Pakadto ha sulod

Pakadto ha mga sulod

TIKANG HA NAGLABAY

Alhazen

Alhazen

BANGIN diri ka pamilyar kan Abū ‘Alī al-Ḥasan ibn al-Haytham. Ha Weste kilala hiya nga Alhazen, an Latin nga kaluwas han iya Arabiko nga ngaran nga al-Ḥasan. Bisan pa hito, posible gud nga nagpapahimulos ka ha iya mga ginhimo. Iginhuhulagway hiya sugad nga “usa han pinakaimportante ngan maimpluwensya nga personalidad ha kasaysayan han syensya.”

Hi Alhazen natawo ha Basra, ha Iraq na yana, han mga 965 C.E. Hilig niya an astronomiya, chemistry, matematika, medisina, musika, optics, physics, ngan siday. Ano an partikular nga angay naton pasalamatan ha iya?

DAM HA NILO

Usa nga istorya mahitungod kan Alhazen an nagin sikat ha sulod hin maiha nga panahon. May kalabotan ito han iya plano ha pagkontrol han agos han Salog Nilo haros 1,000 ka tuig antes aktuwal nga matikangan an proyekto ha Aswân han 1902.

Sumala ha istorya, hi Alhazen naghimo hin daku nga plano basi maibanan an pagbaha ngan kakulang hin tubig ha Ehipto pinaagi ha paghimo hin dam ha Salog Nilo. Han hinbatian han lider han Cairo nga hi Caliph al-Hakim ito nga ideya, iya iginpatawag hi Alhazen ha Ehipto basi himoon an dam. Kondi han nakita ni Alhazen an salog, nasantop niya nga diri niya maaakos an proyekto. Tungod han kahadlok nga sirotan hinin maraot nga lider, nagpakalurong-lurong hiya tubtob han mamatay an magmarando paglabay hin mga 11 ka tuig, han 1021. Hito nga panahon, damu an higayon ni Alhazen ha pagbuhat han iya iba pa nga hilig samtang nakadetiner hiya tungod han iya pagpakalurong-lurong.

AN BOOK OF OPTICS

Han nagkaada kagawasan hi Alhazen, naisurat na niya an kadak-an han iya pito ka tomo nga libro nga Book of Optics, nga gintatagad nga “usa han pinakaimportante nga libro ha kasaysayan han physics.” Hito nga libro, iya ginhisgotan an iya mga eksperimento ha kahayag, upod na kon paonan-o ito natutunga ha mga kolor han kahayag, na-reflect ha salamin, ngan nabanda kon naagi ha usa nga instrumento. Gin-adman liwat niya an abilidad han utok ha pag-interpretar han aton nakikita ngan an anatomiya ngan mekanismo han mata.

Han ika-13 ka siglo, an libro ni Alhazen ginhubad tikang ha Arabiko ngadto ha Latin, ngan mga siglo katapos hito, gintagad ito han mga syentista ha Europa sugad nga reperensya. An libro ni Alhazen mahitungod ha mga lente nakabulig ha mga taga-Europa nga parahimo hin antiyuhos ha pag-imbento hin teleskopyo ngan mikroskopyo pinaagi ha pagturotungbaw hin mga lente.

AN CAMERA OBSCURA

Nadiskobrehan ni Alhazen an mga prinsipyo ha potograpiya han ginhimo niya an masisiring nga siyahan nga camera obscura. Masirom ini nga kwarto diin nasulod an lamrag ha buho nga sugad la kadaku han ulo han alpiler ngan pinaagi hito baliktad nga dagway han kon ano an aada ha gawas an sugad hin nasulod ha kwarto.

Ginhimo ni Alhazen an gintatagad nga siyahan nga camera obscura

Han ika-19 ka siglo, gindugangan ito hin mga photographic plate basi permanente nga matipigan an dagway. Ano an resulta? An kamera. An tanan nga moderno nga kamera, ngan an mata mismo, nagamit han pariho nga mga prinsipyo han camera obscura. *

SYENTIPIKO NGA PAMAAGI

An makatirigamnan nga aspekto han mga nahimo ni Alhazen amo an iya metikuloso ngan sistematiko nga pagsaliksik. An iya pamaagi diri gud komon ha iya panahon. Usa hiya han siyahan nga parasaliksik nga nagsari han mga teoriya pinaagi ha pag-eksperimento, ngan diri hiya nahahadlok ha pagkwestyon han kinakarawat na nga mga kahibaro kon waray ebidensya nga nasuporta hito.

An prinsipyo han moderno nga syensya mahimo isumaryo hini nga mga pulong: “Pamatud-i an imo gintotoohan!” Ginkikilala han pipira hi Alhazen sugad nga “an amay han moderno nga syentipiko nga pamaagi.” Tungod hito, damu an aton angay ipasalamat ha iya.

^ par. 13 An pagkapariho han camera obscura ngan han mata diri gud nasasabtan ha Weste tubtob han iginsaysay ito ni Johannes Kepler han ika-17 ka siglo.