Bai na kontenido

Bai na kontenido

Protehá Bo Oido!

Protehá Bo Oido!

Protehá Bo Oido!

“Mas ku 120 mion hende na mundu tin problema ku oido i no ta tende bon.” ​—⁠Organisashon Mundial di Salú.

E FAKULTAT di tende ta un don ku nos mester apresiá. Pero segun ku nos edat ta subi, nos oido ta bai atras. I nos sosiedat moderno, ku tur e hopi zonidu i desòrdu ku e ta produsí, aparentemente a aselerá e proseso aki. Un sientífiko di rango haltu na e Instituto Sentral pa Hende Surdu na St. Louis (Missouri, Merka) a remarká: “Rònt di 75 porshento di pèrdida di oido di e merikano típiko ta ser kousá no dor di behes so, sino dor di loke bo a hasi ku bo oido durante henter bo bida.”

Si bo orea hañ’é un ratiku so ku zonidunan duru i fuerte, esei por kousa daño na e strukturanan frágil di e orea interno. Sin embargo, mayoria bes pèrdida di oido ta e resultado di “un efekto akumulativo di bochincha di trabou, bochincha di hòbi, bochincha di aktividatnan di rekreo,” segun e spesialista di oido, dr. Margaret Cheesman. Kiko abo por hasi pa protehá bo oido? Pa haña e kontesta, ta bon pa bo sa un poko tokante e manera ku bo sentido di oido ta funshoná.

E Zonidunan Ku Nos Ta Tende

E ambiente ku nos ta bibando aden ta parse di tin mas i mas boroto. Tur dia hende ta konfrontá zonidunan persistente ku ta varia di intensidat, for di e lawai di outo, bùs i trùknan riba kaya te ku e desòrdu di hèrmèntnan eléktriko na trabou.

Tin biaha nos ta oumentá e problema dor di hisa e volúmen di loke nos ta skuchando. Un manera popular di skucha músika ta ku headphone konektá na un CD òf kasèt player portátil. Segun Marshall Chasin, ko-fundadó di Klínika di Músikonan di Kánada, enkuestanan ku nan a hasi na Kánada i na Merka ta indiká ku e oido di mas i mas hóben ta bai atras debí na uso di headphone ku e volúmen tur-tur hisá.

Pero ki ora un zonidu ta muchu duru? Zonidu tin tres karakterístika: durashon, frekuensia i amplitut. Durashon ta referí simplemente na e largura di tempu ku bo ta tende un zonidu. E frekuensia di un zonidu​—⁠kon haltu òf abou e tono ta​—⁠ta ser deskribí den saikel pa sekònde, òf hertz. Un orea normal i sano por tende frekuensianan entre 20 pa 20.000 saikel pa sekònde.

E amplitut di un zonidu, es desir su forsa, ta ser midí den unidatnan yamá desibèl (dB). Kòmbersashon normal tin un nivel di zonidu di aproksimadamente 60 desibèl. Sientífikonan di oido ta bisa ku mas largu bo eksperensiá kualkier zonidu mas fuerte ku 85 desibèl, mas grandi e pèrdida di oido lo ta ku tempu. Mas duru e zonidu ta, mas lihé bo oido daña. Un informe den e revista Newsweek a bisa: “Bo orea por tolerá sin problema dos ora di un bor mashin (100 dB), pero no mas ku 30 minüt den un ‘game room’ (110 dB). Kada oumento di 10 desibèl riba e eskala di zonidu ta representá 10 biaha mas tantu boroto ku ta ataká bo orea.” Tèstnan ta konfirmá ku zonidu ta kuminsá kousa doló rònt di 120 desibèl. Ta inkreibel ku algun stereosèt pa kas por produsí zonidu di mas ku 140 desibèl!​—⁠Wak e kuadro athuntu.

Pa yuda bo komprendé dikon zonidu duru por daña bo oido, laga nos analisá kiko ta sosodé ora onda di zonidu yega bo orea.

Kon Nos Oido Ta Funshoná

E forma di e blat pafó di bo orea (oorschelp) ta diseñá pa fangu ondanan di zonidu i dirigí nan den e kanal di orea, kaminda djis despues nan ta yega na bo tambú di orea. Einan e ondanan ta pone e tambú di orea vibra, i e tambú di orea na su turno ta pone e tres wesunan ku tin den e orea meimei vibra. Despues e vibrashonnan ta pasa pa e orea interno, un saku yená ku líkido será den wesu. Akinan e vibrashonnan ta pasa dor di e líkido den e cochlea, e parti di orea interno ku forma di kokolishi ku tin e sèlnan manera kabei. E líkido den e cochlea ta pone e parti ariba di e sèlnan manera kabei produsí sierto moveshon di e nervionan. Anto e moveshonnan aki ta ser transmití na e selebro, ku ta desifrá nan i interpretá nan komo zonidu.

E parti di e selebro ku ta trata ku emoshon i motivashon (sistema límbiko) ta yuda e selebro disidí na kua zonidu e tin ku presta atenshon i kua e tin ku ignorá. Por ehèmpel, un mama kisas no ta paga tinu riba tur e zonidunan ku un mucha ta saka ora e ta hunga, pero lo e reakshoná mesora riba un gritu repentino di miedu. E echo ku nos ta tende ku dos orea ta hasi posibel ku nos por tende stereo, loke ta masha útil. E ta pèrmití nos identifiká di unda e zonidunan ta bini. Sin embargo, ora e zonidu ta konsistí di abla, e selebro por komprendé solamente un mensahe alabes. “Esaki ta e motibu pakiko un hende ku ta skuchando un persona sintá banda di dje i alabes ta papia na telefon, no por kapta kiko e persona sintá banda di dje ta bisando,” segun e buki The Senses.

Kon Boroto Ta Daña Nos Oido

Pa nos por visualisá kon zonidu duru por daña nos oido, pensa riba e siguiente komparashon. Un rapòrt tokante siguridat na trabou ta kompará e kabeinan parti paden dje orea ku palu di maishi den un kunuku i e zonidu ku ta drenta den orea ku bientu. Un bientu suave, meskos ku un zonidu di nivel abou, lo move e tapushinan di maishi, pero no ta daña e maishi. Sin embargo, si e bientu kuminsá supla mas fuerte, esei lo oumentá e preshon riba e stèngel di e palu di maishi. Un bientu repentino i sumamente fuerte òf bientu ménos fuerte pero konstante durante un periodo largu por daña e stèngel di tal manera ku e no por drecha i e ta muri.

Ta meskos ta pasa ku e sèlnan chikí i delikado den e orea interno ora tin boroto. Un eksploshon repentino i fuerte por sker e tehidonan di e orea interno i laga sikatris ku ta kousa pèrdida permanente di oido. Ademas, si e sèlnan delikado manera kabei keda eksponé pa un tempu prolongá na nivelnan peligroso di boroto, nan por daña permanentemente. Una bes nan daña, no por drecha nan mas. Un otro resultado por ta tinnitus, un zum, rin òf boroto den orea òf kabes.

Protehá i Prolongá Bo Oido

Ounke bo por pèrdè bo oido dor di un malesa heredá òf dor di un aksidente, nos por tuma prekoushon pa protehá i prolongá nos presioso oido. Ta bon pa siña di antemano tokante e posibel peligernan pa oido. Manera un spesialista di oido a bisa: “Warda te ora un problema presentá pa tuma akshon ta manera usa krema kontra solo despues ku bo a kima.”

Hopi bes e asuntu ta e manera ku nos ta skucha i no asina tantu kiko nos ta skucha. Por ehèmpel, si bo ta usa headphone, bo mester pone e volúmen na un nivel sufisiente abou ku lo bo por tende e zonidunan rònt di bo. Si bo radio di outo òf bo stereosèt na kas ta toka asina duru ku bo no por tende un kòmbersashon normal, esaki por ta un indikashon ku e ta sufisiente duru pa daña bo oido. Ekspertonan ta atvertí ku bo por daña bo oido si bo eksponé bo orea durante dos pa tres ora na 90 desibèl. Dòpi pa orea òf otro kos pa protehá orea ta rekomendabel ki ora ku bo ta den un ambiente yen di boroto.

Mayornan ta hasi bon di kòrda ku mucha ta mas vulnerabel pa daño na oido ku adulto. No lubidá e posibel peliger di ko’i hunga ku ta hasi bochincha. Asta un maraka pa beibi por yega 110 desibèl!

Nos oreanan ta mekanismonan delikado, chikí i maravioso. Ku nan nos ta tende tur e vários bunita zonidunan di mundu rònt di nos. No kabe duda ku e don presioso aki di oido ta meresé protekshon.

[Kuadro na página 20]

Nivel Aproksimá di Desibèl di Algun Zonidu Komun

• Hala rosea​—10 desibèl

• Flùister​—20 desibèl

• Kòmbersashon​—60 desibèl

• Tráfiko di ora drùk​—80 desibèl

• Blènder​—90 desibèl

• Trein ku pasa​—100 desibèl

• Zag di koriente​—110 desibèl

• Djèt ku pasa​—120 desibèl

• Tiru di shòtgùn​—140 desibèl

[Kuadro na página 21]

Kisas Bo Ta Pèrdiendo Bo Oido si Bo

• Ta subi e volúmen di radio òf televishon pero otro hende ta haña ku e ta muchu duru

• Kontinuamente ta pidi hende pa bolbe ripití loke nan a bisa

• Ta sera frenta, lèn dilanti i bira kabes pa por tende e persona ku ta papiando ku bo

• Tin difikultat pa tende na reunionnan públiko òf ora tin boroto den fondo, manera na un reunion sosial òf den un negoshi drùk

• Ta dependé hopi bes riba otro hende pa nan konta bo kiko a ser bisá

[Diagram na página 20]

(Pa e teksto den su formato kompleto, wak e publikashon)

Blat di orea

Tres wesu meimei di orea

Tambú di orea

Cochlea

Nervionan ku ta bai e selebro