa dapat mo sia pahambalon sang iya ginahunahuna? Bisan nabatian mo na ang iya ginsiling, kinahanglan mahibaluan mo ang iya ginahunahuna. (Hulubaton 20:5) Kay mahimo nga ang iya ginaduhaduhaan indi ang Dios kundi ang mga talaksan sang Dios.

Halimbawa, kon ang pamatan-on ginapilit nga supakon ang kasuguan sang Dios, mahimo nga indi na lang sia magpati nga may Dios. (Salmo 14:1) ‘Kon wala sang Dios, indi ko na kinahanglan sundon ang mga talaksan sang Biblia,’ mahimo nga rason niya.

Kon amo sina ang panghunahuna sang imo tin-edyer, mahimo niya pamangkuton ang iya kaugalingon, Ang talaksan bala sang Dios para gid sa akon kaayuhan? (Isaias 48:17, 18) Kon nagapati sia nga para ini sa iya kaayuhan, palig-una sia nga tindugan ini.—Galacia 5:1.

Kon ang imo tin-edyer magsiling: “Inyo lang na ya relihion, indi na ya akon.”

Imbes nga magsabat: “Aton ini relihion, bata ka namon, gani sundon mo kami.”

Mahimo ka magsabat: “Daw kasakit man sina pamatian. Pero, kon indi mo gusto ang amon relihion, ti ano ang gusto mo? Sa banta mo, ano nga mga prinsipio ang maayo nga sundon?”

Ngaa dapat mo sia pahambalon sang iya ginahunahuna? Kay kon himuon mo ini, mabuligan mo sia nga pamensaron sing maayo ang iya ginapatihan. Marealisar gid niya nga ang iya ginapatihan pareho man sa inyo, kag lain gali ang iya ginaduhaduhaan.

Halimbawa, basi indi sia kahibalo magpaathag sa iban sang iya ginapatihan. (Colosas 4:6; 1 Pedro 3:15) Ukon basi may naluyagan  sia nga indi pareho sa inyo ang relihion. Hibalua kon ano gid ang problema kag buligi sia nga mahibaluan man ini. Kon ginagamit niya ang iya ikasarang sa paghantop, mangin handa sia sa pagkaadulto.

2 NAGAPAKIG-UPOD SA MGA ADULTO

Sa pila ka kultura, ang mga tin-edyer wala nagaeksperiensia sing mga problema nga suno sa mga psychologist dapat paabuton sa mga tin-edyer. Nasapwan sang mga researcher nga ini nga mga pamatan-on nagaupod pirme sa mga adulto sang bata pa sila. Nagaobra sila upod sa mga adulto, nagaistorya upod sa ila, kag ginasaligan man sila sing mga ulubrahon nga para sa mga adulto. Wala sila sing termino nga “kalibutan sang mga pamatan-on,” “delingkuente,” kag bisan ang termino nga “pamatan-on” mismo.

Pero sa madamo nga lugar, ang mga pamatan-on nagagirinutok lang sa mga eskwelahan kag mga pamatan-on man ang upod nila pirme. Pag-abot nila sa balay, wala sing tawo kay pareho nga nagaobra ang ila mga ginikanan. Malayo man ang ila mga paryente. Ang ila pirme maupod amo ang ila mga katubotubo. * Nakita mo bala ang katalagman sa sini? Indi lang ini bangod sa ila ginaupdan. Nahibaluan sang mga researcher nga bisan ang maayo nga mga pamatan-on mahimo nga mangin iresponsable kon mapain sila sa mga adulto.

Sa mga Israelinhon sang una, nagaupdanay ang mga pamatan-on kag mga adulto. * Halimbawa, nagsiling ang Biblia nga si Uzias nangin hari sang Juda sang tin-edyer pa sia. Ano ang nakabulig kay Uzias nga masarangan ang iya mabug-at nga responsibilidad? Maathag nga nakabulig sa iya ang adulto nga si Zacarias, nga ginalaragway sang Biblia nga “nagtudlo sa iya nga magkahadlok sa matuod nga Dios.”—2 Cronica 26:5, NW.

Ang inyo bala mga tin-edyer may mga adulto nga abyan nga ang mga prinsipio pareho sa inyo? Indi ka mahisa sa ila impluwensia sa inyo bata. Makabulig sila nga mahimo ang husto. Nagsiling ang isa ka hulubaton sa Biblia: “Maglakat upud sa maalam nga mga tawo kag manginmaalam ka.”—Hulubaton 13:20.

3 RESPONSABLE

Sa pila ka pungsod, may mga obra nga ginadili sang kasuguan sa mga pamatan-on kag ginalimitehan ang kalawigon sang ila pag-obra. Ginhimo ini para proteksionan sila sa makahalalit nga mga obra. Ginpatuman ini bangod sang pag-uswag sang industriya sang ika-18 kag ika-19 nga siglo.

May kasuguan nga nagaproteksion sa mga bata gikan sa katalagman kag pag-abuso, pero suno sa pila ka eksperto, ini nga kasuguan nagahimo sa ila nga iresponsable. Gani nagsiling ang libro nga Escaping the Endless Adolescence nga nakatuon ang madamo nga  tin-edyer nga “mamilit para makuha ang mga butang bisan indi sila mangabudlay kay nagapati sila nga kinamatarong nila ini.” Suno sa mga awtor, ini nga panimuot “daw normal lang nga reaksion sang mga tin-edyer bangod sa karon, ginapagustuhan lang sila imbes nga hatagan sing responsibilidad.”

Sa kabaliskaran, ginasugiran kita sang Biblia nga may mga pamatan-on nga bata pa may mabug-at na nga responsibilidad. Halimbawa, mahimo nga tin-edyer pa lang si Timoteo sang nakilala niya si apostol Pablo, isa ka tawo nga may daku nga impluwensia sa iya. Sang ulihi, ginsilingan ni Pablo si Timoteo: “Padabdabon mo kaangay sang kalayo ang dulot sang Dios nga yara sa imo.” (2 Timoteo 1:6) Sang manugbeinte na si Timoteo, nag-upod sia kay Pablo kag nagbulig sa pagpatindog sing mga kongregasyon kag pagpabakod sa mga kauturan. Pagligad sang mga napulo ka tuig nga pag-upod ni Timoteo, nakasiling si Pablo sa mga Cristiano sa Filipos: “Wala na ako sing iban pa nga may panimuot kaangay sang iya nga magaulikid gid nahanungod sa inyo.”—Filipos 2:20.

Masami nga gusto gid sang mga tin-edyer nga may responsibilidad sila, ilabi na kon sa pamatyag nila mangin malipayon sila kag may pulos ang ila obra. Wala lang ini nagahanas sa ila nga mangin responsable nga mga adulto, kundi mahimo nila ang ila masarangan bisan subong pa lang.

Bag-o nga “Klima”

Suno sa ginsambit sa umpisa sini nga artikulo, kon may tin-edyer ka nga bata, mahimo mo mabatyagan nga lain ang “klima” subong kon ikumparar sadto. Makasalig ka nga masarangan mo ini, pareho man sang una.

Kon tin-edyer na ang imo bata, tamda ini nga kahigayunan para (1) buligan sia nga pauswagon ang iya ikasarang sa paghantop, (2) paupdon sia sa mga adulto, kag (3) tudluan sia nga mangin responsable. Paagi sini, ginahanda mo ang imo tin-edyer sa pagkaadulto.

[Mga Nota]

[Kahon/Retrato sa pahina 20]

“WALA NA SING MAS MAAYO PA SA AKON MGA GINIKANAN”

Ginatudluan sang mga ginikanan nga Saksi ni Jehova ang ila kabataan, paagi sa pulong kag buhat, nga sundon ang mga prinsipio sa Biblia. (Efeso 6:4) Pero, wala nila ginapilit ang ila kabataan. Nahibaluan sang Saksi nga mga ginikanan nga maabot ang tion nga madesisyon ang ila bata kon ano nga mga prinsipio ang ila sundon.

Ginsunod ni Aislyn, 18 anyos, ang mga prinsipio nga gintudlo sa iya. “Para sa akon,” siling niya, “indi lang isa ka adlaw sa isa ka semana nga sundon ko ang akon relihion. Ginasunod ko gid ini pirme. Naimpluwensiahan sini ang akon mga ginahimo kag ang akon mga desisyon, pareho sa pagpili ko sing mga abyan, sa akon pag-eskwela, kag mga libro nga akon ginabasa.”

Nagapasalamat gid si Aislyn sa pagpadaku sa iya sang iya Cristianong mga ginikanan. “Wala na sing mas maayo pa sa akon mga ginikanan,” siling niya, “kag nagapasalamat gid ako nga ginpatudok nila sa akon ang handum nga magpabilin nga Saksi ni Jehova. Daku gid ang impluwensia sa akon sang akon mga ginikanan tubtob buhi ako.”

[Retrato sa pahina 17]

Pahambala ang imo tin-edyer

[Retrato sa pahina 18]

Ang adulto nga abyan mahimo nga may maayo nga impluwensia sa imo bata

[Retrato sa pahina 19]

Ang mapuslanon nga mga obra makabulig sa imo tin-edyer nga mangin responsable nga adulto