Korupshon—Un Fenómeno Mundial
“Nos kompania ta duna servisio na un instansia di gobièrnu. Hopi biaha nos tin ku warda dos pa tres luna pa risibí nos pagonan. Pero resientemente, mi a haña un yamada di un ámtenar ku a bisa mi ku e por aselerá nos pagonan—basta nos pasa algu bou di mesa p’e.”—JOHN. *
ABO a yega di bira víktima di korupshon? Kisas no manera John, pero muy probablemente bo a yega di sinti e efektonan di korupshon.
E organisashon Transparency International (TI) a krea un Índise di Persepshon di Korupshon pa midi e nivel di korupshon ku tin den sektornan públiko rònt mundu. Segun e índise di 2011, di e 183 pais- i teritorionan evaluá riba un eskala di 0 (hopi korupto) pa 10 (ménos korupto) e mayoria di nan a skor bou di sinku. Den esun di 2009, TI a usa e siguiente palabranan pa mustra kon ekstenso korupshon ta: “Ta bisto ku ningun region na mundu no ta imün pa e dañonan ku korupshon ta kousa.”
Den algun kaso e konsekuensianan di korupshon por ta desastroso. Por ehèmpel, e revista Time a bisa ku “korupshon i negligensia,” por lo ménos en parte, tabata responsabel pa e gran kantidat di morto den e temblor fuerte ku a dal Haiti na 2010. El a sigui bisa: “E hendenan ta traha edifisio kasi sin guia di arkitekto i ku hopi pasamentu di plaka bou di mesa p’e supuesto inspektornan di gobièrnu.”
Lo por kaba ku korupshon un dia? Pa kontestá e pregunta ei, nos tin ku komprondé promé kiko ta kousa korupshon. Nos lo trata esaki den e siguiente artíkulo.
^ par. 2 A kambia e nòmber.
“Korupshon ta mal uso di poder pa logra benefisio personal. E ta afektá bida, fuente di entrada i felisidat di tur hende ku ta dependé di e integridat di un persona ku ta den puesto di outoridat.”—TRANSPARENCY INTERNATIONAL