Yehowa Mefwana nde Beto Kumisa Yandi na Kimvuka

“Aleluya! Lukumu na Mfumu Nzambi!”​—NK. 111:1.

1, 2. “Aleluya” ketendula inki, mpi nki mutindu Masonuku ya Kigreki ya Bukristu kesadilaka yo?

 “ALELUYA!” Beto kewaka ngogo yai mingi na banzo-nzambi ya Kikristu. Bantu mingi kesadilaka yo mbala na mbala na masolo na bo ya konso kilumbu. Kansi, bantu fyoti mpamba mezaba ntendula na yo ya santu, mpi luzingu ya bantu mingi yina kesadilaka yo kevwenzaka Nzambi. (Tito 1:16) Diksionere mosi ya ketendulaka Biblia ketendula “Aleluya” nde yo kele “ngogo yina bansoniki ya kuswaswana ya bankunga kusadilaka sambu na kulomba bantu yonso na kuvukana ti bo sambu na kukumisa Yehowa.” Nkutu, bantu mingi ya mayele yina kelongukaka Biblia ketubaka nde “Aleluya” ketendula “ ‘Beno kumisa Yah,’ [disongidila] Yehowa.”

² Yo yina, Traduction du monde nouveau kebalula ngogo yina kele na Nkunga 111:1 nde “Beno kumisa Yah!” Mbalula ya Kigreki ya ngogo yango kemonana mbala iya na Kusonga 19:1-6 sambu na kutubila mawi ya kyese yina tavanda ntangu mabundu ya luvunu tafwa. Ntangu mambu yai tasalama, bansambidi ya kyeleka tavanda ti bikuma ya mbote mpenza ya kusadila ngogo “Aleluya” na luzitu yonso.

Bisalu na Yandi ya Nene

3. Inki kele lukanu ya ntetentete yina beto kevukanaka mbala na mbala?

³ Nsoniki ya Nkunga 111 kepesa bikuma mingi yina Yehowa mefwana mpenza nde beto kumisa yandi na kimvuka. Verse 1 ketuba nde: “Mono ke pesa Mfumu Nzambi mersi na ntima na mono yonso, mono ke pesa yandi mersi na meso ya bantu yonso ntangu bo ke kutakana sambu na kusamba yandi.” Bambangi ya Yehowa kekudiwaka mpi mutindu mosi bubu yai. Lukanu ya ntetentete yina beto kevukanaka mbala na mbala na balukutakanu ya dibundu mpi ya nene kele ya kukumisa Yehowa.

4. Inki mutindu bantu lenda zaba mambu yina Yehowa mesalaka?

⁴ “Mambu ya Mfumu Nzambi ke salaka kele ya kuyituka! Bantu yina ke monaka yo kiese, bo ke zolaka kuzaba yo.” (Nk. 111:2) Tala bangogo yai “ke zolaka kuzaba.” Na kutadila mukanda mosi, verse yai lenda tadila bantu yina “keyindululaka mpi kelongukaka na mudindu mpi na masonga yonso” mambu ya Nzambi mesalaka. Mambu ya Yehowa mesalaka mefuluka ti lukanu ya kitoko. Yandi metulaka ntangu, ntoto, ti ngonda na kisika na yo mpi bima yai kele na kuwakana mpenza mpi kesalaka na mpila nde nsemo, mpimpa, mwini, bansungi kuvanda na ntoto mpi kunikana ya ngolo ya banzadi-mungwa kusalama.

5. Sambu bantu mebakisaka mambu mingi na yina metala luyalanganu, yo kemonisa nki?

⁵ Bantu ya siansi mesengumunaka mambu mingi ya metala kisika yina ntoto kele na kutadila ntangu ti bima yonso yina kebalukaka na  nzyunga ya ntangu. Bo mesengumunaka mpi nene ya ngonda ti mpila yo kebalukaka na mutindu ya mbote. Kisika yina bima yai kele na zulu mpi mutindu yo kesalaka na kuwakana, kesalaka nde bansungi kuvanda ya kitoko mpi yo landana mbala na mbala. Dyaka, bantu ya siansi melongukaka mambu mingi ya metala bima yina kele na luyalanganu, na mpila yo mesalamaka na ndonga mpi na mutindu mosi ya mbote. Yo yina, profesere mosi kutubaka na disolo mosi ya yandi sonikaka nde: “Yo kele pete mpenza na kubakisa sambu na nki bantu mingi ya siansi mesobaka mabanza na bo na bamvula 30 ya meluta, mpi mendimaka nde yo kelomba lukwikilu ya ngolo sambu na kundima nde luyalanganu kudibasikilaka ve. Ntangu beto kebakisa mbote nde ntoto na beto mesalamaka na ndonga mpi na mutindu mosi ya mbote, yo kepesa bikuma mingi ya kendimisa nde ngangi mosi ya mayele kele.”

6. Inki mutindu nge kekudiwa na mutindu Nzambi salaka bantu, mpi sambu na nki?

⁶ Mosi na kati ya mambu ya nene yina Nzambi mesalaka kele mutindu yandi mesalaka beto. (Nk. 139:14) Ntangu yandi salaka bantu, yandi pesaka bo mabanza, nitu ya mefuluka ti binama ya mfunu, mayele ti makuki ya kusala kisalu. Mu mbandu, makuki yina Nzambi mepesaka bantu na kutuba, kuwa, kusonika mpi kutanga kele bimangu. Bantu mingi kele ti makuki yai. Nge kele mpi ti nitu yina kele ti makuki ya kutelama ya kusungama. Mutindu nitu na beto mesalamaka, makuki na beto ya kutambula ti ya kusala kisalu, mpi mutindu madya kepesaka nitu na beto ngolo, kepusa beto na kuwa Nzambi boma. Katula mambu yina, misisa ya butomfu yina kesadisaka banzayisu na nge na kusala mambu mpi mabanza na nge na kuyindula mefwanana ve ata ti kima mosi yina bantu ya siansi mesalaka. Nkutu, bantu kekuka kusala mambu kaka sambu na mabanza mpi banzayisu yina Nzambi mepesaka bo. Ata enzeniere ya kuluta mayele lenda sala ve masini ya kuluta kitoko mpi mfunu bonso misapi na nge kumi. Kudiyula nde, ‘Keti bantu lendaka kusala bima ya nene yina bo mesalaka kukonda kusadila na mayele yonso misapi yina Nzambi mepesaka bo?’

Bisalu ya Nene ya Yehowa mpi Bikalulu na Yandi

7. Sambu na nki beto fwete tadila Biblia bonso mosi na kati ya mambu ya nene yina Nzambi mesalaka?

⁷ Na kati ya mambu ya nene yina Yehowa mesalaka, beto lenda tanga mambu yankaka ya kitoko yina yandi mesalaka sambu na bantu, mutindu Biblia ketubila yo. Biblia kele mosi ya bisalu ya nene ya Yehowa mpi mikanda na yo kele na kuwakana na mutindu mosi ya kuyituka. Na kuswaswana ti mikanda yankaka, bo ‘sonikaka yo na ngolo ya Nzambi mpi mambu yonso kele na kati yo kele mfunu sambu na kulonga.’ (2 Tim. 3:16) Mu mbandu mukanda ya ntete ya Biblia, Kuyantika, ketendula mutindu Nzambi kukatulaka mambi na ntoto na bilumbu ya Noa. Mukanda ya zole, Kubasika, kemonisa mutindu Yehowa kunungisaka Kinzambi na yandi na ntangu yandi gulusaka bantu ya Izraele na kimpika na Ezipte. Yo fwete vanda nde muyimbi-bankunga vandaka kuyindula mambu yina ntangu yandi tubaka nde: “Mambu yonso ya [Yehowa] ke salaka kele lukumu mingi, [lunungu, NW] na yandi ke manaka ve. Mfumu Nzambi ke bika ve nde beto vila mambu na yandi ya kuyituka; yandi kele muntu ya ntima ya mbote, yandi ke wilaka mpi bantu mawa.” (Nk. 111:3, 4) Keti nge kendima ve nde mambu yonso ya Yehowa mesalaka na nsungi ya disolo ya luzingu ya bantu, mpi yina yandi kesala na bilumbu na beto, kesala nde bantu kuvila ve “lukumu” na yandi?

8, 9. (a) Inki mutindu mambu ya Nzambi mesalaka keswaswana ti mambu mingi ya bantu kesalaka? (b) Tanga mwa bikalulu ya Nzambi yina kesepedisaka nge.

⁸ Simba nde muyimbi-bankunga kebenda mpi dikebi na bikalulu ya kitoko ya Yehowa bonso lunungu, ntima ya mbote, mpi mawa. Nge mezaba nde mbala mingi mambu ya bantu ya masumu kesalaka kevandaka ve ya lunungu. Yo kemonisaka mbala mingi bwimi, bilula-lula, mpi lulendo. Dyambu yai kemonana na minduki ya nene yina bantu kesala sambu na bitumba ya bo kebasisaka mpi sambu na kuzwa mbongo, ebuna yo kenataka mpenza mpasi ti boma na bamilio ya bantu yina mesalaka kima ve. Dyaka, mambu mingi yina bantu kesalaka menatilaka bansukami mpasi. Mbandu mosi yina beto lenda tubila kele mutindu bantu kusadilaka bampika sambu na kutunga bapiramide. Mingimingi, bapiramide yango  kuvandaka bisika ya kuzika ba Farao ya lulendo. Dyaka, mambu mingi ya bantu kesala bubu yai kenyokula kaka ve bantu, kansi yo ‘kebebisa mpi nsi-ntoto.’​—Tanga Kusonga 11:18.

⁹ Mambu ya bantu kesalaka meswaswana mpenza ti mambu ya Yehowa yina kevandaka ntangu yonso ya mbote! Na kati ya mambu yina yandi mesalaka, beto lenda tanga ngidika ya kemonisa mawa na yandi sambu na kugulusa bantu ya masumu. Ntangu yandi pesaka nkudulu, Nzambi ‘kusongaka bantu’ nde yandi kele lunungu. (Roma 3:25, 26) Ya kyeleka, “lunungu na yandi ke manaka ve”! Ntima ya mbote ya Nzambi kumonanaka na mutindu yandi sadilaka kukanga ntima sambu na kusadila bantu ya masumu mambu. Bantangu yankaka, Nzambi vandaka kusadila bo mambu na mutindu mosi ya mbote na kubondilaka bo na kuyambula banzila na bo ya mbi mpi kusala mambu ya mbote.​—Tanga Ezekiele 18:25.

Yehowa Kelungisaka Balusilu na Yandi

10. Inki mbandu ya kwikama Yehowa kupesaka na yina metala kuwakana ya yandi salaka ti Abrahami?

¹⁰ “Yandi ke pesaka madia na bantu yina ke sambaka yandi, yandi ke vilaka ve ata fioti kuwakana na yandi.” (Nk. 111:5) Yo kemonana nde na verse yai muyimbi-bankunga vandaka kutubila kuwakana ya Nzambi salaka ti Abrahami. Yehowa kusilaka na kusakumuna nkuna ya Abrahami mpi kutubaka nde bo tabedisaka bambeni na bo. (Kuy. 22:17, 18; Nk. 105:8, 9) Na kulungana ya ntete ya balusilu yina, nkuna ya Abrahami kukumaka dikanda ya Izraele. Dikanda yango kuvandaka bamvula mingi na kimpika na Ezipte, kansi na nima Nzambi “yindulaka kuwakana ya yandi wakanaka na Abrahami” mpi kugulusaka bo. (Kub. 2:24) Mutindu Yehowa kusadilaka bo mambu kemonisa nde yandi kekabaka. Yandi pesaka bo madya ya kinsuni sambu na nitu na bo, mpi madya ya kimpeve sambu na mabanza mpi ntima na bo. (Kul. 6:1-3; 8:4; Neh. 9:21) Na bamvu-nkama yina kulandaka, mbala mingi dikanda yango vandaka kulemfukila ve Nzambi, ata yandi vandaka kutinda baprofete sambu na kulongisila bo na kuvutukila yandi. Bamvula kuluta 1 500 na nima ya kugulusa bantu ya Izraele na Ezipte, Nzambi kutindaka Mwana na yandi mosi kaka ya kubutuka na ntoto. Bayuda mingi kubuyaka Yezu mpi kupesaka nzila nde bo fwa yandi. Yo yina, Yehowa kusalaka dikanda mosi ya mpa, ya kimpeve, disongidila “Israele ya Nzambi.” Kumosi ti Kristu, dikanda yai kele nkuna ya Abrahami ya kimpeve, yina Yehowa kutubaka nde yandi tasadila sambu na kusakumuna bantu.​—Gal. 3​16, 29; 6:16.

11. Inki mutindu Yehowa ‘kevila ve kuwakana na yandi’ ya yandi salaka ti Abrahami?

¹¹ Yehowa ‘kevila ve kuwakana na yandi’ mpi balusakumunu yina yandi silaka na nzila ya kuwakana yango. Bubu yai, yandi kepesa madya mingi ya kimpeve na bandinga kuluta 400. Dyaka, yandi kelanda na kupesa mvutu na bisambu na beto na yina metala bampusa na beto ya kinsuni, na kuwakana ti bangogo yai: “Pesa beto konso kilumbu madia yina ya beto ke na yo mfunu.”​—Luka 11:3; Nk. 72:16, 17; Yez. 25:6-8.

Ngolo ya Kuyituka ya Yehowa

12. Na nki mutindu Nzambi kupesaka bantu ya Izraele “ntoto ya bantu ya nkaka”?

¹² “Yandi me songaka ngolo na yandi na bantu na yandi ntangu yandi pesaka bo ntoto ya bantu ya nkaka.” (Nk. 111:6) Yo lenda vanda nde dyambu ya nene yina kusalamaka na disolo ya luzingu ya bantu ya Izraele yina muyimbi-bankunga vandaka kuyindula kuvandaka mutindu Yehowa kugulusaka bo na Ezipte na mutindu ya kuyituka. Nsukansuka, ntangu Yehowa kupesaka bantu ya Izraele nzila ya kukota na Ntoto ya Lusilu, bo nungaka na kubedisa bimfumu yina kuvandaka na ndambu ya esti mpi westi ya Nzadi ya Yordani. (Tanga Nehemia 9:22-25.) Ya kyeleka, Yehowa kupesaka bantu ya Izraele “ntoto ya bantu ya nkaka.” Yandi monisaka mpenza ngolo na yandi!

13, 14. (a) Inki dyambu ya metala ngolo ya Nzambi na kuwakana ti mambu yina yandi salaka na Babilone, yina mbala yankaka muyimbi-bankunga vandaka kuyindula? (b) Tanga mambu yankaka ya nene ya metala luguluku yina Yehowa kulungisaka.

¹³ Kansi, beto mezaba mbote nde ata Yehowa kusalaka mambu yina yonso sambu na mambote na bo, bantu ya Izraele kuzitisaka yandi ve. Bo zitisaka mpi ve bankaka na bo Abrahami, Izaki, mpi Yakobi. Bo landaka na kukolama na Nzambi tii ntangu yandi sadilaka bantu ya Babilone sambu na kukatula bo na bwala na bo mpi kunata bo na kimpika. (2 Bans. 36:15-17; Neh. 9:28-30) Kana, bonso bantu yankaka ya mayele yina kelongukaka Biblia ketubaka, nsoniki ya Nkunga 111 kuzingaka  na nima ya ntangu yina Izraele kukatukaka na kimpika na Babilone, yandi vandaka ti bikuma yankaka ya kukumisa Yehowa sambu na kwikama mpi ngolo na yandi. Nzambi kumonisaka bikalulu yai ntangu yandi gulusaka Bayuda na Babilone, kintinu yina kuzabanaka nde bo keyambulaka ve bampika.​—Yez. 14:4, 17.

¹⁴ Kiteso ya bamvu-nkama tanu na nima, Yehowa kusadilaka ngolo na yandi na mutindu ya kuluta nene ntangu yandi gulusaka bantu ya mebalulaka ntima na kimpika ya masumu mpi ya lufwa. (Roma 5:12) Mosi na kati ya mambote yina yo nataka kele nde nzila kukangukaka sambu bantu 144 000 kukuma balongoki ya Kristu ya kupakulama na mpeve. Na mvu 1919, Yehowa kusadilaka ngolo na yandi sambu na kugulusa bantu fyoti yina kubikalaka na kati ya bapakulami yai na kimpika ya mabundu ya luvunu. Mambu ya bo kesala na ntangu yai ya nsuka kesalama kaka na ngolo ya Nzambi. Kana bo monisa kwikama na bo tii na nsuka, bo tayala ti Yezu Kristu na zulu, mpi yo tanatila bantu ya mebalula ntima mambote na ntoto. (Kus. 2:26, 27; 5:9, 10) Bo tabaka ntoto na kiteso ya kuluta yina bantu ya Izraele ya ntama kubakaka.​—Mat. 5:5.

Minsiku ya Kimakulu mpi ya Kutudila Ntima

15, 16. (a) Inki beto lenda tanga na kati ya kisalu ya Nzambi? (b) Inki bansiku Nzambi kupesaka bantu ya Izraele ya ntama?

¹⁵ “Kisalu na yandi kieleka ti masonga, bansiku na yandi ke nikanaka ve; yandi salaka yo na nzila ya kieleka ti ya masonga, yo fweti vandaka mpidina tii kuna.” (Nk. 111:7, 8) Na kati ya “kisalu” ya Yehowa beto lenda tanga matadi zole yina Nzambi sonikaka bansiku kumi ya mfunu sambu na bantu ya Izraele. (Kub. 31:18) Bansiku yai, ti bansiku yonso yankaka yina kukumaka kitini ya Nsiku ya kuwakana ya Moize, mekatukaka na minsiku ya kimakulu mpi ya kutudila ntima.

¹⁶ Mu mbandu, mosi na kati ya bansiku yina vandaka ya kusonika na matadi yango vandaka kutuba nde: “Mono Mfumu Nzambi, Nzambi na nge, mono kele Nzambi mosi ya zwa, mono ke ndimaka banzambi ya nkaka ve.” Yo ketuba dyaka nde “bantu yina ke zolaka [Yehowa] ti kulanda bansiku na [yandi], [yandi] ta salaka bo mambote tii kuna.” Matadi yango kuvandaka mpi ti minsiku yina bantu lenda sadila na mambu yonso mpi na bansungi yonso bonso “zitisa tata na nge ti mama na nge,” “kuyiba ve,” mpi nsiku ya vandaka kumonisa mayele ya kubuya kulula bima ya bantu yankaka.​—Kub. 20:5, 6, 12, 15, 17.

Ngulusi na Beto ya Santu mpi ya Beto Fwete Tina Boma

17. Inki bikuma bantu ya Izraele kuvandaka na yo ya kusantisa zina ya Nzambi?

¹⁷ “Yandi gulusaka bantu na yandi, yandi wakanaka ti bo kuwakana mosi ya mvula na mvula.  Zina na yandi kele ya nsiku ti ya boma.” (Nk. 111:9) Dyaka, yo lenda vanda nde muyimbi-bankunga vandaka kuyindula mutindu Yehowa kulungisaka lusilu na yandi yina yandi wakanaka ti Abrahami. Na kuwakana ti lusilu yina, Yehowa kuyambulaka ve bantu na yandi na kimpika na Ezipte, mpi na kimpika na Babilone. Na mabaku yai zole, Nzambi kugulusaka bantu na yandi. Ata sambu na bikuma yai zole mpamba, yo lombaka nde bantu ya Izraele kusantisa zina ya Nzambi.​—Tanga Kubasika 20:7; Roma 2:​23, 24.

18. Sambu na nki nge keyindula nde kunata zina ya Nzambi kele dibaku?

¹⁸ Yo kele mutindu mosi sambu na Bakristu ya kyeleka bubu yai, bayina megulukaka na kimpika ya kukonda kivuvu ya masumu mpi ya lufwa. Beto fwete sala yonso mpenza sambu na kuzinga na kuwakana ti dyambu ya ntete ya Yezu kusongaka beto na kulomba na kisambu ya mbandu: “Zina na nge [kuvanda, NW] ya santu.” (Mat. 6:9) Kuyindulula zina yai ya lukumu fwete yedisa boma na beto sambu na Nzambi. Nsoniki ya Nkunga 111 kuvandaka ti dibanza ya mbote na yina metala boma ya Nzambi. Yandi tubaka nde: “Kana nge zola kuma mayele, tina Mfumu Nzambi boma; yandi ke pesaka mayele na bantu yonso yina ke landaka bansiku na yandi.”​—Nk. 111:10.

19. Inki beto tatadila na disolo yina kelanda?

¹⁹ Boma ya mbote ya Nzambi tasadisa beto na kubuya mambu ya mbi. Yo tasadisa beto mpi na kulanda mbandu ya bikalulu ya kitoko ya Nzambi ya kele na Nkunga 112, yina beto tatadila na disolo yina kelanda. Nkunga yango kemonisa mutindu beto lenda lungisa mambu ya bo kelomba sambu na kuvanda na kati ya bamilio ya bantu yina takumisaka Nzambi kimakulu. Yehowa mefwana mpenza nde beto kumisa yandi. “Lukumu na yandi ke manaka ve.”​—Nk. 111:10.

Bangyufula Sambu na Kuyindulula

• Sambu na nki Yehowa mefwana nde beto kumisa yandi na kimvuka?

• Inki bikalulu ya Yehowa kemonana na mambu ya yandi mesalaka?

• Inki mutindu nge ketadilaka dibaku ya kunata zina ya Nzambi?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 20]

Lukanu ya ntetentete ya beto kevukanaka mbala na mbala kele ya kukumisa Yehowa

[Kifwanisu ya kele na lutiti 23]

Bansiku yonso ya Yehowa mekatukaka na minsiku ya kimakulu mpi ya kutudila ntima