1, 2. Asale muŵaŵelele ulendo wa Maliya, soni atagulile yayatendekasisye kuti ulendowu uŵe wakusawusya kwa jwalakwe.

AGANICISYE ali kum’wona Maliya ali mkulinga kulitamika cenene pa bulu jwakwe, jwalakwe aŵele citamile pa buluju kwa ndaŵi jelewu. Yosefe akwenda pasi ali kusogolo kwa bulu acimlongolelaga paulendo welewu mnope wakwawula ku Betelehemu. Maliya akupikanasoni kuwulukuta kwa mwanace jwali m’matumbo mwakwe.

² Sambano miyesi jejinji jimasile Maliya ali akwete citumbo. Mwati Baibulo jikusakamulicisya masengo maloŵe gamacili pakusala ya mwaŵaŵelele Maliya pandaŵiji jikusati, ‘Jwaliji ali apesile ni citumbo.’ (Luk. 2:5) Liŵasali palyajendaga lyapitaga m’litala lya migunda jele komboleka kuti acinamalima ŵaliji mkulima ŵane acimisyaga mbeju. Jemanjaji komboleka kuti ŵasimongaga kum’wona jwamkongwe juŵapesile ni citumbo ali mkwenda paulendo. Ana ligongo cici Maliya ŵatyosile kumangwawo ku Nasaleti ni kwenda lutando lwelewuli?

3. Ana Maliya ŵapocele masengo gatuli, soni ana cici cacitulijiganye kutyocele kwa jwalakwe?

³ Nganiji jatandite miyesi jakuŵalanjika munyuma. Pandaŵijo jwamkongwe jwa Ciyudaju ŵapocele masengo gapajika gakuti pangalisoni mundu juŵapocelepo masengo gelega mu mbili josope ja ŵandu. Jwalakwe jwaliji jwakuti caciŵeleka mwanace jucaciŵa Mesiya, Mwanace jwa Mlungu. (Luk. 1:35) Pajaŵandicilaga ndaŵi jakuti aŵelece, patendekwe yindu yine yayatendekasisye kuti jemanjaji ajende paulendowu. Paulendowu Maliya ŵasimene ni yindu yayalinjile cikulupi cakwe. Kwende tulole yayamkamucisye kuti ajendelecele kuŵa ni cikulupi cakulimba pandaŵiji.

4, 5. (a) Ligongo cici Yosefe ni Maliya ŵajawulaga ku Betelehemu? (b) Ana lilamusi lya Mwenye lyakwanilisye yakulocesya yapi?

⁴ Ngaŵa kuti Yosefe ni Maliyape ni ŵaŵajendaga paulendowo. Jwakulamulila jwaciloma, Augusito, jwalamwile kuti m’cilambomo mutendekwe kalembela, soni kuti mundu jwalijose ajawule kutawuni jakumangwawo kukulembesya. Ana Yosefe ŵatesile cici paŵapikene yeleyi? Ngani  jikusati, “Yosefe nombe najo ŵatyosile ku Galileya, mu msinda wa Nasaleti ni kwawula ku Yudeya, ku msinda wa Daudi wakolanjikwa kuti Betelehemu. Ligongo jwalakwe jwaliji jwa m’liŵasa, soni mlukosyo lwa Daudi.”—Luk. 2:1-4.

⁵ Lilamusi lyaŵapelece mwenyeli nganilitendekwa mwaupile. Yakulocesya yayalembedwe yaka ciŵandika 700 munyuma, yasasile mkanipaŵe kuti Mesiya cacipagwila mu Betelehemu. Sambano yatendekwe kuti paliji tawuni jine jakolanjikwa Betelehemu jele jaliji pa lutando lwa makilomita 11 kutyocela ku Nasaleti. Nambo yakulocesyayi yasasile kuti Mesiya cacipagwila ku “Betelehemu Efulata.” (Aŵalanje Mika 5:2.) Mundu pakutyocela ku Nasaleti kuti akayice ku musi wamwana wa Betelehemu Efulata, ŵasosekwaga kupitila ku Samaliya acijendaga litala lyalyapitilaga m’matumbi. Lutandolu lwaliji lwelewu makilomita 130. Yosefe ŵaliji mkwawula ku musi welewu, ligongo ni wawaliji musi wa Mwenye Daudi. Yosefe ni ŵamkwakwe Maliya ŵaliji mbagwilo sya Daudi.

6, 7. (a) Ligongo cici ulendo wa ku Betelehemu waliji wakusawusya kwa Maliya? (b) Pakuŵa Maliya ŵalombegwe ni Yosefe, ana yeleyi yakwayiye catuli yisagula yakwe? (Alolesoni maloŵe gamwiŵanda.)

⁶ Ana Maliya ŵampikanile Yosefe kuti ajawulile yimpepe kukulembesya? Maliya akakombolece kana ligongo ulendowu wawonekaga kuŵa wakusawusya kwa jwalakwe. Kombolekasoni kuti jaliji ndaŵi ja cawu soni wula jili jisigele panandi kutanda. Cindu cine cakusawusya kwa Maliya caliji cakuti cakumbesi kwa ulendowu, ŵasosekwaga kwela yikwesya yelewu mnope kuti akayice ku Betelehemu. Yeleyi yikulosya kuti ŵasosekwaga  kwenda ulendowu kwa masiku gamajinji, ligongo Maliya ŵasosekwaga kupumulaga ndaŵi ni katema pakujigalila mwaŵaŵelele. Soni pandaŵi jakuti mundu akutanda kwene kuŵeleka, akusasacilila kutama kunyumba, kwele ŵacinasi soni acimjakwe mpaka amkamucisyeje pacaŵelecejepo. Mwangakayicila, Maliya ŵasosekwaga kulimba mtima kuti alongane ni Yosefe paulendowu.

⁷ Atamose kuti ulendowu ŵaliji ŵakusawusya kwa Maliya, nambope jwakulemba Baibulo Luka, jwalembile kuti Yosefe jwajawile “kukulembesya yalumo ni Maliya.” Jwalakwe jwalembilesoni kuti Maliya ‘jwalombegwe ni Yosefe mwakamulana ni cilangano.’ (Luk. 2:4, 5) Pakuŵa kuti Maliya ŵaliji paulombela ni Yosefe, jwalakwe ŵasosekwaga kumpikanila Yosefe payasagwile. Jwawonaga ŵamkwakwewo kuŵa mtwe wa liŵasa lyakwe. Soni jwasosekwaga kwanilisya ukumu wakwe mwakumkamucisya Yosefe payakusaka kutenda. * M’yoyo Maliya ŵaliji jwakusacilila kwapikanila ŵamkwakwe. Pakutenda yeleyi jwalosisye kuti akwete cikulupi.

8. (a) Ana komboleka kuti calijisoni cici cacamtendekasisye Maliya kwawula ku Betelehemu yalumo ni Yosefe? (b) Ana cisyasyo ca Maliya mpaka calimbikasye catuli ŵandu ŵakulupicika?

⁸ Ana pana cinesoni cacamtendekasisye Maliya kupikanila? Ana jwalakwe jwamanyililaga yakulocesya yakusala kuti Mesiya cacipagwila ku Betelehemu?  Baibulo jangasala cilicose panganiji. Nambo komboleka kuti Maliya ŵamanyililaga yakwamba yakulocesya ligongo ŵandu ŵajinji ŵayimanyililaga. (Mat. 2:1-7; Yoh. 7:40-42) Maliya ŵagamanyilaga cenene Malemba. (Luk. 1:46-55) Mulimosemo, cinga Maliya ŵajawile ku Betelehemu pakusaka kupikanila ŵamkwakwe, kapena lilamusi lya Jwakulamulila Jwaciloma, kapenasoni yaŵalocesye Yehofa mwinesoni yosepeyi, jwalakwe jwalosisye cisyasyo cambone pakupikanila. Yehofa akusayamicila naga mundu ali jwakulinandiya soni jwakupikanila. Cisyasyo ca Maliya cili cakulimbikasya, mnopemnope moŵa agano, ligongo ŵandu ŵajinji ŵangasaka kuŵa ŵakupikanila.

9, 10. (a) Ana Maliya ni Yosefe ŵaganicisyaga ya cici paŵaŵandicilaga ku Betelehemu? (b) Ana Yosefe ni Maliya ŵagonile kwapi, soni ligongo cici?

⁹ Komboleka kuti Maliya ŵasangalele paŵakuwonaga ku Betelehemu. Jemanjaji ŵajendaga acikwelaga yikwesya soni acipitaga migunda ja mipeleya. Komboleka kuti mipeleya jaŵaga mbeju syakumalisya gowola. Maliya ni Yosefe komboleka kuti ŵaganicisyaga ya mbili ja kamusi kamwana ka Betelehemu Efulata. Mpela muŵasasile jwakulocesya Mika, kamusika kawonekaga kuŵa kangali mate m’misinda ja mu Yuda. Nambope m’kamusi keleka ni muŵapagwile mwanja Bowasi, Naomi, soni Daudi yaka yakupunda 1,000 munyuma.

¹⁰ Maliya soni Yosefe ali ayice, ŵasimene kuti m’musimu mugumbele ŵandu. Yeleyi yatendekwe ligongo lyakuti ŵandu ŵane ŵayice mwacitema kukulembesya kwapunda mwanja Yosefe. M’yoyo jemanjaji nganapata malo gagona. * Jemanjaji ŵasingalilwe ni ŵagambile gona mwicinga. Aganicisye ali mkuwona Yosefe ali mkudandawula pakwawona ŵamkwakwe ali mkulaga ni yipwetesi ya citumbo, yakuti nganayiwoneje cipagwile cawo. Kaneko kulaga kwa yipwetesi ya citumbo kwakusile. Mwa malo gosope gakupagwila, licinga lyaliji malo gangaŵajilwa gakuti mundu jwakulaga ni yipwetesi ya citumbo atamemo.

11. (a) Ana ligongo cici jwamkongwe jwalijose juŵaŵecelepo mpaka ampikanicisye Maliya? (b) Ana Yesu ŵaliji “jwandanda kupagwa” mwatuli?

¹¹ Jwamkongwe jwalijose juŵaŵecelepo mpaka ampikanicisye Maliya. Yaka ciŵandika 4,000 yeleyi mkaniyitendekwe, Yehofa ŵasasile mkanipaŵe kuti acakongwe wosope cacilaga ni yipwetesi pakuŵeleka ŵanace, ligongo lya ulemwa wakupagwa nawo. (Gen. 3:16) Mwangakayicila Maliya nombe najo ŵalasile ni yipwetesiyi. Ngani jaŵalembile Lukaji, jangasala kuti jwalakwe jwalasile paŵaŵelekaga, nambo jikusagamba kusala kuti, “Jwalakwe jwaŵelece mwanace jwakwe jwakwitiwo.” (Luk. 2:7) Kwandaŵi jandanda, Maliya jwaŵelece “mwanace jwakwitiwo.” Komboleka kuti Maliya jwaŵelece ŵanace ŵakwana msanu ni ŵaŵili. (Maliko 6:3) Nambo mwanace jwandandaju jwaliji jwapajika. Nganagamba kuŵa mwanace jwakwe jwandanda jwa Maliya, nambo jwalijisoni mwanace jwa  Yehofa, “jwandanda kupagwa mu yakupanganyikwa yosope,” juŵaliji Mwanace jumopejo jwa Mlungu.—Akolo. 1:15.

12. Ana Maliya ŵamgonece mwanace jwakwe mu cici? (b) Ana yayatendekwe yikusalekangana mwatuli ni maseŵelo soni yakwambula yakupagwa kwa Yesu?

¹² Luka jwajonjecesyesoni maloŵe gakumanyikwa kwa ŵandu ŵajinji, jwalakwe jwatite, “Jwalakwe ŵam’ŵijilile ni nguwo ni ŵamgonece mwakulila ng’ombe.” (Luk. 2:7) Maseŵelo soni yakwambula yakwamba kupagwa kwa Yesu yakusatenda ŵandu, yikusaŵa yakupundanganya yanganiyiŵa yisyesyene yakwe. Nambo kwende tulole yisyesyene yayatendekwe. Maliya ŵam’ŵisile mwanacejo mu cakulila ng’ombe. Akaliŵalila kuti liŵasali lyagonile mwicinga, gagali malo gangali casa. Pangali nangolo jwampaka asace kuti mwanagwe apagwile mwicinga pali pana malo gane gambone. Acinangolo ŵajinji akusiŵasosela ŵanace ŵawo yindu yambone. Kuli wuli Maliya ni Yosefe, ana ngamkanasaka kumpatila malo gambone mnope Mwanace jwa Mlungu?

13. (a) Ana Maliya ni Yosefe ŵatesile yatuli yakakombwele pakumsamalila mwanace jwawo? (b) Mpela muŵatendele Yosefe ni Maliya, ana acinangolo ŵalunda moŵa agano, akusawona kuti cindu cakusosekwa mnope cili capi pakulela ŵanace?

¹³ Nambope jemanjaji nganaŵika nganisyo syawo pakusakala kwa malogo, m’malo mwakwe ŵatesile yiliyose yakakombwele pandaŵijo. Mwambone, alole yaŵatesile Maliya pakumsamalila mwanacejo, jwam’wijilile ni nguwo kuti akasisimigwa, kaneko ŵamgonece mwakusamala mwakulila ng’ombe. Maliya nganakunda kuti alajeje nganisyo ni ndamo jaŵalijijo ni kumlepelekasya kutenda yambone yakakombwele pakumsamalila mwanace jwakwejo. Jwalakwe yalumo ni Yosefe jwamanyililaga kuti cakusosekwa mnope caliji kumsamalila mwausimu mwanacejo. (Aŵalanje Deuteronomo 6:6-8.) Moŵa aganosoni, acinangolo ŵalunda akusawona kuti kwasamalila ŵanace mwausimu ni kwakuli cindu cakusosekwa mnope kupunda cilicose m’cilambo cakusakalaci.

14, 15. (a) Ana ligongo cici ŵakucinga ŵasacililaga kum’wona mwanace? (b) Ana ŵakucinga ŵatesile cici paŵam’weni Yesu mwicinga?

¹⁴ Mwacisisimucisya mwanja Maliya ni Yosefe ŵapikene masegwe ga ŵandu. Ŵaliji ŵakucinga ŵaŵawutucilaga mwalung’wanu kwicingako kuti akalole liŵasa soni mnopemnope mwanacejo. Acalumeŵa ŵaliji ŵakusangalala mnope. Jemanjaji ŵawutwice kutyocela ku matumbi kuŵatamaga ni yilango yawo. * Jemanjajo ŵalisalile liŵasa lyalyasimongagalyo pakwamba yakusimonjesya yayatendecele kuŵatyocelagako. Paŵaliji kwitumbiko, sikati ja cilo, mwacisisimucisya lilayika lyawonecele jemanjaji. Kaneko lumbili lwa Yehofa lwaŵasile mwakusyungulila malogo, ni lilayikalyo  lyasalile ŵakucingawo kuti Klistu, kapena kuti Mesiya apagwile ku Betelehemu. Cakamsimane ali agonile mu cakulila ng’ombe, ali am’ŵijilile ni nguwo. Kaneko, patendekwesoni cakusimonjesya cine, likuga lya malayika lyawonecele licilumbaga Mlungu.—Luk. 2:8-14.

¹⁵ Ni ligongo lyakwe yili yangasimonjesya kuti acalumeŵa ŵawutucilaga ku Betelehemu. Komboleka kuti jemanjaji ŵasangalele mnope paŵam’weni mwanace ali agonile mu cakulila ng’ombe mpela mulyasalile lilayika lila. Jamanjaji nganawukamula mtima, nambo “ŵasasile yosope . . . Soni ŵandu ŵaŵapikene yeleyi ŵasimonjile ni yaŵasasile ŵakucingawo.” (Luk. 2:17, 18) Yili yangakayikasya kuti acimlongola ŵa dini ŵawonaga ŵakucinga kuŵa ŵandu ŵangali mate. Nambo Yehofa ŵawonaga ŵandu ŵakulinandiya soni ŵacikulupiŵa kuŵa ŵandu ŵakusosekwa mnope. Ana kwika kwa ŵakucingaŵa kwamkwayiye catuli Maliya?

16. Ana Maliya ŵalosisye catuli kuti jwaganicisyaga yindu mwakusokoka, soni yeleyi yamkamucisye catuli jwalakwe?

¹⁶ Komboleka kuti Maliya pandaŵiji jwaliji ali apesile ligongo lyakuti jwagambile kuŵeleka kwene. Nambope, jwalakwe jwapikanile mwalung’wanu yaŵaŵecetaga ŵakucingawo. Nganagamba kutega mawiwipe, nambosoni “Maliya jwasunjile maloŵe gosopega ni jwaganicisye mate ga maloŵego mumtima mwakwe.” (Luk. 2:19) Jwamkongweju jwaganicisyaga mwakusokoka ya yinduyi. Jwayimanyi kuti utenga wa lilayikali ŵaliji wakusosekwa mnope. Jwalakwe jwayimanyi kuti Yehofa ŵasakaga kumpa cimanyilo cakumkamucisya kummanyilila kuti mwanacejo nganaŵa mundu wamba. Ni jwalakwe jwapikanile mwalung’wanu, mwati jwasunjile maloŵega mumtima mwakwe, ni jwagaganicisyaga mwakusokoka maloŵego kwa miyesi soni yaka yejinji. Yeleyi ni yayamkamucisye Maliya kola cikulupi cakulimba caŵacilosisye kwa umi wakwe wosope.—Aŵalanje Ahebeli 11:1.

17. Ana mpaka tumsyasye catuli Maliya pakwamba ya usyesyene wa m’Baibulo?

¹⁷ Ana akusaka kumsyasya Maliya? Yehofa ŵawusunjile usyesyene wakusosekwa mnope m’Maloŵe gakwe. Nambo usyesyenewu ngaŵa mkutukamucisya naga nganitukola nawo lung’wanu. Tukusosekwa kuŵalangaga Baibulo mwakutamilicika, ngaŵa kwamba kujiŵalanga mpela nyusi nambo mpela Maloŵe ga Mlungu. (2 Tim. 3:16) M’yoyo, mpela muŵatendele Maliya, nombe m’weji tukusosekwa kuwusungaga usyesyenewu mumtima mwetu, ni kuganicisyaga ya mate gakwe. Naga tukuganicisya mwakusokoka yatuŵalasile m’Baibulo, soni kulolaga matala gampaka tukamulicisye masengo cenene yatuŵalasileyo, nikuti cikulupi cetu ciciŵa cakulimba.

18. (a) Ana Maliya ni Yosefe ŵapikanile catuli Cilamusi ca Mose m’masiku gele Yesu ŵaliji kamwanace? (b) Ana mbopesi jaŵapelece Yosefe ni Maliya jalosisye yatuli yakapate kawo?

¹⁸ Palyakwanile lisiku lya msanu ni mcece, Maliya ni Yosefe ŵam’wumbesye mwanacejo mwakamulana ni Cilamusi ca Mose, soni ŵampele lina lyakuti Yesu pakuya yalyaŵecete lilayika. (Luk. 1:31) Kaneko panyuma pa masiku 40, ŵamjigalile ku nyumba jakulambilila ku Yelusalemu, acityocelaga ku Betelehemu. Mkuliwu waliji welewu ciŵandika makilomita 10. Ni kweleko ŵajile kukupeleka mbopesi jakuliswejesya jele jaliji njuŵa kapena ngunda siŵili, mwakamulana ni yacakundaga Cilamusi naga mundu ali jwakulaga. Atamose kuti Yosefe ni Maliya mwine ŵatendaga sooni kupeleka mbopesi jamwanaji ligongo lyakulaga, nambope jemanjaji ŵatesile yosope yakakombwele pakusaka kupikanila Cilamusi. Mulimose muyaŵelele, nambo jemanjaji ŵapatile cilimbikasyo paŵaliji kweleku.—Luk. 2:21-24.

19. (a) Ana Simiyoni ŵaŵecete yatuli yakumkamucisya Maliya yaŵasosekwaga kusunga mumtima? (b) Ana jwakulocesya jwamkongwe jwakolanjikwa kuti Ana, ŵasasile yatuli paŵagambile kum’wona Yesu?

¹⁹ Kaneko mundu jwacikulile jwakolanjikwa kuti Simiyoni ŵayicile ni ŵamsalile Maliya yindu yakumkamucisya yejinji yaŵasosekwaga kuyisunga mumtima. Jwalakwe ŵapocele cilanga cakuti mkanawe cacim’wona Mesiya, soni msimu weswela wa Yehofa wamkamucisye kumanyilila kuti mwanacejo ŵaliji Mkulupusyo juŵamsasile mkanipaŵe. Simiyoni ŵamkalamwisyesoni Maliya kuti lisiku line cacisosekwa kupilila yipwetesi.  Jwalakwe jwasasile kuti cacilipikana mpela kuti upanga welewu umsomile. (Luk. 2:25-35) Atamose kuti yaŵamkalamusyaga yaliji yakupweteka, nambo maloŵega pagakwanicikwaga panyuma pa yaka 33 yamkamucisye Maliya kupilila. Simiyoni ali amasile kuŵeceta, jwakulocesya jwamkongwe jwakolanjikwa kuti Ana paŵam’weni Yesu ŵatandite kuŵeceta yakwamba mwanaceju kwa wosope ŵaŵaliji mkwembeceya cikulupusyo mu Yelusalemu.—Aŵalanje Luka 2:36-38.

20. Ligongo cici lwaliji lunda kumjigalila Yesu ku nyumba jakulambilila ku Yelusalemu?

²⁰ Yosefe ni Maliya ŵatesile cenene kumjigalila mwanagwawo ku nyumba jakulambilila ku Yelusalemu. Yeleyi yaliji yakuti cimkamucisye mwanacejo kuti canonyeleje kusimanikwa ku nyumba jakulambilila Yehofa pacacikulapo. Paŵaliji ku nyumba jakulambililaji, jemanjaji ŵampele Yehofa mbopesi jambone jakakombwele. Soni ŵapikene maloŵe gakwakamucisya soni gakulimbikasya. Maliya paŵatyokaga ku nyumba jakulambililaji palisikuli, cikulupi cakwe calimbile, soni ŵapikene usyesyene waŵasosekwaga kuwuganicisyaga soni kwasalila ŵane.

21. Ana mpaka tutende uli kuti tulimbisye cikulupi cetu mpela muŵatendele Maliya?

²¹ Yili yakusangalasya kwawona acinangolo moŵa agano ali mkukuya cisyasyo camboneci. Acinangolo ŵa Mboni sya Yehofa akusajigalila ŵanace wawo ku misongano ja mpingo ndaŵi syosope. Acinangoloŵa akusatenda yiliyose yampaka akombole pakwalimbikasya ŵakulupilila acimjawo. Ni pambesi pamisonganojo jemanjaji akusapata macili, akusaŵa ŵakusangalala soni akusakola yejinji yakuti mpaka ŵasalile ŵane. Yikusaŵa yakusangalasya kusongana ni ŵandu mpela ŵeleŵa. Patukusongana ni jemanjaji, cikulupi cetu ciciŵa cakulimba mpela muyaŵelele ni Maliya.