Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Duzu A Dole Gyihova Alasevolɛ Wɔ Ewiade Konle II La Anu A?

Duzu A Dole Gyihova Alasevolɛ Wɔ Ewiade Konle II La Anu A?

 Gyihova Alasevolɛ kɛyɛ 35,000 a ɛnee wɔ Germany nee maanle maanle mɔɔ ɛnee Nazi arane ne nea bɛ zo wɔ Ewiade Konle II la anu a, na nuhua kɛyɛ 1,500 a wule wɔ mekɛ zɔhane a. Yɛnze mɔɔ maanle bɛwule la amuala. Kɛmɔ bɛtɛyɛ nwolɛ neɛnleanu la ati, nzinlii yɛbanwu menli dodo mɔɔ wule nee nwolɛ edwɛkɛ dɔɔnwo.

 Duzu a maanle bɛwule a?

  • Milahyinli mɔɔ Nazi arane ne vale pepɛle menli ti la

      Bɛhunle bɛ: Bɛhunle Gyihova Alasevolɛ kɛyɛ 400 wɔ Germany nee maanle maanle mɔɔ Nazi arane ne nea bɛ zo la anu. Bɛlile nuhua dɔɔnwo edwɛkɛ wɔ kɔɔto, bɛbuale bɛ ewule fɔlɛ na bɛpepɛle bɛ ti. Bɛbɔle bie mɔ etu anzɛɛ bɛhendale bɛ bɛhunle bɛ mɔɔ bɛanli bɛ edwɛkɛ a.

  •   Bɛhyele bɛ: Alasevolɛ mɔɔ bo 1,000 la wule wɔ Nazi azokoɛleɛ nee efiade ngakyile nu. Gyima ɛsesebɛ ɛyɛlɛ, amumuyɛyɛlɛ, ɛhɔne, ɛyɛyɛlɛ, anwodolɛ anzɛɛ ayileyɛlɛ kpalɛ mɔɔ bɛannyia la a maanle bɛwule a. Ɔlua nyane mɔɔ bɛhilele bɛ ati, mɔɔ bɛyele bie mɔ bɛvile efiade wɔ mekɛ mɔɔ Ewiade Konle II rale awieleɛ la, yeangyɛ yɛɛ bɛwule a.

  •   Ninyɛne gyɛne: Bɛvale Alasevolɛ ne mɔ bie bɛwulale sua nu na bɛwolale gaase bɛguale bɛ nwo zo bɛhunle bɛ, dɔketama vale bie mɔ zɔle ayile fofolɛ mɔɔ bɛyɛ la nleanle, yɛɛ bɛwɔle bie mɔ agbuyia bɛhunle bɛ.

 Duzu ati a bɛyɛle bɛ kpɔdekpɔde a?

 Bɛyɛle Gyihova Alasevolɛ kpɔdekpɔde ɔluakɛ bɛdi mɔɔ Baebolo ne kilehile la azo. Saa Nazi arane ne ka kɛ Alasevolɛ ne mɔ ɛyɛ debie mɔɔ Baebolo ne tua la a, bɛnyɛ. Bɛkpale kɛ bɛbadie “Nyamenle kɛ tumivolɛ na tɛ menli ɔ.” (Gyima ne 5:29) Nea ndenle nwiɔ mɔɔ bɛluale zo bɛyɛle zɔ la.

  1.   Bɛangyinla afoa biala. Kɛ mɔɔ Gyihova Alasevolɛ mɔɔ wɔ maanle kɔsɔɔti anu ɛnɛ la ɛngyinla afoa biala wɔ maanyɛlɛ edwɛkɛ nu la, zɔhane ala a Alasevolɛ mɔɔ ɛnee wɔ Nazi tumililɛ ne abo la yɛle a. (Dwɔn 18:36) Ɔti bɛkpole kɛ

  2.   Bɛhɔle zo bɛzonlenle. Ɔnva nwo kɛ bɛduale Gyihova Alasevolɛ ɛzonlenlɛ ne la, bɛhɔle zo

 Abɔlɔba Robert Gerwarth hanle kɛ Gyihova Alasevolɛ “ala a le ekpunli mɔɔ bɛ diedi ti bɛyɛle bɛ kpɔdekpɔde wɔ Nazi Tumililɛ ne abo a.” a Pilizama gyɛne mɔɔ ɛnee wɔ azokoɛleɛ ɛkɛ ne la anye liele Gyihova Alasevolɛ anwo ɔlua kɛzi bɛgyinlanle kpundii la ati. Pilizanli bie mɔɔ vi Austria la hanle kɛ: “Bɛngɔ konle. Bɛbamaa bɛahu bɛ tɛla kɛ bɛbahu awie gyɛne la.”

 Nienwu a bɛwule a?

  •   Nazi azokoɛleɛ ngakyile: Gyihova Alasevolɛ dɔɔnwo wule azokoɛleɛ ngakyile ɛhye mɔ anu. Bɛhyele bɛ bɛhɔle Auschwitz, Buchenwald, Dachau, Flossenbürg, Mauthausen, Neuengamme, Niederhagen, Ravensbrück, yɛɛ Sachsenhausen azokoɛleɛ ne mɔ. Bɛnwu ye kɛ, Alasevolɛ kɛyɛ 200 wule wɔ Sachsenhausen angomekye.

  •   Efiade ɛlalɛ: Bɛyɛle Alasevolɛ bie mɔ amumuyɛ wɔ efiade too bɛhunle bɛ. Kɛmɔ bɛbole bie mɔ bɛbodale bɛ wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛbizebiza bɛ edwɛkɛ la ati, ɔmaanle bɛwule.

  •   Ɛleka mɔɔ ɛnee bɛku menli la: Bɛhunle Gyihova Alasevolɛ dɔɔnwo wɔ Berlin-Plötzensee, Brandenburg, yɛɛ Halle/Saale efiade ne mɔ anu. Eza bɛnwu ɛleka ngakyile kɛyɛ 70 mɔɔ bɛhunle Alasevolɛ ne mɔ wɔ ɛkɛ la.

 Menli mɔɔ bɛhunle bɛ la bie mɔ

  •  Duma: Helene Gotthold

     Ɛleka mɔɔ bɛhunle ye: Plötzensee (Berlin)

     Bɛhyele Helene, yelɛ bie mɔɔ ɛwo nwiɔ la fane dɔɔnwo. Wɔ 1937, bɛyɛle ye amumuyɛ wɔ mekɛ bie mɔɔ ɛnee bɛlɛbizebiza ye edwɛkɛ la too bɛmaanle ɔ ko kpɔnenle. Wɔ December 8, 1944, bɛvale milahyinli bɛpɛle ɔ ti wɔ Plötzensee mɔɔ wɔ Berlin la efiade ne.

  •  Duma: Gerhard Liebold

     Ɛleka mɔɔ bɛhunle ye: Brandenburg

     Bɛpɛle Gerhard mɔɔ ɛli ɛvolɛ 20 la ati wɔ May 6, 1943. Bɛpɛle ye papa ati la ye ɛvolɛ nwiɔ anzi yɛɛ bɛpɛle ɔdaye noko ɔ ti wɔ efiade ko ne ala anu a. Kolaa na bɛahu ye la, ɔhɛlɛle ye wɔ kɛlata mɔɔ ɔvale ɔhɔmaanle ye abusua ne nee bɛlɛra mɔɔ anrɛɛ ɔbagya ye la anu kɛ: “Saa tɛ Awulae tumi a, anrɛɛ meangola meangyinla nu.”

  •  Duma: Rudolf Auschner

     Ɛleka mɔɔ bɛhunle ye: Halle/Saale

     Bɛpɛle Rudolf ati wɔ September 22, 1944 la, ɛnee yeli ɛvolɛ 17 ala. Kolaa na bɛahu ye la, ɔhɛlɛle kɛlata ɔhɔmaanle ye mame kɛ: “Mediema dɔɔnwo ɛlua adenle ɛhye azo ɛwu, na medame noko mebayɛ zɔ.”

a Hitler’s Hangman: The Life of Heydrich, mukelɛ 105.