Bai na kontenido

Bai na kontenido

Opservando Mundu

Opservando Mundu

Opservando Mundu

Riesgo di Huma di Sigaria di Otro Hende

“Si pa 30 minüt so un hende sano ku no ta huma keda eksponé na huma di sigaria di un humadó, esei por daña su kurason,” segun e korant di Kánada Globe and Mail den un informe tokante un estudio resien na Hapon. Usando teknologia nobo ultrasóniko, investigadónan na Universidat di Osaka City a logra midi direktamente e mal efekto ku huma di un otro hende tin riba e sèlnan ku ta fura e parti paden di e kurason i adernan. Ora e sèlnan aki ta sano, nan ta stimulá bon sirkulashon di sanger dor di yuda stroba vèt di akumulá paden di e adernan i di forma klòmpi di sanger. Investigadónan a deskubrí ku e fluho di sanger den kurason di hende ku no ta huma “tabata mas o ménos 20 porshento mihó ku di humadó. Pero despues di keda eksponé na huma di sigaria di otro hende pa 30 minüt so,” nan fluho di sanger a baha na nivel di humadó. Segun investigadó dr. Ryo Otsuka, “esaki ta un evidensia direkto di e efekto perhudisial ku traga huma di sigaria di otro hende tin riba e sirkulashon di sanger di un hende ku no ta huma.”

Un Atlas Nobo di Polushon di Lus

“E galaksia Via Láktea [Melkweg] a disparsé,” segun un informe den e revista Science, “no debí na un kataklismo kósmiko, sino debí ku e lusnan briante di nos statnan kresiente ta skonde e streanan di nos galaksia for di bista di mayoria europeo i merikano. E avalancha di lus artifisial aki ta iritá astrónomonan pasobra e por interferí ku nan opservashonnan.” Afin di yuda miradornan di strea frustrá, sientífikonan na Italia i Merka a kompilá un atlas nobo ku ta indiká unda tin polushon di lus rònt mundu. Distinto di mapanan anterior ku simplemente a indiká unda bo ta mira “lus briante riba kontinentenan anochi,” e atlas nobo​—⁠aksesibel via Internet​—⁠ ta duna informashon tokante kon leu lus artifisial ta plama i “ta inkluí mapa di kontinente i algun mapa mas detayá, por ehèmpel, ku ta mustra visibilidat di strea for di vários parti di Europa,” segun Science.

Kreando Mapa di Fondo di Oséano

Sientífikonan na e Instituto di Oseanografia Bedford na Nova Scotia ta marka pouta den adaptá teknologia eksistente pa por krea mapa di fondo di oséano, segun e korant di Kánada Financial Post. Hasiendo uso di ondanan di zonidu, e teknologia ta pèrmití sientífikonan krea un imágen tridimenshonal di fondo di laman. Den e etapa final, “nan ta manda vidiokámara di kòntròl remoto den fondo di oséano i ta tuma muestra di material.” Segun e rapòrt, “mapa di fondo di laman tin benefisio ku potensial grandi.” Na un manera safe hende lo por “piska i atendé ku e sorto di piskánan ku ta biba den fondo di laman sin perturbá otro áreanan di fondo di oséano. Kompanianan di telekomunikashon tambe por determiná e kaminda mas safe i efektivo pa pasa kabel bou di awa. Kompanianan di zeta lo por posishoná boortoren den áreanan safe i produktivo.” Si krea tal mapa lo bira posibel tambe pa saka santu i greis ku tin na abundansia den fondo di laman. Esaki “den algun kaso kisas ta mas barata i safe” ku koba saka nan for di barika di seru, segun Post.

Komprendé Malesa Mental

“Un di kada kuater hende na mundu lo ser afektá pa trastorno mental òf neurológiko na dado momentu den nan bida,” segun Organisashon Mundial di Salú (OMS). Ounke dòkternan por trata hopi malesa mental, kasi dos tersera parti di hende ku ta sufri di nan nunka ta buska yudansa profeshonal. “Malesa mental no ta un defisiensia ku e pashènt mes ta kousa,” segun dr. Gro Harlem Brundtland, direktora general di OMS. “De echo, si tin un defisiensia, mester busk’é den e manera ku nos a reakshoná riba hende ku tin trastorno mental òf di selebro.” E ta agregá: “Mi ta spera ku e rapòrt aki lo kore ku dudanan i ideanan antikuá, i marka e inisio di un era nobo den salubridat públiko riba tereno di salú mental.” OMS ta bisa ku segun e tendensianan aktual den salubridat, nan ta ferwagt ku pa aña 2020 trastornonan di depreshon lo ta na di dos lugá, despues di malesa di kurason pero promé ku tur otro malesa. Sin embargo, ku e tratamentu korekto hende ku ta sufri di esei “por hiba un bida produktivo i ser útil pa nan komunidat.”

“Sensia Lo Por Ta Malu pa Bo Salú”

“E holó dushi di sensia lo por ta malu pa bo salú,” e revista New Scientist ta informá. “Kimamentu di sensia, un produkto popular hopi usá pa budista, hindú i kristiannan den nan kas i lugánan di adorashon komo remedi i pa yuda meditá, ta eksponé hende na nivelnan peligroso di huma kargá ku kímikonan ku ta kousa kanser.” Un tim di investigadó dirigí pa Ta Chang Lin di Universidat Nashonal Cheng Kung na Tainan (Taiwan), “a kolekshoná muestranan di aire for di paden i pafó di un tèmpel na Siudat di Tainan i a kompará nan ku muestranan na un krusada di tráfiko,” segun e rapòrt. “Nivelnan total di PAH [ polycyclische aromatische koolwaterstoffen] den e tèmpel tabata 19 bes mas haltu ku pafó i un poko mas haltu ku na e krusada di tráfiko.” Segun New Scientist, nan a midi un di e komponentenan, “benzopiren, ku aparentemente ta kousa kanser di pulmon serka humadónan,” na nivelnan ku tabata “yega te ku 45 bes mas haltu ku den kas kaminda tin habitante ta huma tabako.”

Restorashon Moderno di Marmer

“Sientífikonan a deskubrí un téknika revolushonario ku ta pèrmití nan kultivá marmer for di bakteria den un par di dia,” segun The Times di Lònden. Nan ta kohe bakteria masha chikí ku tin normal den tera, kultivá nan den laboratorio i laga nan krese den un líkido ku ta kontené e supstansia pektin. Ora e bakterianan su suministro di alimento mineral kaba, nan ta muri i ta produsí karbonato di kalsio puru​—⁠marmer​—⁠na forma líkido. Ora spùit e líkido aki riba eskultura i otro superfisienan di marmer ku a deteriorá debí na edat òf efektonan di wer, e ta forma un kapa fini ku ta penetrá den e superfisie i tene e piedra huntu. Segun John Larson, hefe di konserbashon di eskultura na Museo- i Galerianan Nashonal na Merseyside (Inglatera), dor ku marmer di kalidat haltu ta skars, e téknika nobo tin e bentaha di ta rápido i ta produsí kantidatnan grandi di líkido masha barata sin efektonan sekundario perhudisial.

Ladronisia den Nòmber di Dios

“Mi a traha komo kontroladó di transakshonnan di invershon pa 20 aña, i mi a mira mas plaka wòrdu hòrtá den nòmber di Dios ku den kualkier otro manera,” segun Deborah Bortner, presidente di e Asosashon di Atministradónan di Invershon Norteamerikano. “Ora bo ta invertí bo no mester ta ménos alerta djis pasobra un hende ta purba konvensé bo pa invertí a base di bo religion i bo fe.” Segun e revista Christian Century, “den e último tres añanan, kontroladónan di invershon den 27 estado a tuma akshon kontra sientos di persona i kompania ku a usa kreensianan spiritual òf religioso pa gana konfiansa di invershonistanan. . . . Den un kaso notorio ku a dura [mas ku sinku aña],” un fundashon protestant “a haña mas ku 590 mion dòler for di mas ku 13.000 invershonista den henter e nashon. Na 1999 kontroladónan di invershon a sera e fundashon i tres di su funshonarionan a atmití ku nan ta kulpabel di e akusashonnan di froude.” Tres otro kaso “tabata responsabel pa un total di 1,5 mil mion dòler na pèrdida,” segun e informe di Christian Century.

Keintamentu di Mundu Ta Kousa Mas Desaster

“Despues di a reportá un oumento drástiko di desasternan kousá pa mal wer na final di añanan ’90,” Krus Kòrá ta di opinion ku “yudansa internashonal lo no ta sufisiente pa superá e impakto di keintamentu mundial,” segun e korant britániko Guardian Weekly. “Den su Rapòrt anual di Desasternan Mundial, e Federashon Internashonal di Krus Kòrá i e Sosiedatnan di Media Luna Kòrá ta bisa ku inundashon, tormenta, avalancha di tera i sekura⁠—⁠ku promé ku 1996 tabata rònt di 200 pa aña​—⁠a oumentá gradualmente te yega 392 na 2000.” Teniendo miedu ku lo tin un oumento asta mas espektakular di desasternan natural, Roger Bracke, hefe di e federashon su departamento di ousilio den desaster, a deklará: “Un kaminda tin un límite na loke yudansa humanitario por hasi; nos tin miedu ku lo yega un punto kaminda nos no por duna yudansa mas.” Segun Guardian, “inundashon tabata responsabel pa mas ku dos tersera parti di e [211 mion] hendenan ku pa aña komo promedio ta ser afektá dor di desasternan natural durante e dékada ku a pasa. Hamber kousá dor di sekura a afektá kasi un kinta parti di e kantidat aki, i tabata responsabel pa mayoria morto: alrededor di 42% di tur esnan kousá dor di desasternan natural.”