Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

Lefèvre d’Étaples—Muéne ua Mesenene Kuila Athu Oso Ejiia o Mak’â Nzambi

Lefèvre d’Étaples—Muéne ua Mesenene Kuila Athu Oso Ejiia o Mak’â Nzambi

KIA Lumingu mu kamene, ku mivu ia 1520, o athu a tungile mu mbanza ia Meaux, ia lungile ni Paris, a diuanene kiavulu ni ioso ievuile mu ngeleja. Ene evuile o kitangelu kia madivulu a tanga o misoso ia Jezú mu dimi diâ dia uvualukilu​—o dimi dia Francês, kana mu dimi dia Latin!

O muthu ua lunguluile o Bibidia íii, ngana Jacques Lefèvre d’Étaples (mu Latin a muila Jacobus Faber Stapulensis) mu kubhita thembu muéne ua sonekena kamba diê dia kazola: “Eie kua-nda xikina kiebhi Nzambi kia mu kuatekesa athu avulu kuijiia o Maka mê.”

Mu thembu’omo, o ngeleja ia Katolika ni jingana ja kamukuá mu mbanza ia Paris, ka mesenene kuila o Bibidia a i lungulula mu madimi a uvualukilu. Mu kiki, ihi ia bhangesa Lefèvre kulungulula o Bibidia mu dimi dia Francês? Kiebhi muéne kia tena kukuatekesa athu a kambele kudilonga kiavulu, kuijiia kiambote o Mak’â Nzambi?

MUÉNE UA SOTO O DILOMBOLUELU DIA KIDI DIA MIKANDA IKÔLA

Ande dia kukituka mulunguludi ua Bibidia, Lefèvre ua dibhakuile mu kulombolola kiambote o madivulu a lungu ni Nzambi ni madivulu a mukuá a athu. Mu mivu iavulu, muéne ua muene kuila o madivulu okulu ezalele ni iluezu iavulu. Mu kutokuesa o dilomboluelu dia madivulu okulu, muéne ua mateka mu kudilonga o Bibidia ia Ngeleja Katolika, o Vulgata Latina.

O kutokuesa kuê kua Mikanda Ikôla kua mu bhangesa kutendela kuila, “o kudilonga o kidi kia Nzambi, kiene ki bhekela . . . o kisangusangu kia dikota.” Mu kiki, Lefèvre ua mateka kulungulula o Bibidia ni kusuina kuoso, mu veji dia kudilonga o ijila ia athu.

Ku muvu ua 1509, Lefèvre ua soneka madivulu a tanu a divulu dia Jisálamu dia kexile mu dimi dia Latinu, * ni ima ia lunguluile muéne mu Bibidia ia Vulgata. Muéne ka difuile ni jingijiie mu izuua iê, mukonda muéne ua bhangele ioso phala kusanga “o ukexilu uambote, ua bhebhuluka ua kulungulula” o milongi ia Bibidia. O jingijiie ja mukuá ja Bibidia ni alunguludi a ilongesu ia ngeleja, a kaiela uá o ukexilu uê ua kutokuesa o Mikanda Ikôla. Tanga o kaxa “ Kiebhi Martinho Lutero Kia Divu mu Kutanga o Bibidia ia Lefèvre?.”

Majina a ujitu a tokala kua Nzambi mu divulu dia Jisálamu, a di sange mu divulu Fivefold Psalter, a di bhange ku muvu ua 1513

Tundé kia mu vuala, Lefèvre uexile mukua Katolika. Muéne ua dielele kuila o ilongesu ia ngeleja ieji lunguluka ngó se o Mikanda Ikôla a i longele ku athu oso, katé muene kua ió ka dilongele kiavulu. Maji kiebhi o athu a kambele kudilonga kiavulu kieji tena kukatula mbote mu kutanga o Mikanda Ikôla, se iene ia kexile ngó mu dimi dia Latin?

BIBIDIA PHALA ATHU OSO

O kilomboluelu kia madivulu a tanga o misoso ia Jezú, ki londekesa o hânji ia Lefèvre ia kubhanga Bibidia phala athu oso mu dimi diâ dia uvualukilu

O henda ia dikota ia kexile na-iu Lefèvre ku Mak’â Nzambi, ia mu bhangesa kubhanga o Bibidia phala athu avulu ku i tanga. Phala kubhanga kiki, ku mbeji ia Kanake ka 1523, muéne ua lungulula volume jiiadi jofele mu dimi dia Francês, volume ia madivulu a Bibidia a tanga o misoso ia Jezú. O Jibibidia jiji ki ji tele kalu iavulu. Mukonda dia kiki, o jingadiama a tenene kiá kukala ni Bibidia.

Mu kiki, athu a sangulukile kiavulu. Kikale mala mba ahatu a mesenene kiavulu kutanga o izuelu ia Jezú mu dimi diâ dia uvualukilu. Mukonda dia kiki, o 1.200 ja jikopia ja Bibidia ja bhuile ni lusolo-luoso.

MUÉNE UA ZOKELA O BIBIDIA NI KUSUINA KUOSO

Mu dimatekenu dia madivulu a tanga o misoso ia Jezú, Lefèvre uambe kuila muéne ua lunguluile o madivulu enhó mu dimi dia Francês phala “athu oso” mu ngeleja “a tene kuijiia kiambote o njimbu iambote kála ió akexile mu i tanga mu dimi dia Latinu.” Maji mukonda diahi Lefèvre ua mesenene kiavulu kukuatekesa athu oso kutendela kiambote o njimbu ia Bibidia?

Lefèvre uejiidile kiambote o maka akexile mu ngeleja ia Katolika mukonda dia ilongesu ni ijila ia athu. (Marku 7:7; Kolose 2:8) Muéne uejiidile kuila o kithangana kia ‘kutula o Njimbu Iambote mu ngongo ioso, phala athu ka a nganale dingi ku ilongesu ia makutu,’ kia bhixidile kiá.

Lefèvre ué ua bhange ioso phala kulondekesa o makutu a ió ka mesenene kuila o Bibidia a i lungulula mu dimi dia Francês. Muéne ua vulumuna o makutu mâ, uixi: “Kiebhi ene kia-nda tena kulonga [athu] kukumbidila o ilongesu ioso ia Jezú Kristu, se ene ka mesena kuila athu oso a mona ni kutanga o Njimbu Iambote ia Nzambi mu dimi diâ dia uvualukilu?”​—Loma 10:14.

Mukonda dia kiki, o jingana mu Xikola ia Katunda ia Sorbonne mu mbanza ia Paris, a soto kufidisa Lefèvre kubhanga ia mesenene o kubhanga. Mu mbeji ia Kakuinhi ka 1523, ene a ditunu kuila o Bibidia a i lungulula mu madimi a uvualukilu, mukonda phala ene, o kubhanga kiki “kieji bhekela maka ku Ngeleja.” Se o Sobha ia França, ngana Francis I ka mu kuatekesele, Lefèvre eji mu mona kála muthu ua bhukumukina o ngeleja.

O MULUNGULUDI UA ZUBHA O KIKALAKALU KIÊ

Lefèvre kehela kuila, o ima iaiibha ia kexile mu zuela o athu ia lungu ni kikalakalu kiê, i mu fidisa kulungulula o Bibidia. Ku muvu ua 1524, kioso kia zubha kulungulula o Mikanda ia Ngeleku (a ixana ué Kikutu Kióbhe), muéne ua soneka o divulu dia Jisálamu mu dimi dia Francês, phala kukuatekesa o jifiiele kusamba “ni kixikanu ni muxima uoso.”

O jingijiie ja kexile mu longa maka a lungu ni Nzambi mu xikola ia katunda ia Sorbonne, ni lusolo-luoso a mateka kutekula o Bibidia ia Lefèvre. Mu kubhita kithangana, ene a tumina kujokotesa ku mesu ma athu o Bibidia iê ia Mikanda ia Ngeleku, ene a zuela ué ia lungu ni madivulu engi kuila, akexile mu “zokela o ilongesu ia Lutero.” Kioso o jingijiie jiji kia mu ixanene phala kujimbulula o ixinganeku iê, Lefèvre “ka zuela kima,” ua lengela ku Strasbourg. Kuenhoko, mu kasuekele ua suluka mu kulungulula o Bibidia. Sumbala saí athu ambe kuila, mu ku bhanga kiki ua londekesa uôma, maji muéne uejiidile kuila iú uene o ukexilu ua beta-o-kota ua kulondekesa kua ió ka bhana valolo ku “jiphelula” ja kidi kia Bibidia.​—Matesu 7:6.

Mu ku tenesa muvu umoxi, kioso kiai ku mbanza ia Strasbourg, o Sobha Francis I ua solo Lefèvre kála kiledi kia mon’ê, Charles ua kexile ni mivu iuana. O kikalakalu kiki kia bhana kithangana kia soko kua Lefèvre phala kuzubha o kikalakalu kiê kia kulungulula o Bibidia. Ku muvu ua 1530, o Bibidia iê ioso a i bhange mu ixi iéngi, ku Antuérpia, ni kikuatekesu kia Sobha Charles. *

KIDIELELU KIONENE NI KUTATA

Ku muenhu uê uoso, Lefèvre ua mesenene kuila o ngeleja i xisa o ijila ia athu, ni i vutuke mu ilongesu ia kidi ia Bibidia. Ni muxima uoso, muéne ua dielele kuila, o “Jikidistá joso ja tokala kutanga ni kudilonga o Bibidia ubheka uâ.” Mu kiki, muéne ua kalakala ni kusuína kuoso phala athu oso kukala ni Bibidia. Sumbala o hânji iê ia kumona o ngeleja kulungulula o ilongesu iê, ki i dikumbidila maji o undundu ua Lefèvre a u xikina ku athu oso. Muéne ua kuatekesa o athu ka dilongele kiavulu mu xikola, kuijiia o Mak’â Nzambi.

^ kax. 8 O volume Fivefold Psalter ia londekesa madivulu a tanu a divulu dia Jisálamu, mua kexile ué kaxa mua kexile o majina a ujitu a Nzambi ni Tetragrama, o jiletala jiuana jilombolola o dijina dia Nzambi mu dimi dia Hebalaiku.

^ kax. 21 Kioso kia bhiti mivu itanu, ku muvu ua 1535, o mulunguludi mukua França Olivétan ua bhana o Bibidia iê ku athu. Ua lungulula o Bibidia iê bhu kaxi ka madimi okulu. Muéne ua dielele ni nguzu ioso mu ikalakalu ia Lefèvre kioso kia lungulula o Mikanda Ikôla ia Ngeleku.