Bo Tabata Sa?
Arkeologia ta apoyá loke Beibel ta bisa?
Segun un artíkulo publiká den Biblical Archaeology Review, tin prueba arkeológiko ku ta konfirmá ku “por lo ménos 50” persona menshoná den e Skritura Hebreo di bèrdat a eksistí. Entre nan tin 14 rei di Huda i Israel, inkluyendo reinan hopi konosí manera David i Ezekías i otronan ménos konosí manera Manahem i Peka. Aparte di e personanan ei, tin tambe 5 fárao i 19 rei di Asiria, Babilonia, Moab, Persia i Siria. Pero no ta e monarkanan ei so ta ser menshoná den Beibel i den registro arkeológiko. Nan ta menshoná tambe un eskriba, algun sumo saserdote i otro funshonarionan.
E artíkulo ta sigui bisa ku pa kada un di e hendenan ei tin sufisiente prueba ku ta konfirmá ku di bèrdat nan a eksistí. E Skritura Griego Kristian tambe ta menshoná otro personahenan históriko i tin prueba arkeológiko ku hopi di nan a eksistí, manera, Heródes, Ponsio Pilato, Tiberio, Kaifas i Sergio Paulo. ▪
Na ki tempu leon a disparsé for di e teritorionan menshoná den Beibel?
Awendia no tin leon mas den e Tera Primintí. Pero Beibel ta referí na e bestia akí mas o ménos 150 biaha. Esaki ta mustra ku e tabata bon konosí pa eskritornan di Beibel. Mayoria di biaha Beibel ta referí na leon den sentido figurativo, pero algun di e relatonan di Beibel ta menshoná personanan ku a topa kara kara ku leon. Por ehèmpel, Samson, David i Bènaia a yega di mata leon. (Huesnan 14:5, 6; 1 Samuel 17:34, 35; 2 Samuel 23:20) Tambe Beibel ta konta di otro personanan ku leon a mata.—1 Reinan 13:24; 2 Reinan 17:25.
Den antigwedat, e leon asiátiko (Panthera leo persica) tabata biba den áreanan for di Asia Menor i Gresia te Palestina, Siria, Mesopotamia i nortwèst di India. Hopi bes e bestia respetá i spantoso akí tabata aparesé den obranan di arte di Medio Oriente. Por ehèmpel, e murayanan di e Kaya di Proseshon di Babilonia tabata dekorá ku dibuhonan impreshonante di leon riba klenku kubrí ku glazuur.
Na fin di siglo 12 despues di Kristu, e sòldánan di e krusadanan supuestamente tabata yag riba leon na Palestina. Ta parse ku poko tempu despues di aña 1300, e leonnan di e área ei a bai den ekstinshon. Sinembargo, te den siglo 19 ainda tabatin leon na Mesopotamia i Siria. I te na komienso di siglo 20 ainda hende tabata mira nan na Iran i Irak.