HI HANYA eminkarhini yo nonon’hwa. Emisaveni hinkwayo, hi twa hi ta swiviko swo tala swa mahungu leswi vulavulaka hi timhangu ni vaaki lava lwisanaka ni swiboho swin’wana swa mfumo. Xana swilo leswi humelelaka emisaveni sweswi swi ni nhlamuselo yo hlawuleka?

Emalembeni ya kwalomu ka 2 000 lama hundzeke, Bibele yi profete leswaku swiphiqo swa misava a swi ta nyanya swinene enkarhini wa “makumu ya mafambiselo ya swilo.” (Matewu 24:3) Leswi a swi vuli “ku hela ka misava” hilaha vanhu va ehleketaka hakona. Ematshan’weni ya sweswo, Bibele yi hlamusela mahanyelo lawa vanhu a va ta va na wona ni swiendlakalo swa misava kumbe xikombiso lexi a xi ta humelela enkarhini lowu vuriwaka ‘masiku yo hetelela.’ (2 Timotiya 3:1) Yesu u byele valandzeri vakwe leswaku loko va vona “swilo leswi swi humelela,” swi vula leswaku ntshunxeko wu le kusuhi. (Luka 21:31) Xiya vuprofeta byin’wana lebyi kombisaka leswaku hi hanya enkarhini wo hlawuleka.

Vuprofeta byo sungula:

“Tiko ri ta pfukela tiko rin’wana.”—Matewu 24:7.

Ku hetiseka ka byona: Eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-20, vanhu vo tala a va langutele leswaku misava yi ta hambeta yi va ni ku rhula. Ku sungula ka Nyimpi yo Sungula ya Misava ku va tseme nhlana vaaki hinkwavo va misava naswona ku sungule nguva ya tinyimpi letikulu swinene. Hilaha buku ya Bibele ya Nhlavutelo yi profeteke hakona, ku rhula ku susiwile “emisaveni leswaku [vanhu] va dlayana.”—Nhlavutelo 6:4.

Leswi matimu ma swi vulaka:

• “Ku sungula ka Nyimpi yo Sungula ya Misava hi 1914 ku cince xiyimo xa misava hi ku helela hi ku tsopeta ka tihlo.”—Buku leyi nge The Origins of the First World War, leyi kandziyisiweke hi 1992.

• Hambileswi swi nga tiviwiki hi ku kongoma leswaku ku fe vanhu vangani eka Nyimpi yo Sungula ya Misava, encyclopedia yin’wana yi ringanyeta leswaku ku fe masocha lama ringanaka 8 500 000, ku nga hlayiwi vanhu lavan’wana.
• Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi dlaye vanhu vo tala swinene naswona nhlayo ya masocha ni vaaka-tiko lava dlayiweke yi sukela kwalomu ka 35 wa timiliyoni ku fikela eka 60 wa timiliyoni.
•   Exikarhi ka 1945 loko ku hela nyimpi ya vumbirhi ya misava na 2010, ku ve ni tinyimpi ta 246 ematikweni ya 151 emisaveni hinkwayo.

Vuprofeta bya vumbirhi:

“Ku ta va ni ku kayivela ka swakudya.”—Matewu 24:7.

Ku hetiseka ka byona: Ndlala yi dlaye vanhu vo tlula 70 wa timiliyoni hi lembe-xidzana ra vu-20 naswona ninamuntlha ya ha karhata misava hinkwayo.

Leswi matimu ma swi vulaka:

• Hi ku ya hi Nhlangano wa Matiko, ndlala i xiphiqo lexikulu swinene emisaveni hinkwayo lexi vekaka rihanyo ra vanhu ekhombyeni naswona munhu un’we eka va nkombo emisaveni hinkwayo sweswi a nga na swona swakudya leswi n’wi ringaneke.
• “Ku kayivela ka swakudya namuntlha a ku vangiwi hi ku fa ka swimilana hileswi ku veke ni maxelo lama nga tolovelekangiki swa xinkarhana, kambe ku vangiwa hi swiphiqo swa mune leswikulu swa khale, leswi tinyikeke matimba ku ringana nkarhi wo leha: ku andza ka vaaki va misava hi ku hatlisa, ku hela ka misava leyi noneke, ku kayivela ka mati ni ku tlakuka ka maxelo.”—Magazini wa Scientific American.

Vuprofeta bya vunharhu:

“Ku ta va ni ku tsekatseka lokukulu ka misava.”—Luka 21:11.

Ku hetiseka ka byona: Leswi vanhu vo tala va tshamaka etindhawini leti rhandziwaka hi ku tsekatseka ka misava, nhlayo ya lava feke kumbe ya lava vutomi bya vona byi cinceke hi ku helela hikwalaho ka ku tsekatseka ka misava yi tlakukile swinene.

Leswi matimu ma swi vulaka:

• Buku leyi nge World Disasters Report 2010 yi ri: “Eka timhangu hinkwato letikulu, ku tsekatseka ka misava hi kona loku dlayeke vanhu vo tala emalembeni lama ha ku hundzaka.”
• Lembe ni lembe, ku sukela hi 1970 ku fikela hi 2001, hi xiringaniso ku vikiwe timhangu ta 19 ta ku tsekatseka ka misava * naswona hi xiringaniso eka tona ku fe vanhu va 19 547. Eka malembe ya khume emahlweni ka 2012, nhlayo yoleyo ya xiringaniso ya timhangu ta ku tsekatseka ka misava lembe ni lembe yi engetelekile yi va 28 naswona eka tona ku fe vanhu va 67 954 hi xiringaniso.

Vuprofeta bya vumune:

“Ku ta va ni mintungu.”—Luka 21:11.

Ku hetiseka ka byona: Ku nga khathariseki nhluvuko lowu nga kona eka swa vutshunguri, vanhu va timiliyoni va hambeta va fa hikwalaho ka mavabyi lama tlulelaka. Ku endzela matiko man’wana ni ku andza ka vanhu emadorobeni swi endle leswaku mavabyi yo tano ma tlulela vanhu hi ku hatlisa.

Leswi matimu ma swi vulaka:

• Vuvabyi bya mpondzo byi dlaye vanhu va kwalomu ka 300 wa timiliyoni ku ya eka 500 wa timiliyoni hi lembe-xidzana ra vu-20.
• Nhlangano wa Worldwatch Institute wu vike leswaku emalembeni ya 30 lama hundzeke, “mavabyi yo tlula 30 lama a ma nga tiviwi enkarhini lowu hundzeke yo tanihi Ebola, HIV, Hantavirus ni ya SARS ma tekiwe tanihi lama nga ni khombo swinene.”
• Loko Vandla ra Rihanyo ra Misava Hinkwayo ri lemukisa hi ku humelela ka switsongwatsongwana leswi nga dlayiwiki hi maphilisi, ri te: “Eku heteleleni ku ta fika nkarhi emisaveni lowu mavabyi yo tala lama tolovelekeke ma nga ta ka ma nga ha tshunguleki hi ku tirhisa maphilisi lama dlayaka switsongwatsongwana, xisweswo ma [ta] dlaya vanhu vo tala.”

Vuprofeta bya vuntlhanu:

Vanhu “va ta xengana va tlhela va vengana. . . . Rirhandzu ra vo tala ri ta hola.”—Matewu 24:10, 12.

Ku hetiseka ka byona: Ku yayarheriwa ka rixaka hikwalaho ka rivengo ku dlaye vanhu va timiliyoni. Ematikweni yo tala, tinyimpi ni vugevenga swi endle leswaku vanhu va tshama va chuhile ni ku vanga madzolonga.

Leswi matimu ma swi vulaka:

• Mfumo wa Manazi wu dlaye Vayuda lava ringanaka timiliyoni ta tsevu swin’we ni vanhu van’wana va timiliyoni. Loko mutsari Zygmunt Bauman a hlamusela ndlela leyi vanhu lava tolovelekeke va anguleke ha yona u te: “Vanhu va nambe  va amukela ku dlayeteriwa ka [Vayuda] naswona a va endlanga nchumu hi mhaka yoleyo.”
• Hi ku ya hi xitichi xa Mahungu xa BBC, ku ringanyetiwa leswaku Matutsi ni Mahutu lama rhuleke ya kwalomu ka 800 000 ma dlayiwile hi tin’hweti ti nga ri tingani ntsena. Mukambisisi un’wana u ringanyete leswaku vanhu va kwalomu ka 200 000 va hoxe xandla eka ku yayarheriwa koloko.
• Lembe ni lembe, vanhu lava tlulaka 740 000 va fa hikwalaho ka vugevenga ni tinyimpi.

Vuprofeta bya vutsevu:

“Vanhu va ta va lava tirhandzaka, varhandzi va mali, . . . lava nga riki na xinakulobye xa ntumbuluko.”—2 Timotiya 3:2, 3.

Ku hetiseka ka byona: Vanhu va manguva lawa va ni makwanga naswona a va swi koti ku tikhoma. Mahanyelo yo tano ma vangele vanhu vo tala swiphiqo.

Leswi matimu ma swi vulaka:

• Xiviko xa vuhlayiseki bya vana xa nhlangano wa UNICEF UK xi vula leswaku vatswari ni vana va le United Kingdom “a va tshamela ku xavelana swilo.” Mindyangu a yi xava swilo “leswaku yi ringeta ku kondletela ku rhula ni ku pfuna swirho swa ndyangu leswi nga titshembiki loko swi ri ni vanhu van’wana.”
• Hi xiringaniso vana lava ringanaka 275 wa timiliyoni emisaveni hinkwayo va xanisiwa emakaya ya vona.
• “Le United States ntsena, vadyuhari lava tlulaka 500 000 ku vuriwa leswaku va xanisiwa kumbe va honisiwa lembe ni lembe.”—Ndzawulo ya Centers for Disease Control and Prevention.

Vuprofeta bya vunkombo:

“Mahungu lamanene lawa ya mfumo ma ta chumayeriwa emisaveni hinkwayo.”—Matewu 24:14.

Ku hetiseka ka byona: Bibele yi dyondzisa leswaku Mfumo wa Xikwembu i hulumendhe ya xiviri leyi fumaka yi ri etilweni, leyi Hosi ya wona ku nga Yesu. Mfumo lowu wa le tilweni wu ta “pfotlosa kutani wu herisa mimfumo leyi hinkwayo [tihulumendhe ta vanhu], kambe wona wu ta tshama hilaha ku nga riki na makumu.”—Daniyele 2:44.

Rungula-nkulu leri Timbhoni ta Yehovha ti ri dyondzisaka ri vulavula hileswaku Mfumo wa Xikwembu i yini ni leswi wu nga ta swi endla.

Leswi matimu ma swi vulaka:

• Emisaveni hinkwayo, Timbhoni ta Yehovha leti tlulaka nkombo wa timiliyoni ematikweni lama tlulaka 230, ti dyondzisa van’wana hi Mfumo wa Xikwembu.
• Timbhoni ta Yehovha ti kandziyisa minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni hi tindzimi leti tlulaka 500 naswona ya kumeka ni le ka Internet.

Endzhaku ko kambisisa vumbhoni lebyi, vanhu va timiliyoni va gimete hi ku vula leswaku xikombiso xa le Bibeleni xa masiku yo hetelela xi le ku hetisekeni sweswi. Hilaha swihloko swo sungula swa tsevu swa nxaxamelo lowu swi swi kombiseke hakona, matimu ma tiyisekisa leswaku hakunene Bibele i buku leyi nga ni vuprofeta lebyi pakanisaka.

Nakambe u nga swi tshemba leswi Bibele yi swi profetaka hi vumundzuku. Vuprofeta lebyi byi ta ku khumba hikuva Xikwembu xi tshembisa leswaku xi ta herisa masiku lawa yo hetelela lama tshikilelaka. Swihloko swimbirhi leswi saleke swa nxaxamelo lowu swi ta hlamusela ndlela leyi ‘masiku yo hetelela’ ma nga ta hela ha yona naswona swi ta vulavula hi vumundzuku lebyi tsakisaka lebyi nga ta va kona laha misaveni ni lebyi nga ta kumiwa hi vanhu.