Capita Iri

Biblia​—Buku Engapi Mungu Vuri

Esele coza Biblia ni buku azi ’diyi pie ri ngoni?

Biblia eco mi aza ko e’yo mi ngulupini candi fepi ’diyi ki si ngoni ru ya?

Mi eco asi ’ba e’yo ondriza Biblia ma alea ’diyi ma dria ra a’du ma e’yo si ya?

MI ECO o’du mini ndra feta ndrizaru ni isuzu mi agyi mini lele turi vu ri ega ra ya? Feta ’dileri eco mini ayiko fe angiri tu. Adani si, feta ni mini egata fe agu feta fepi ri ma dria, ifini eri agyi mini mi lepi tu ri. Ecekokoru mi o’a ayikosi feta kililiru engapi mi agyi vu ’disi.

² Biblia ni feta engapi Mungu vu, amani ecozu ovuzu ani ayikosi tu ri. Buku ini isi ndu ’di e’da afa tre amani ta ca isu oniku ’dile ’diyi. Eceta si, eri lu amani e’yo o’bata ’bu pini nyaku be ri ma dria, vini agupi azini oku okori be. Biblia ma alea e’yo adaru ama aza kopi candi idri ni pi ma aleasi, azini asi otiza ma aleasi ’diyi ci. Ece vini amani geri Munguni ngazu afa ini lele ’diyi ki ’yezu azini e’yo onyiru ’diyi ki ejizu nyaku ma dria ’diyi ma e’yo ki indi. Biblia ni ada ada feta azi alaru ’dini ri’i!

³ Biblia ni vini feta azi ndrizaru, e’yo ecepi Yehova Mungu, feta onyiru ri fepi ri ma dria ri’i. E’yo erini buku ’di fezu ri ece  ada le ama ma niki i kililiru. Adaru Biblia eco mi aza ko mini esizoru Yehova vu enyia ogogo ra.

⁴ Mi ka ovu Biblia be, mi ovuni alu a’dule ku. Biblia ma woro kaniku woko ni ma azi ovu gbazaru ti 2,300 ma drilea ni si ani eri ’ba 90 turu alu ma alea wudrikurusi ’diyi dri ci. Mi ka awa trotro ri si, Biblia ma kalafe milioni alu agapi ra ri ebi ovu awazaru sabiti driasi ’ba eyi dri. Biblia ma woro kaniku woko ni ma azi bilioni bilioni tre ovu gbazaru. Adaru tandi buku azi ci Biblia le ni yo.

⁵ O’bazu ’di ma dria, Biblia ma siza “efu Munguni i ma ava vule driniarisi.” (2 Timoteo 3:16) Geri ngole ri si ya? Biblia omvi di ’dini: “Orindi Alatararuri fe ndra ’ba ’diyi pini e’yo engapi Mungu vuri sizo ni.” (2 Petero 1:21, NW) Eceta niri ’dini: Agu tujari e’i ru ri eco fe i ma waraga si karani dri. E’yo waraga nde ma alea ’diyi dria e’yo tujari e’i ni lele ’diyi. Adaru, ’ba ngani ’yo waraga nderi karani ni ’dini ku. Geri alu ’dile risi, e’yo Biblia ma alea ’diyi Munguni, ovuni ’ba ndra  sipi ’diyi pini ku. E’yo ’disi, Biblia ni adanisi “e’yo Munguni.”—1 ’Ba Tesalonikia ’Diyi 2:13.

ECI I TUALU AZINI ERI KILILIRU

⁶ Biblia ma siza ’du aga eli 1,600 ra. ’Ba sipi ’diyi o’aki ndra sawa ndu ndu ma alea azini engazu idri ndu ndu ma alea. Azi ’diyi ndra ’ba amvu ’yapi ’diyi, azi ’diyi ’ba e’bi okupi ’diyi azini ’ba kabilo ocepi ’diyi. Azi ’diyi ndra nabi eyi, azini ’diyi ’ba e’yo lipi ’diyi, azi ’diyi ndra opi ki. Te ’ba buku Yesu ma idri driari sipi Luka ni ndra dakitari. ’Ba Biblia sipi ’diyi ni tro engazu idri ndundu ma aleasi ra ti, e’yo Biblia ma alea ’diyi eciki eyi kililiru e’doria cazu kpere deria. *

⁷ Buku oko Biblia ma alea ri nze amani e’yo ’ba ma ocoko kaniku candi nyaza e’do ngonia ri ma dria. Buku asizu ri e’da wudrikuru woro ni nga eca paradisi ru ngoni ngoniari. E’yo dria Biblia ma alea ’diyi ’du eli alifu alifu adi ni dika e’daki vini geri e’yo Munguni lele ’diyi ni eyi ’yezu eyi ma paria ri ki. Ecita e’yo Biblia ma alea ’diyi ni ecizuru ri onyiru tu, ani eri afa amani ta le engapi buku Mungu niri ma aleari.

⁸ ’Ba onita sayenisi ni be ’diyi eceki kini Biblia ma siza kililiru. Eri ma alea ’ba e’yo azi ’bani emu ni indo ’dile ’diyi ki isu. Eceta si, buku ’Ba Levini ri ma alea mi azita fele anzi Israeli ru drio ’diyi ni ’ba azoru ’diyi ofuzu amve ku azini azita alatara ma dria ri isu oni ’deresi suru azi eyi ma ageyia ’diyi nikini e’yo azi ’dileni ku. Ewu ndra e’yo inzoruri ni ovuzu wudrikuru ma e’data ma dria ria, isu deresi Biblia e’da eri ekile angu waria ri le. (Isaya 40:22) Biblia ’yo kini adaru angu wudrikuru ’i i uru, te ‘afa azi erini i ’izu ruania ni yo.’ (Yobu  26:7) Adaru tandi, Biblia ovuni buku ’ba onita sayenisi ni be ’diyi ni ku. Te ka e’yo ’ba onita sayenisi ni be ’diyi niri nze, eri kililiru inzo koko. ’Diri di afa amani le buku engapi Mungu vu ri ma alea ri ku ya?

⁹ Biblia ni vini kililiru ka eca e’yo adi ni si ria. Eri ma e’yo eceza eyi kilili. Eyi ovuni lu ru eyi a’dule ku te vini a’bipi ’ba nde alu alu ’diyini ri ni indi. * O’bizu ’ba azi adi sipi suru eyini ma dria, okpoako eyini ma e’yo sipi ku ’diyi pie ria, ’ba Biblia sipi ’diyi asi adaru be a’dusikuni siki okpoako eyini azini suru eyini driri ma e’yo woro ra. Ecetasi, Biblia ma buku Kalefe ru ri ma alea, ’ba sipi Musa a’i ima ezata angiri ’bani ani erini panga fezu ri ra. (Kalafe 20:2-12) Te asisile alaru ’dile ’diyi isuzu buku adi ni ’diyi pi ma alea ri ma ewa ci, te ’ba isu Biblia ma alea ra a’dusikuni eri buku engapi Mungu vu ri i.

BUKU ONDUA KILILIRURI BE RI

¹⁰ Biblia ni ovuzu buku Mungu ni ima ava vule drinia ’bo risi, “eri orodriru imbata si, egazu ’ba ma dria yi ma e’yo onzi ecezu, azini ’ba otuzu kililiru.” (2 Timoteo 3:16) Tandi, Biblia ni buku kililiru ’yeta ni. Eri fe ’bani adriza ’ba ada ni vazu kilili. Adaru ’ba Sipi ri Yehova Mungu, O’bapi i! Ni ama ma e’yo egaza azini ama ma ’yeza aga ama ra. O’bazu ’di ma dria, Yehova ni afa ayiko fepi amani ’diyi ra. Ni vini geri onzi le ama ma onaki te ’diyi ra.

¹¹ Mi ega nga e’yo imbata Yesu ni fe Oni dria ’bani si Matayo capita 5 kpere 7 ma alea ri ma dria. Imbata onyiru ndepini  ’di ma alea, Yesu nze e’yo dri kulu kulu ’diyi tre, ekile geri ’bani ayiko adaru ri isuzo rile, geri a’oko otuzu ri, geri Mungu izizu ri, azini imbata lonyi ma dria ri pie. Yesu ma e’yo nzeza ’diyi ki nga kiri okporu ewu ’di ma alea ekile ndra eyini ovuzu okporu ewu oko ’da ma alea rile.

¹² Biblia ma azita azi ’diyi nzeki e’yo idri aku ma alea ri ma dria, obi azi ngazu ri pie, azini o’ata o’azu ’ba azi ’diyi pie ri be ri ma dria. Azita Biblia ma alea ’diyi ovu ’ba dria ni, azini  eyi orodri ru sawa driasi. Ondua ’ba ni isu Biblia ma alea ri ama eco di ne e’yo Mungu ni fe nabi Isaya ma tiasi ’di ma alea: “Ma Yehova Mungu mini, mi imbapi eyo ovupi mi dri orodriru risi ri.”—Isaya 48:17.

BUKU EYO ONDRIZA NIRI

¹³ Biblia ma alea, e’yo ondriza eyi tre tu, eyi ma kakau ’yeki eyi ’bo. Mi ndre nga eceta ’di. Geri nabi Isaya, ndra o’api eli turu aro ma alea deresi ’bani nga e’dozu eli curu’do ’diri lazu ku ri vusi, Yehova ondri ndra kini aku ambo Babuloni ma dri ’ba nga ja ra. (Isaya 13:19; 14:22, 23) Aku ambo ’di ma dri ’ba nga ja ngoni ngoni’ari ma e’yo ’ba ece vini indi. Asikari mupi fipi ’dale ’diyi nga yi raza Babuloni ni ri fe nzu te eyini ecozu fizu aku ambo nde ma alea ewa koko beni. Ovuni woro ’di ku. E’yo ondriza Isaya niri lu vini opi ngapi Babuloni ma dri japi ri ma ru indi—Kuro i.—Isaya 44:27-45:2.

¹⁴ Eli 200 ma vutia—ini mba mudri ma o’du 5 pi ma eselea 6 be eli 539 B.C.E. (Geri ’bani ndra eli lazu oko) rini si—asikari ceki Babuloni ma ageyi kuru. Eri ma dricepiri ndra a’di i ya? Opi Parisia ni Kuro i. ’Dini geri otudi i ngonde e’yo ondriza osutaru ’dini i ’yezu ’bo. Te asikari Kuroni ’diyi nga Babuloni ma dri ja a’di ’diza kokoru, kile ndra ’bani ondrile rile ’dini ya?

¹⁵ ’Ba Babuloni ni ’diyi ndra omu azi amboru ni be ini ’dasi abi amboru okpo be tu aku ambo nde ma ageyi cepi kuru ri ma alea. Dere Kuro ma onduasi, si geri yi ni razu aku ambo ’di ma aleasi ri ma ti razu amvesi. Mbeleru yi ma ali omvi i ele asikari ’diyi ni ecozu muzu alenia si cazu abi aku amboru ’di ni ma ageia ra. Te asikari Kuroni ’diyi nga fi abi amboru ’di ma alea ngoni ngoni? E’yo azi nile ku nisi, ini ’dasi ’ba kuki katile aku amboru ’diniri gmbo!

 ¹⁶ Babuloni ma dria ria, e’yo ondriza ndra ’dini: “Ba ngani di ovu alenia dika ku ’ba ngani vini adri alenia engazu a’bianzi vu cazu a’bianzi azini ’diyi vu dika ku, ’ba Arabuni ngani yi ma hema aso ’dale ku, ’ba kabilo ocepi ’diyi ngani fe yi ma kabilo ma la ’dale ku.” (Isaya 13:20) E’yo ondriza ’di ece e’yo angiri drijaza aku ambo ’diniri ma dria. Eri e’da kini Babuloni ni nga ovu drijazaru ’dani ’dani. Mi eco e’yo sile ’diyi ne afa eyi ’yepi ’diyi si. Pari sawa ’disi ’ba azi ni o’azu alenia ku Babuloni ndra drio rini ovuzu—ogogo mailo 50 Bagidadi ma woko uruleru ria Irakia ri e’da ada ada e’yo ndra Yehova ni ondri Isaya ma tia si ’di eca ’yeke ra: “Ma nga eri we yofe dri jaza ni risi.”—Isaya 14:22, 23. *

 ¹⁷ Onizu kini Biblia ni buku e’yo ondriza ni ada ’diniri nga fe ama a’ita ni ovu okpo be tu, ’dini ku ya? Ada, Yehova ka ndra e’yo ondriza drio ’diyi fe ’yeki eyi dria yi ma paria ndra ’bani ondrile rile ra, ama ecoki di ovu asi ’baza si oyo soza erini sole kini nyaku ’diri nga eca paradisi ru ri ma dria ra. (Kalafe 23:19) Adaru ama di “asi tezasi idri ’dani ’dani Mungu ecopi inzo lipi kuri ni azile ewu ndra drio risi ri te.”—Tito 1:2. *

“E’YO MUNGUNI RI OVU IDRI RU”

¹⁸ E’yo amani oni capita ’di ma alea ri ece adaru kini Biblia  ni buku azi ndu ’dinile ni. Te, eri ma orodri aga ecita erini i ecizu tualu ’ba onita sayenisi ni dri be, ’ba adi ni ’diyi pie, azini ondua kililiru ri pie ’diyi dria ra. Ani ’ba ti pele Kristoni Paulo si ’dini: “Te e’yo Munguni ovu idriru, azini okpo be, eri cizaru aga sei ciza si be irilerileri ra, eri ’ba so asi pi ma esele cozu orindi be, kicolo pi ma esele cozu odu fala ma aleari be, eri asisile droza pi ma e’yo ni mbele egata asiari be.”—’Ba Ebraniani 4:12.

¹⁹ “Eyo” Munguni, Biblia ma alea ri lazu ri, eco ama ma idri oja ra. Eri eco ama aza ko ama ma idri ma ngulupi onezu ceni ceni. Ama ecoki ega ada kini aleki Munguni ra ’dini, te ’yeta amani imbata engapi E’yo siza efupi erini ima ava vule drinia ’bo Biblia, ma dria ri nga egata ada ada ama asia ri e’da ni.

²⁰ Biblia ni adaru buku engapi Mungu vu ri. Eri buku le ’ba ma la, ’ba oni, azini ’ba ma leki asi driasi ’dini ri. Le di mi e’da mima ava e’yo alenia ’diyi onizu. Mi ka ’ye ’dinile, mi di nga leta Mungu ma ngulupini ’ba ada niri va ra. Te leta ’diri ngoni’ari azini eri nga i ’ye ngoni’ari ama nga oni capita emupi ’di ma vutia ri ma alea.

[E’yo sile eleleru ’diyi]

E’YO BIBLIA NI IMBA RI

▪ Biblia ni e’yo siza engapi Mungu vu adaru azini kililiruri.—2 Timoteo 3:16.

▪ E’yo ’bani isu e’yo Munguni ma alea ri kililiru idri ni o’du driasi ri. —Isaya 48:17.

▪ Mungu ma oyo soza erini azile Biblia ma alea ’diyi nga eyi ’ye ra.—Kalafe 23:19.

[Zita e’yo onizu ’diyi]

1, 2. Geri ngole ’diyi si Bibliani feta azi ndrizaru engapi Mungu vu ri i ya?

3. Biblia ma feta ece a’du ma e’yo Yehova ma dria, dika ’diri e’yo azi onyiru ni a’dusi ya?

4. E’yo mini osuta fepi tu Biblia ma awaza ma dria ri ngoi ya?

5. Geri ngole risi Biblia ni “e’yo Munguni” ya?

6, 7. E’yo ’Biblia ma alea ndundu eyi ecipi tualu ’diyi orodri ru a’dusi ya?

8. Mi fe eceta eyi e’dazu ada kini Biblia eci i e’yo onita sayenisi ni be ra ri ecezu.

9. (a) E’yo adi ni ma aleasi Biblia e’da i adaru azini kililiru ngoni ngoni ya? (b) Asi ada ’ba Biblia sipi ’diyi pini ri e’da mini a’du ma e’yo Biblia ma dria ya?

10. Biblia ni buku azi kililiru ’dinile ri ovuni osuta ru ku a’du ma e’yo si ya?

11, 12. (a) E’yo dri kulu kulu Yesu ni ndra Imba Oni dria ’diyi ngoki ya? (b) E’yo azi orodriru ’bani isu Biblia ma alea ’diyi ngoki, azini eyi orodri ru ’dani ’dani a’du ma e’yo si ya?

13. E’yo eti Yehovani fe nabi Isaya ma si Babuloni ma dria ri ngoni ya?

14, 15. E’yo ondriza ndra Isaya ni Babuloni ma dria ’di ma azi ecaki eyi ma paria tro tro ngoni ngoni ya?

16. (a) E’yo ndra Isaya ni ondri asizaru Babuloni ma dria ri ngoni ya? (b) Isaya ma e’yo ondriza Babuloni ma drijaza niri eca ’yeke ngoni ngoni?

17. E’yo ondriza Biblia ni ’yepiru ’bo ’diyi fe ama a’ita ni ovu okporu ngoni ngoni ya?

18. E’yo okporu ndepi ni ’ba ti pele Kristoni Paulo ni si “e’yo Munguni” ma dria ri ngoni ya?

19, 20. (a) Biblia eco mi aza ko mima ngulupi onezu ngoni ru ya? (b) Mi eco di mi ma leta tu Munguni feta Biblia siri e’da ngoni ru ya?

[E’da peji ma alea ’diyi 19]

“New World Translation of the Holy Scriptures” ci ti ndu ndu si

[E’da peji ma alea ’diyi 22]

’Ba Biblia sipi Isaya ondri ndra drijaza Babuloni ni ma e’yo

[E’da peji ma alea ri 24, 25]

Andru Babulonia ri