Na amata mai lenā faaaunuua faaleagaga mai i le senituri lona lua T.A. seʻia oo i le 1919. Aiseā na tatau ai ona suia lo tatou malamalamaga?

E tele faamaoniga e iloa ai na faasaʻolotoina Kerisiano faauuina mai i Papelonia le Aai Tele i le 1919, ma aoaoina ai i latou i le faapotopotoga ua faamamāina. Ia mafaufau i le mea lenei: Na māeʻa loa ona faavaeina i le lagi le Malo o le Atua i le 1914, ona tofotofoina loa lea ma faasolosolo ona faamamāina tagata o le Atua mai i tapuaʻiga sesē. * (Mala. 3:1-4) Ae i le 1919, na tofia ai e Iesu le “pologa faamaoni ma le faautauta,” e avatu “meaʻai i le taimi tatau” i tagata o le Atua ua faamamāina. (Mata. 24:45-47) I le tausaga lava lenā, na faasaʻolotoina ai tagata o le Atua mai le faaaunuua faafaatusa i Papelonia le Aai Tele. (Faaa. 18:4) Ae o anafea na amata ona faaaunuua ai tagata o le Atua?

I tausaga ua mavae, na faamalamalamaina ai na faaaunuua tagata o le Atua i se vaitaimi puupuu e amata mai i le 1918. Na taʻua i Le Olomatamata o Iulai 15, 1992, e pei lava ona faaaunuua Isaraelu i Papelonia, na faaaunuua foʻi tagata o le Atua i Papelonia le Aai Tele i le 1918. Ae i nisi o saʻiliʻiliga, ua iloa ai na faaaunuua tagata o le Atua mo le tele o tausaga a o leʻi oo i le 1918.

I le valoaga i le Esekielu 37:1-14 na valoia mai ai o le a faaaunuua tagata o le Atua ma faasaʻoloto i se taimi mulimuli ane. Na vaaia ai e Esekielu i se faaaliga se vanu ua tumu i ivi. Ua fetalai Ieova i le fuaiupu e 11: “O ivi nei, o i latou ia o le aiga uma o Isaraelu.” O lenei fetalaiga e faatatau i le nuu o Isaraelu, faapea “le Isaraelu a le Atua” o ē faauuina. (Kala. 6:16; Galu. 3:21) E tusa ai ma le faaaliga, na toe ola ponaivi ma avea o se ʻautau matuā toʻatele. Ua faamatala mai e lenei mea le auala na faasaʻoloto ai tagata o le Atua mai i Papelonia le Aai Tele i le 1919. Ae e faapefea ona faailoa mai e lenei valoaga na faaaunuua i latou mo se taimi umi?

Muamua, na mātauina e Esekielu le ʻmatuā mamago o ivi’ o tagata oti. (Eseki. 37:2, 11) E faailoa mai ai ua leva ona feoti nei tagata. Lona lua, na vaaia e Esekielu le faasolosolo ona toe feola o nei  tagata, ae lē o se mea na tupu faafuaseʻi. Na ia faalogoina “le gasēsē mai ma le gaolo, ma ua amata ona fesootaʻi ivi, o le ivi i lona ivi.” Na sosoo ai lea ma lona vaaia “ua tupu aʻe uaua ma aano.” O le isi mea na tupu ua ufitia le aano i paʻu. Mulimuli ane, “ona alu atu lea o le mānava iā i latou, ma ua toe feola ai.” Ae o le vala mulimuli, na avatu e le Atua iā i latou na toe feola mai, le laueleele e nonofo ai. O nei mea uma, e umi se taimi e tutupu ai.—Eseki. 37:7-10, 14.

E pei ona taʻua i lenei valoaga, na umi se taimi na faaaunuua ai tagata Isaraelu. Na amata le faaaunuua o i latou i le 740 T.L.M., ina ua faamalosia ituaiga e 10 o Isaraelu o le malo i le itu i mātū, ina ia tuua o latou laueleele. Ae mulimuli ane i le 607 T.L.M., na faaumatia ai e Papelonia Ierusalema ma faamalosia ai ituaiga e lua, o le malo o Iuta i le itu i saute e tuua o latou laueleele. Ae na māeʻa le faaaunuua o i latou i le 537 T.L.M., ina ua toe foʻi se vaega toʻaitiiti o tagata Iutaia, ina ia toe fausia le malumalu ma toe tapuaʻi iā Ieova i Ierusalema.

O lea, o nei faamatalaga uma e faailoa mai ai, e tatau ona faaaunuua Kerisiano faauuina mo se taimi umi i Papelonia le Aai Tele, ae lē mai i le 1918-1919. Na fetalai foʻi Iesu e faatatau i lenei vaitaimi umi, ma faailoa mai o le a ola faatasi Kerisiano pepelo po o vao leaga, ma ʻatalii o le malo’ po o saito. (Mata. 13:36-43) A o faagasolo lenā vaitaimi, e toʻaitiiti Kerisiano moni sa ola ai. O le toʻatele o ē na faapea mai o Kerisiano, na latou taliaina aʻoaʻoga sesē ma liliu ese mai i le upu moni. O le māfuaaga lenā e tatou te faapea atu ai, sa faaaunuua le faapotopotoga Kerisiano i Papelonia le Aai Tele. Na amata lenei faaaunuua i se vaitaimi o le senituri lona lua T.A., ma faaauau mai ai seʻia oo i le taimi na faamamāina ai le malumalu faaleagaga o le Atua, i le taimi o le iʻuga.—Galu. 20:29, 30; 2 Tesa. 2:3, 6; 1 Ioa. 2:18, 19.

A o faagasolo lenā faitau selau tausaga, na telē le malosiaga sa iai i taʻitaʻi lotu ma na latou taaʻina taʻitaʻi faapolotiki, ma taumafai foʻi e pulea olaga o tagata. O se faaaʻoaʻoga, na faasā ona maua e tagata ni a latou lava Tusi Paia, pe faitau foʻi i ai i a latou lava gagana. Na susunuolaina nisi o tagata na faitauina le Tusi Paia. Na matuā faasalaina foʻi tagata na tetee i aʻoaʻoga a taʻitaʻi lotu. O le iʻuga, sa matuā faafaigatā ona aʻoaʻoina e tagata le upu moni, pe aʻoaʻoina ai foʻi isi.

Ua tatou iloa mai foʻi i le faaaliga a Esekielu, na toe feola mai tagata o le Atua ma faasolosolo ona  toe faasaʻolotoina mai i latou mai i tapuaʻiga sesē. O anafea ma na faapefea ona tupu lenā mea? Na taʻua i le faaaliga “le gasēsē mai ma le gaolo.” Na tupu lenā mea i le nai faitau selau tausaga a o leʻi oo i le taimi o le iʻuga. A o faagasolo na tausaga, e iai ni tagata taʻitoʻatasi faamaoni na latou taumafai e maua le upu moni, ma auauna i le Atua e ui i le taatele o aʻoaʻoga sesē. Na latou suʻesuʻeina le Tusi Paia, ma faia taumafaiga uma ina ia faailoa atu ai i isi mea na latou aʻoaʻoina. Na galulue malosi isi e faaliliu le Tusi Paia i gagana e malamalama ai tagata.

Ae i se vaimea o le 1870, na tai pei ai ua ufitia ivi i aano ma paʻu. Na taumafai malosi Charles Taze Russell ma ana aumea e iloa aʻoaʻoga moni a le Tusi Paia, ma auauna iā Ieova. Na latou galulue malolosi foʻi e aʻoaʻoina isi i le upu moni e ala i le Zion’s Watch Tower ma isi lomiga. Mulimuli ane, na fesoasoani le “Photo-Drama of Creation” (Ata o le Foafoaga) i le 1914, ma le tusi The Finished Mystery i le 1917, i le faamalosia o le faatuatua o tagata o Ieova. Ae i le 1919, na pei ai ua toe maua e tagata le ola i se laueleele fou. Talu mai lenā taimi, na aufaatasi atu ai i le ʻaufaauuina i latou e faamoemoe e ola i le lalolagi. Ua latou tapuaʻi faatasi iā Ieova ma avea i latou o se “ʻautau e matuā toʻatele lava.”—Eseki. 37:10; Saka. 8:20-23. *

E manino mai na faaaunuua tagata o le Atua i Papelonia le Aai Tele i le senituri lona lua T.A. O le taimi lea na toʻatele ai i latou na liliuese mai i le upu moni, e ala i le taliaina o aʻoaʻoga sesē a lotu ae teena le upu moni. Sa matuā faigatā lava ona tapuaʻi iā Ieova mo le tele o tausaga, e tai pei lava o le fanauga a Isaraelu ina ua ave faapagota i latou. Ae i aso nei, ua talaʻia atu le upu moni i tagata uma lava. Maʻeu lo tatou fiafia ona ua tatou ola i le taimi ʻo le a susulu atu ai ē ua iai le tofā mamao e pei o le malamalama! E toʻatele o le a faamamāina i latou’ ma taliaina le tapuaʻiga moni.—Tani. 12:3, 10.

E tatou te lē mautinoa le auala na faaali atu ai e Satani le malumalu iā Iesu.

Na tusi tusitala o le Tusi Paia o Mataio ma Luka e faatatau i le mea na tupu. Na taʻua e Mataio “ona ave lea o ia [Iesu] e le Tiapolo” i Ierusalema, ma “faatū iā te ia i luga o le pā o le malumalu,” o le vaega pito i maualuga lenā o le malumalu. (Mata. 4:5) Na taʻua e Luka: “Ona ave lea o ia i Ierusalema, ma faatū iā te ia i luga o le pā o le malumalu.”—Luka 4:9.

I a tatou lomiga i aso ua mavae, na taʻua ai atonu e leʻi aveina aʻe moni e Satani Iesu i le malumalu ina ia faaosoosoina ai o ia. I Le Olomatamata faa-Peretania o Mati 1, 1961, na faatusatusa ai lenei faaosoosoga, ma le faaosoosoina e Satani o Iesu, e ala i le faaali i ai o malo uma o le lalolagi i luga o se mauga maualuga. Na toe taʻua ai e leai se mauga e matuā maualuga e mafai ai e se tasi, ona iloa atu malo uma o le lalolagi. Na toe faapea mai Le Olomatamata, i se  tulaga talitutusa, atonu e leʻi aveina aʻe moni e Satani Iesu i le malumalu. Ae na taʻua mulimuli ane i isi Olomatamata, pe ana faapea e oso ese Iesu mai i le malumalu, semanū e maliu ai o ia.

Ua faapea mai nisi, talu ai e lē o se sa Levī Iesu, e leʻi faatagaina la o ia e tū i luga o le malumalu. O lea, ua latou faapea mai ai atonu na faaosoosoina Iesu e ala i se faaaliga. I le faitau selau o tausaga na muamua atu, na ave ai foʻi Esekielu i le malumalu e ala i se faaaliga.—Eseki. 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Ae pe afai na ave Iesu i le malumalu e ala i se faaaliga, atonu e tomānatu nisi:

• Pe na ono faaosoosoina moni ai Iesu e oso ese mai i le malumalu?

• I isi taimi na faaosoosoina ai e Satani Iesu, na ia fai atu iā Iesu ia liua maa moni e avea ma areto moni, ma sa manaʻo foʻi iā Iesu e fai se gaoioiga moni e tapuaʻi atu ai iā te ia. Pe e lē talafeagai foʻi la le faapea atu, na manaʻo Satani e oso ese Iesu mai i le malumalu moni?

Ae pe afai e leʻi faaaogāina e Satani se faaaliga ma na ia ave Iesu i se malumalu moni, atonu e tomānatu nisi:

• Pe na solia e Iesu le Tulafono e ala i le tū i luga o le Mea e Sili Ona Paia o le malumalu?

• Na faapefea ona alu ese Iesu mai i le toafa ma oo atu i le malumalu i Ierusalema?

Seʻi o tatou iloiloina ni faamatalaga faaopoopo e fesoasoani iā i tatou e taliina ai na fesili e lua.

Na tusi le polofesa o D. A. Carson, o le upu Eleni mo le “malumalu” sa faaaogāina e Mataio ma Luka, atonu e faasino atu i le malumalu atoa, ae e lē na o se vaega o le malumalu lea e na o le ʻau sā Levī sa faataga ona ō i ai. O le itu i saute i sasaʻe o le malumalu e mafolafola lona taualuga, ma e pito i maualuga ai lava. Na ono tū Iesu i luga o lenā taualuga. O le maualuga o lea taualuga agaʻi i le pito i lalo o le ālia o Ketarono, e pe tusa ma le 140 mita (450 futu). Na faapea mai le tusitala o talafaasolopito o Josephus, e matuā maualuga lea nofoaga, ma pe afai e tū ai se tasi ma tilotilo i lalo, o le a “matuā liliʻa” o ia. E ui lava e lē o se sa Levī Iesu, ae sa mafai ona ia tū i inā ma e leai se tasi e tetee iā te ia.

Ae na faapefea ona oo atu Iesu i le malumalu i Ierusalema mai i le mea sa iai i le toafa? E tatou te lē mautinoa. Ua taʻua i le Tusi Paia, na ave Iesu i Ierusalema. E lē o taʻua maia po o le ā le mamao na iai Iesu mai i Ierusalema, po o le umi foʻi na faaosoosoina ai o ia e Satani. O lea, na ono mafai ona savali Iesu i Ierusalema, e ui lava e umi se taimi e alu ai.

Ina ua faaali atu e Satani “malo uma o le lalolagi” iā Iesu, atonu sa ia faaaogāina se faaaliga, talu ai e lē mafai ona iloa atu malo uma o le lalolagi mai i luga o se mauga. Atonu e talitutusa lea ma le faaaliina i se isi tagata o ata o isi vaega o le lalolagi, e faaaogā ai se masini faaonapōnei. Sa faaaogāina e Satani se faaaliga, ae na ia manaʻo moni lava ia ifo atu Iesu ma tapuaʻi iā te ia. (Mata. 4:8, 9) O lea, ina ua ave e Satani Iesu i le malumalu, e mafai ona faapea atu na manaʻo o ia e lamatia le soifua o Iesu, e ala i le oso ese mai i le malumalu. Peitaʻi, na teena o ia e Iesu. Pe ana faapea na faaaogā e Satani se faaaliga, e lē avea la lenā mea o se faaosoosoga iā Iesu.

E ono mafai ona tatou faapea atu, na alu moni Iesu i Ierusalema ma tū i le mea e sili ona maualuga o le malumalu. Ae e pei ona taʻua i le amataga o lenei mataupu, e tatou te lē mautinoa tonu le auala na faaali atu ai e Satani le malumalu iā Iesu. Ae e tatou te mautinoa na taumafai pea Satani e faia e Iesu se mea sesē, ae na maumauaʻi Iesu e teena o ia i taimi uma.