Skip to content

Skip to table of contents

Lefèvre d’Étaples—Manako a Ia ke Iloa he Tau Tagata Noa e Kupu he Atua

Lefèvre d’Étaples—Manako a Ia ke Iloa he Tau Tagata Noa e Kupu he Atua

KE HE pogipogi Tapu he kamataaga he tau atu tau 1520, ko e tau tagata ne nonofo i Meaux ko e taone tote ne tata ki Paris, ne ofoofogia he tau mena ne logona e lautolu he fale tapu. Ne fanogonogo a lautolu ke he totouaga he tau Evagelia ke he vagahau ni ha lautolu​—ko e vagahau Falani ka e nakai ko e vagahau Latini!

Ko e tagata fakaliliu Tohi Tapu ne kamata e lakaaga nei ko Jacques Lefèvre d’Étaples (Latini, Jacobus Faber Stapulensis), ne tohi ke he kapitiga tata haana he magaaho fakamui: “Lavea a koe ke manamanatu ke he malolō he Atua ne omoomoi e tau manamanatuaga he [tau tagata] he falu matakavi ke talia e Kupu Haana.”

He magaaho ia, ko e Lotu Katolika mo e tau akoako i Paris ne totoko e fakaaoga he tau fakaliliuaga he Tohi Tapu ke he tau vagahau aga mau. Ti ko e heigoa ne omoomoi a Lefèvre ke fakaliliu e Tohi Tapu ke he vagahau Falani? Ko e puhala fe ne maeke a ia ke lagomatai e tau tagata noa ke maama e Kupu he Atua?

KUMIKUMI KE HE KAKANO MOOLI HE TAU TOHIAGA TAPU

Ato eke a Lefèvre mo tagata fakaliliu he Tohi Tapu, ne foaki e ia haana moui ke liuaki mai e kakano fakamua he tau fakaakoaga pulotu mo e fakalotu. Ne mailoga e ia kua fa hikihiki e tau tohi i tuai ha kua leva mo e loga lahi e tau talahauaga fakahehē mo e hepe. He kumikumiaga haana ke he kakano mooli he tau tohi i tuai, ne kamata a ia ke fakaako fakahokulo ke he Tohi Tapu pauaki he Lotu Katolika, ko e Vulgate faka-Latini.

Ko e kumikumiaga fakamakutu haana ke he tau Tohiaga Tapu ne moua e ia e manatu ko e “fakaako hokoia ke he kupu mooli he Atua kua mavehe mai . . . e fiafia ne mua ue atu.” Ko e mena ia, ne tiaki e Lefèvre e fakaakoaga pulotu mo e foaki katoa haana malolō ke fakaliliu e Tohi Tapu.

He 1509, ne taute e Lefèvre e fakatataiaga fakamatafeiga ke he lima e liliuaga he Tau Salamo faka-Latini, * putoia e tau mena ne fakahakohako e ia ke he Vulgate. Ne nakai tatai a ia mo e tau tagata lotu he magahala haana, ne eketaha a ia ke moua e “uho manatu” he tau kupu he Tohi Tapu. Ko e puhala fakaliliu haana he tau Tohiaga Tapu ne omoomoi malolō e falu pulotu ke he Tohi Tapu mo e tau tagata ne hiki kehe.​—Kikite puha “ Puhala ne Omoomoi a Martin Luther he Gahua ha Lefèvre.”

Ko e tohi he tau mataulu ne hagaao ke he Atua he Tau Salamo, ne moua he Fivefold Psalter, Fufuta he 1513

Ko e Katolika a Lefèvre he fanau mai, ti talitonu a ia ko e fakafoouaga he lotu kua maeke ni ka fakaako fakamitaki e tau Tohiaga Tapu ke he tau tagata noa. Ka e maeke fēfē e tau tagata noa ke aoga mai he tau Tohiaga Tapu he magahala ia ne kua laulahi e tau tohiaga tapu ke he vagahau Latini?

KO E FAKALILIUAGA HE TOHI TAPU KE MOUA HE TAU TAGATA OTI

Ko e kamataaga ke he tau Evagelia ne fakamooli e manako ha Lefèvre ke moua he tau tagata oti e Tohi Tapu ke he vagahau he motu ha lautolu

Ko e fiafia mooli ha Lefèvre ke he Kupu he Atua ati fakamakamaka a ia ke maeke he tau tagata tokologa ke moua ai. Ke hokotia ke he foliaga haana, ia Iuni 1523 ne taute e ia e fakaliliuaga ke he vagahau Falani he tau Evagelia ke he ua e tohi ikiiki. Ko e tau tohi ikiiki nei ne tote hifo e totogi mai he liliuaga aga mau, ti mukamuka lahi he tau tagata ne nakai monuina ke moua e lagaki he Tohi Tapu.

Kua talia mafiti mo e fiafia lahi e tau tagata noa. Makai lahi e tau tagata taane mo e tau fifine ke totou e tau kupu ha Iesu he vagahau motu ha lautolu ti oti e tau lagaki fakamua ne 1,200 ne kua lolomi he tau mahina gahoa.

KO E TUMAUOKAFUA KE HE TOHI TAPU

He kamataaga ke he tau Evagelia, ne fakamaama e Lefèvre kua fakaliliu ai e ia ke he vagahau Falani ke maeke he “tau tagata noa” he lotu “ke iloa mitaki e tala mooli fakaevagelia ke tuga a lautolu ne moua e tau lagaki faka-Latini.” Ka ko e ha a Lefèvre ne makai lahi ke lagomatai e tau tagata noa ke liliu ke he tau fakaakoaga he Tohi Tapu?

Ne mailoga mooli e Lefèvre ko e tau fakaakoaga he tau tagata mo e pulotu kua fakahehē ke he Lotu Katolika. (Mareko 7:7; Kolose 2:8) Ti talitonu a ia ko e magaaho anei ma e tau Evagelia ke “fakailoa fakahako ke he lalolagi katoa, ke nakai liu e tau tagata ke fakahehē he tau fakaakoaga fakavai he tau tagata.”

Kua fakamakamaka foki a Lefèvre ke fakakite e tau talahauaga fakavai he tau tagata ne totoko e fakaliliuaga he Tohi Tapu ke he vagahau Falani. Ne tuhituhi e ia e fakatupua ha lautolu he pehē: “Ke maeke fēfē ia lautolu ke fakaako [e tau tagata] ke omaoma ke he tau poakiaga oti ha Iesu Keriso, ka e nakai makai a lautolu ke mailoga kua lata e tau tagata noa ke kitia mo e totou e Evagelia he Atua ke he vagahau motu ha lautolu?”​—Roma 10:14.

Nakai ofo ai, ko e tau tagata lotu he University ha Paris ko e Sorbonne, ne nakai leva ti lali ke fakanono a Lefèvre. Ia Aokuso 1523, ne nakai talia e lautolu e tau fakaliliuaga ke he vagahau motu mo e tau talahauaga hagaao ke he Tohi Tapu he talahau ai kua “fakahagahaga kelea ke he Lotu.” Ane mai nakai lagomatai he Patuiki ko Francis I ha Falani, ne liga fakahala a Lefèvre he totoko ke he lotu.

OTI E GAHUA NE TAUTE HE TAGATA FAKALILIU “FAKANONO”

Ne nakai fakaatā e Lefèvre e tau taufetoko vevela ke he gahua haana ke fakalavelave a ia mai he fakaliliu e Tohi Tapu. He 1524, he oti e fakaliliu haana he tau Tohiaga Tapu Heleni (ne fakahigoa ko e Maveheaga Foou), ne fakatoka mai e ia e liliuaga faka-Falani he Tau Salamo ke maeke he tau tagata ne tua ke liogi “mo e tau loto katoatoa mo e logonaaga hokulo.”

Ne mafiti e tau tagata lotu he Sorbonne ke faala e gahua fakaliliu ha Lefèvre. Nakai leva ti poaki e lautolu ke tugi ki mua he toloaga e fakaliliuaga ha Lefèvre he tau Tohiaga Tapu Heleni, ti tuhituhi foki e lautolu falu tohi ne “talia e totokoaga ha Luther.” Magaaho ne fekau he tau tagata lotu a Lefèvre ke fakamaama e tau manatu haana, ne fifili a ia ke “fakanono” ti hola ki Strasbourg. Ne matutaki a ia ke fakailoilo he fakaliliu e Tohi Tapu i ai. Pete kua pehē falu kua hopoate a ia, ne talitonu a ia ko e puhala mitaki lahi mahaki ke tali e tau tagata ne nakai fai fakaaue ke he “tau penina” uho he kupu mooli he Tohi Tapu.​—Mataio 7:6.

Teitei taha e tau he hola a Lefèvre, ne kotofa he Patuiki ko Francis I a ia ke faiaoga ke he tama taane fā tau haana ko Charles. Ko e kotofaaga nei ha Lefèvre ne lahi e magaaho ke fakaoti e fakaliliuaga he Tohi Tapu. He 1530, ko e fakaliliuaga haana he Tohi Tapu katoa ne lolomi ai i fafo ha Falani i Antwerp, ne talia he Pule Atu Motu ko Charles V. *

TAU AMAAMANAKI LALAHI, TAU TOKIHALA FAKAHIKU

He moui katoa ha Lefèvre, ne amanaki a ia ke tiaki he lotu e tau aga tuai he tagata mo e liliu ke he iloilo mooli he tau Tohiaga Tapu. Ne talitonu malolō a ia “ko e tonuhia mooli, ko e kotofaaga he tau Kerisiano takitaha ke totou mo e fakaako ni he tagata e Tohi Tapu.” Ko e kakano haia ne gahua fakamalolō a ia ke maeke he tau tagata oti ke moua e Tohi Tapu. Pete kua nakai kautū e manako ha Lefèvre ke hiki e lotu, ne iloa tonu ai ko ia ne lagomatai e tau tagata noa ke iloa e Kupu he Atua.

^ para. 8 Ko e Fivefold Psalter ne tohi ai lima e liliuaga he Tau Salamo he tau faahi kehekehe ti putoia e tau mataulu ne hagaao ke he Atua, putoia e Tetragrammaton ko e tau matatohi fā faka-Heperu ne hukui e higoa he Atua.

^ para. 21 Lima e tau he mole he 1535, ne fakatoka mai he tagata fakaliliu Falani ko Olivétan e liliuaga haana he Tohi Tapu ne fakavē ke he tau vagahau fakamua. Ne falanaki lahi a ia ke he gahua ha Lefèvre he magaaho ne fakaliliu ai he tau Tohiaga Tapu Heleni.