1. Ana lisiku lyapi lyalyaliji lyakusawusya mnope pa umi wa Petulo?

PETULO nganaliŵalila yayatendekwe pandaŵi jakusawusya jele ŵalolegene meso ni meso ni Yesu. Petulo paŵamlolite Yesu, ana Yesujo jwalosisye cimanyililo cilicose cakulosya kuti atumbile? Pelepa ngatukumanyilila yisyesyene yakwe, ligongo Baibulo jikusagamba kusala kuti “Ambujewo ŵagalaŵice ni kumlola Petulo.” (Luk. 22:61) Nambo ali amlolite, Petulo jwayimanyi kuti atesile cakulemwa cekulungwa. Jwalakwe jwakumbucile kuti atesile cindu caŵasasile Yesu mkanipaŵe kuti cacicitenda. Atamose kuti Petulo jwakanile kuti ngasatenda cele cinduco, nambo jwalakwe jwacitesile. Cindu cakwe caliji cakuti jwakanile Ambuje ŵakwe ŵakunonyelwa. Lisiku lyeleli lyaliji lyakusawusya mnope pa umi wa Petulo.

2. Ana Petulo ŵasosekwaga kulijiganya lijiganyo lyatuli soni ana ngani jeleji mpaka jitukamucisye catuli?

² Atamose kuti yatendekwe yeleyi nambo ngaŵa kuti sogolo ja Petulo jasokonecele. Tukuŵeceta yeleyi ligongo lyakuti Petulo jwaliji mundu jwacikulupi mnope. Jwalakwe ŵakwetepe upile wakongolela yakulemwa yakwe, soni kulijiganya lijiganyo lyakusosekwa mnope kutyocela kwa Yesu. Lijiganyo lyakwe lyaliji lyakwamba kululucila. Wosopewe tukusosekwasoni kulijiganya kuŵa ŵandu ŵakululucila. Kwende tulole yayamtendecele Petulo pangani jeleji.

3, 4. (a) Ana Petulo jwam’wusisye Yesu ciwusyo capi, soni pakuwusya camti myoyo komboleka kuti jwaganicisyaga cici? (b) Ana Yesu jwalosisye mwatuli kuti Petulo jwajigalile msimu wa ŵandu wawawandile pandaŵiji?

³ Ciŵandika miyesi msanu ni umo munyuma, Petulo ali kutawuni jakumangwawo ja Kapelenaumu jwam’yicile Yesu nikum’wusya kuti, “Ambuje, ana mlongo mjangu ali andemwecesye, mpaka namkululucile kalingwa, ana kapena kasanu ni kaŵili?” Petulo ŵayiwonaga kuti kumkululucila mundu kakwana kasanu ni kaŵili kwaliji kwakwanila. Soni pandaŵiji acimlongola ŵa dini ŵajiganyaga ŵandu kuti mundu akusosekwa kumkululucila mjakwe kakwana katatu basi. Yesu ŵamjanjile kuti, “Ngaŵa kasanu ni kaŵilipe basi, nambo mpaka ka 77.”—Mat. 18:21, 22.

⁴ Ana pelepa nikuti Yesu jwamsalilaga Petulo kuti alembeje m’buku naga amkululucile mundu jwamlemwecesye? Iyayi. Nambo m’malo mwakwe jwalakwe paŵasalaga ya ka 77 jwagopolelaga kuti cinonyelo mpaka  cimtendekasye mundu kuti akakolaga malile pakwamba ya kumkululucila mjakwe. (1 Akoli. 13:4, 5) Yesu jwalosisye kuti Petulo jwajigalilaga ndamo sya ŵandu ŵakumula mitima syasyawandile pandaŵiji mpela ungakululucila soni ungali cinonyelo. Nambope ŵandu ŵakusaka kumsyasya Mlungu akusasosekwa kuŵa ŵakusacilila kwakululucila ŵane ndaŵi syosope.—Aŵalanje  1 Yohane 1:7-9.

5. Ana komboleka kuti ndaŵi japi jambone jampaka tulijiganye mnope ndamo jakwakululucila ŵane?

⁵ Petulo nganamsisya Yesu. Nambo ana lijiganyo lyaŵamjiganyisyeli lya m’yice pamtima? Ndaŵi sine tukusalijiganya mnope ndamo jakwakululucila ŵane naga m’weji twalemwecesye ŵane ni tukusaka kuti atukululucile. Kwende sano, tulolesoni yayatendekwe, Yesu ali asigele panandi kuwulajidwa. Pandaŵi jakusawusyaji, Yesu jwasosekwe kuti amkululucile Petulo pa yindu yejinji.

6. Ana Petulo jwamjanjile catuli Yesu paŵalingagalingaga kwajiganya ŵandumetume ŵakwe ndamo jakulinandiya, nambo ana Yesu ŵatesile yindu mwatuli?

⁶ Caliji cilo cangaliŵalicika soni cakumalisya ca umi wa Yesu pacilambo capasi. Yesu ŵakwete yindu yejinji yakuti ŵajiganye ŵandumetume ŵakwe, mpela ndamo jakulinondiya. Jwalakwe jwapelece cisyasyo cakulinondiya mwa kojesya sajo syawo. Ŵamasengo ŵakutuluka mnope ni ŵakasosekwe kutenda yeleyi. Pandanda, Petulo jwam’wusisye kuti amanyilile naga Yesu camjojesye sajo syakwe. Paŵayimanyi, jwalakwe ŵakanile kuti amjojesye. Kaneko jwasasile kuti amjojesye ngaŵa ngongolope nambosoni makono ni mtwe wakwe. Yesu nganamkalipila nambo mwakulitimalika, soni mwacinonyelo ŵamsalile kusosekwa kwa yindu yaŵatendagayo, nambosoni ngopolelo jakwe.—Yoh. 13:1-17.

7, 8. (a) Ana Petulo jwamlemwecesyesoni mwatuli Yesu? (b) Ana Yesu jwalosisye mwatuli kuti jwaliji jwacinonyelo, soni jwakululuka?

⁷ Pali pamasile ndaŵi jamnono yeleyi yili yitendekwe, Petulo jwalinjilesoni kulitimalika kwa Yesu. Ŵandumetumewo ŵatandite kangana kuti ŵani juŵaliji jwamkulungwa pasikati pawo. Mwangakayicila, Petulo ŵajigele nawo mbali pakanganaku. Pelepatu ŵakulijiganyaŵa ŵalosisye mwakutesya sooni ndamo jakupoka. Nambope, Yesu nganiŵatumbilila, m’malo mwakwe ŵajamwice mwacinonyelo soni ŵayamicile pa yindu yaŵatendaga cenene. Ŵakulijiganyaŵa nganamleka Yesu, yayalosisye kuti ŵaliji ŵakulupicika kwa Ambuje ŵawo. Nambope, Yesu jwasasile kuti wosope cacimleka. Petulo jwasisisye acitiji ngasamleka Yesu mpaka cakawile yalumo. Yesu jwasasilesoni kuti Petulo cacimkana jwalakwe katatu cilo cicoco tambala mkanatongole kwa ndaŵi siŵili. Petulo ngaŵa ŵagambile kusisyape, nambo jwaŵecete mwakutwanga kuti caciŵa jwakulupicika kupunda ŵandumetume wosopewo.—Mat. 26:31-35; Maliko 14:27-31; Luk. 22:24-28; Yoh 13:36-38.

⁸ Ana Yesu jwayikene pakumtumbilila Petulo? Iyayi. Pandaŵi jakusawusya josopeji jwalakwe jwalolaga yambone mwa ŵandumetume ŵakwe ŵangali umlamaŵa. Jwamanyililaga kuti Petulo ngasatenda yaŵasalagayo, nambope jwalakwe jwaŵecete kuti, “Nampopelele m’mwejo kuti cikulupi cenu  cikamala, nambo pacimcipitikuka mtimapo, cimwalimbikasye abale ŵenu.” (Luk. 22:32) Yesu jwalosisye kuti jwam’wonagape Petulo kuŵa mundu jwakusosekwa, jwampaka awujilesoni mwausimu ni kwendelecela kumtumicila Yehofa mwakulupicika. Pelepatu Yesu jwalosisye ndamo jakusosekwa mnope jakwakululucila ŵane.

9, 10. (a) Ana Petulo ŵasosekwaga camuko catuli mumgunda wa Getisemane? (b) Ana yakulemweceka yaŵatesile Petulo yikusatukumbusya m’weji ya cici?

⁹ Kaneko mumgunda wa Getisemane, Petulo ŵasosekwagasoni kumjamuka mwakuwilisyawilisya. Yesu jwam’wendile jwalakwe yalumo ni Yakobo, soni Yohane kuti ajendelecele kuŵa mesope pandaŵi jele Yesujo ŵapopelaga. Yesu jwalagaga mnope nganisyo ni jwasosekwaga cikamucisyo, nambo Petulo ni ŵandumetume ŵaŵiliwo ŵatandite gona. Yesu jwapikanicisye ligongo lyakwe ŵandumetumewo ŵaliji mkutenda yeleyi soni ŵakululucile, ni ligongo lyakwe jwaŵecete kuti, “Msimu wuli wakusacilila nambo cilu cili celopotoce.”—Maliko 14:32-41.

¹⁰ Nganipapita ndaŵi jelewu kaneko likuga lya ŵandu lyakopocele lili lijigele yida mpela yakumulicila, mawupanga, soni yimbonga. Sano ndaŵi jajasosekwaga kutenda yindu mwakusamala soni mwakalamuka jakwanile. Nambope, Petulo mwacitema jwatesile kandu, jwakopwesye upanga wakwe ni jwasakaga kukapa mtwe wa Malikosi jwakutumicila jwa jwamkulungwa jwa ŵambopesi, nambo ŵakulwisye ni kata liwiwi. Yesu mwacinonyelo ŵamjamwice Petulo, soni ŵaposisye liwiwi lya mundujo. Papopo jwalakwe jwasasile lilamusi lyakusosekwa mnope lyalikukamula masengo mpaka lelojino, lyakuti ŵakumkuya ŵakwe ngakusosekwa kujilaga nawo mbali mu yakutendekwa yakuwulasyana. (Mat. 26:47-55; Luk. 22:47-51; Yoh. 18:10, 11) Yeleyi mkaniyitendekwe Petulo jwaliji ali atesile kala yakulemweceka yine yaŵasosekwaga kuti Ambujegwe amkululucile. Mwayaŵelele ni Petulo yikutukumbusya kuti wosopewe ndaŵi syejinji tukusalemwesya yindu. (Aŵalanje Yakobo 3:2.) Ana ŵani mwa m’weji jwangasaka kuti Mlungu amkululucile palemwisye lisiku lililyose? Nambope yili yitendekwe yeleyi Yesu ŵasosekwagasoni kumkululucila Petulo cilo peco. Petulo jwaliji jwakuti catendesoni cakulemweceka cine cekulungwa.

11, 12. (a) Ana Petulo jwalosisye catuli kuti jwaliji jwakulimba mtima panyuma pakuti Yesu amkamwile? (b) Ana Petulo jwalepele catuli kutenda yaŵaŵecete?

¹¹ Kaneko Yesu ŵasalile ŵandu ŵaŵayice kukum’wulaga ŵala kuti naga akumsaka jwalakwe, ŵakunde ŵandumetume ŵakwe kuti ajawuleje. Petulo mwakumala lunda ŵagambaga kulilolecesya likuga lili kumtaŵa Yesu. Kaneko Petulo yalumo ni ŵakulijiganya ŵanewo ŵatisile.

¹² Nambo Petulo ni Yohane ali mkutila, ŵajimi kaje, mwine komboleka kuti ŵajimi ciŵandika ni nyumba ja Jwamkulungwa jwa Ŵambopesi jwakolanjikwa kuti Anasi, kuŵamjigalile Yesu kuti akamjimbe magambo. Yesu paŵamjawusyaga ku maloga, Petulo ni Yohane ŵamkuyaga “capakalutando.” (Mat. 26:58; Yoh. 18:12, 13) Petulo nganaŵa mundu jwawoga. Mwangakayicila jwasosekwaga kulimba mtima mnope kuti amkuyeje Yesu. Likuga lya ŵandu ŵaŵamkamwile Yesuwo lyakwete yida, soni Petulo ŵaliji ali am’wulesye  kala jumo mwa jemanjaji. Atamose kuti jwatesile yeleyi, nambope Petulo nganaŵa jwakulimba mtima mnope, mwakamulana ni maloŵe gaŵaŵecete gala gakulosya kuti jwaliji jwakusacilila kuwa yalumo ni Yesu.—Maliko 14:31.

13. Ana litala lyambone lyakumkuyila cenene Yesu lili lyatuli?

¹³ Mpela muŵatendele Petulo, moŵa aganosoni ŵandu ŵajinji akusamkuyaga Yesu “capakalutando.” Jemanjaji akusatenda yeleyi mwangawonecela kwa jwalijose. Nambo pali papite ndaŵi Petulo ŵalembile yakulosya kuti litala lyambone lyakumkuyila Yesu lili kutenda yiliyose yampaka tukombole kuti tumkuyeje mwakuŵandikana najo mnope. Mpaka tutende yeleyi mwakumsyasya mu yakutendekwa yosope mwangajigalila kuti tusimane ni yindu yatuli.—Aŵalanje 1 Petulo 2:21.

14. Ana Petulo ŵatendaga cici cilo cele Yesu ŵamjimbaga magambo?

¹⁴ Petulo ŵamkuyiye Yesu mwakusamala mpaka ŵayice ku nyumba jekulungwa mnope ku Yelusalemu. Jaliji nyumba ja Kayafa jwamkulungwa jwa ŵambopesi jwaŵaliji jwakusicila soni juŵakwete ukumu wekulungwa mnope mwa ŵambopesi. Ndaŵi syejinji nyumba syelesyi ŵasitaŵaga mwakusyungulila luŵala, soni kusogolo kwa luŵalalo kwaŵaga mlango wekulungwa. Petulo ali ayice pamlangowu ŵamlekasisye kwinjila. Yohane, juŵamanyiganaga ni jwamkulungwa jwa ŵambopesijo, ŵaliji ali ajinjile kala, ni jwayice pamlango pala kukum’ŵenda mlonda kuti amkunde Petulo kwinjila. Yikuwoneka kuti Petulo nganajendaga ciŵandika ni Yohane, soni jwalakwe nganasaka kwinjila mkati mwa nyumbajo kuti akajime ciŵandika ni Ambujegwewo. Jwalakwe jwagambile kutama pa luŵala, pele acikapolo soni ŵamasengo ŵane ŵaliji ali mkota moto ligongo cilo celeco kwasisimaga mnope. Ni jwagambaga kwawona ŵandu ŵakupelecela umboni wakulambusya pa magambo ga Yesu ali mkwinjila soni kopoka m’nyumbajo.—Maliko 14:54-57; Yoh. 18:15, 16, 18.

15, 16. Atagulile mugakwanilicikwe maloŵe ga Yesu gakuti Petulo cacimkana Yesu kakwana katatu.

¹⁵ Moto uli mkolela cenene, msikana juŵamkundile Petulo kwinjila jula jwapakombwele kum’wona cenene. Ni jwammanyi, m’yoyo jwasasile mwakusimicisya kuti, “Wawojosoni ŵaliji najo Yesu jwa ku Galileyaju.” Mwakusimonga, Petulo jwakanile kuti nganammanyililaga Yesu, soni kuti ngakupikanicisya yakuŵeceta msikanajo. M’yoyo jwajawile kuja kwima ciŵandika ni ka nyumba ka alonda pakusaka kuti akawonecelega cenene, nambo msikana jwine jwam’weni ni jwamlanjilaga aciŵecetagasoni yakulandana ni msikana jwine jula acitiji, “Munduju ŵaliji yalumo ni Yesu jwa ku Nasaletiju.” Nambo Petulo jwalumbile acitiji, “Une ngangummanyilila jwele munduju!” (Mat. 26:69-72; Maliko 14:66-68) Komboleka kuti pambesi pakumkana Yesu kaŵiliku, Petulo jwampikene tambala ali mkutongola, nambo jwasokonecele mtwe mwati ŵaliŵalile yaŵaŵecete Yesu mkanipaŵe yila.

¹⁶ Pali pamasile kandaŵi panandi, Petulo ŵalinjililagape kutenda yakuti ŵanduwo akamamnyilila. Nambo likuga lya ŵandu lyalyajimi m’luŵala mula lyam’yicile. Jumo mwa jemanjaji ŵaliji mlongo mjakwe Malikosi jwele Petulo ŵam’wulesye jula. Ni jwalakwe jwaŵecete kwa Petulo kuti, “Ana m’mweji nganinam’wona yalumo ni jwalakwe mumgunda mula?” Pelepa Petulo ŵayiweni kuti akusosekwa kwasimicisya ŵanduwo kuti ŵalemwasyaga.  M’yoyo jwalakwe jwatandite kulumbila acisalaga kuti malwesyo gam’yicile naga akulambusya. Jelejitu jaliji ndaŵi jatatu Petulo ali kumkana Yesu. Namalisyape kuŵeceta maloŵe gelega, jwalakwe jwampikene tambala acitongolaga kwandaŵi jaŵili.—Yoh. 18:26, 27; Maliko 14:71, 72.

17, 18. (a) Ana Petulo ŵatesile cici paŵayimanyi kuti amlemwecesye mnope mbujegwe? (b) Ana Petulo jwaganisyaga mwatuli?

¹⁷ Yesu ŵamkopwesye m’nyumbamo nikwima najo pepenu pele luŵala lula lwawonecelaga cenene. Kaneko ndaŵi jijojo, mpela mutusasile kundanda kwa mtwewu Yesu ni Petulo ŵalolegene meso ni meso. Pelepatu Petulo jwayimanyi kuti amlemwecesye mnope Mbujegwejo. Kaneko Petulo jwatyosile m’luŵalamo ali mkuligamba mumtima mwakwe. Jwalakwe ni jwajendaga m’misewo ja mumsindamo kwineku lwesi lili mkum’mulicila, soni misosi jili jigumbele m’meso mwakwe. Kaneko ligongo lyakuti yampwetece mnope mumtima jwalakwe jwatandite kulila.—Maliko 14:72; Luk. 22:61, 62.

¹⁸ Mundu payimanyi kuti atesile cakulemweceka cekulungwa, yikusaŵa yangasawusya kuganisya kuti yalemwisyeyo yili yekulungwa mnope soni kuti yili yangakomboleka Mlungu kumkululucila. Komboleka kuti Petulo jwaganisyaga kuti Yesu ngaŵa kumkululucila yakulemwa yakwe yekulungwayo. Ana yeleyi ni yayatendekwe?

19. Ana Petulo ali alemwisye jwaliwonaga mwatuli, soni tukumanyilila catuli kuti jwalakwe nganajasa mtima?

¹⁹ Komboleka kuti Petulo jwalasile mnope mumtima ni yindu yayamtendecele Yesu lisiku lyakuyicisya. Mwangakayicila jwalakwe jwaligambile mnope pandaŵi jele Yesu ŵawaga panyuma pakulagasika mnope. Petulo jwalagaga mnope nganisyo ndaŵi jilijose jaŵaganicisyaga kuti akamucisye nawo kuti Ambuje ŵakwe ayiwone yipwetesi palisiku lyakumalisya ali pacilambo capasi. Atamose kuti jwalakwe jwalijimbaga magambo ligongo lyakuti jwatesile yeleyi, nambope nganajasa mtima. Tukumanyilila cenene yeleyi ligongo lyakuti mwangacelewa jwalakwe jwalijisoni yalumo ni ŵakulijiganya ŵane ŵala. (Luk. 24:33) Mwangakayicila, ŵandumetume wosope ŵala ŵaligambaga ni yaŵatesile pandaŵi jakusawusyaji. Soni komboleka kuti ŵalimbikasyanaga pandaŵiji.

20. Ana tukulijiganya cici kutyocela kwa Petulo pa yindu yalunda yaŵatesile?

²⁰ Pelepa tukuyiwona kuti Petulo ŵatesile yindu mwalunda. Jwakutumicila jwa Mlungu pakuŵele, ngani ngajikusaŵa ukulu wa cakulemweco, nambo macili soni kusacilila kwakwe kwimuka soni kongolela yalemwisyeyo. (Aŵalanje Miyambo 24:16.) Atamose kuti Petulo ŵalagaga nganisyo, nambo jwalosisye cikulupi cisyesyene mwakutendelagasoni yindu yalumo ni abale ŵakwe ŵala. Naga mundu akulaga ni nganisyo kapena kuligamba pa yindu  yatesile, ndaŵi syejinji akusasakaga kuti agambeje kutama kwajika. Nambo kutenda yeleyi kuli kwakogoya. (Miy. 18:1) Cindu calunda campaka tutende cili ngalisapulaga, nambo tuŵeje yalumo ni ŵakulupilila acimjetu kuti tupatesoni macili gakutukamucisya kuti tumtumicileje Mlungu.—Ahe. 10:24, 25.

21. Ana Petulo ŵapikene ngani japi ligongo lyakuti ŵaliji yalumo ni abale ŵakwe wausimu?

²¹ Ligongo lyakuti ŵaliji yalumo ni abale ŵakwe ŵausimu, Petulo ŵapikene ngani jakusimonjesya jakuti cilu ca Yesu ngacikusimanikwa m’malembe. M’yoyo jwalakwe yalumo ni Yohane ŵawutucile kumalembe kuŵamsicile Yesu soni kwele mlango wa lilembelyo waliji wewugale. Yohane jwele mwine jwaliji jwacimanyata komboleka kuti jwayiceko mwacitema. Paŵasimene kuti mlango wa lilembelyo uli wewugule jwalakwe nganajinjila mwacitema m’lilembelyo. Nambo Petulo nganatenda yeleyi, jwalakwe atamose kuti jwaliji ni mbumu ligongo lyakuwutukako, jwagambile kwinjila mkati. Nambo nganasimanamo mtembo wakwe.—Yoh. 20:3-9.

22. Ana cici cacamkamucisye Petulo kuti canasa soni kayicila kwakwe kumale?

²² Ana Petulo jwakulupilile kuti Yesu ajimwice ku ŵawe? Pandanda nganakulupilila, atamose kuti acakongwe ŵakulupicika ŵasasile kuti malayika gawonecele gacisalaga kuti Yesu ajimwice ku ŵawe. (Luk. 23:55–24:11) Nambo palyamalaga lisikuli, canasa soni kayicila kwa Petulo kwamasile. Yesu ŵaliji ali ajimwice kuŵawe ni ŵajimwice ni cilu camacili causimu. Jwawonecele kwa ŵandumetume ŵakwe wosope. Nambo mkanawonecele kwa jemanjaji, jwalakwe jwawonecele kaje kwa Petulo. Palisikuli ŵandumetume ŵala ŵaŵecete kuti, “Yisyene, Ambuje ajimwice ku ŵawe, soni awonecele kwa Simoni.” (Luk. 24:34) Nombe najo Paulo jwalembile yakwamba yayatendekwe palisiku lyangaliŵalicikali kuti Yesu, “Jwawonecele kwa Kefa, kaneko kwa ŵandumetume 12 ŵala.” (1 Akoli. 15:5) Mena gane ga Petulo galiji Kefa soni Simoni. Yesu jwawonecele kwa Petulo palisikuli, soni mwangakayicila Petulo jwaliji jika pandaŵiji.

23. Ligongo cici Aklistu ŵatesile cakulemweceka cekulungwa akusosekwa kumbucila ngani ja Petulo?

²³ Ngatukumanyilila kuti Petulo ni Yesu ŵatagulilene yatuli paŵasimenesoni, ligongo Baibulo jangasala cilicose panganiji. Nambo komboleka kuti Petulo jwaliji jwakusangalala kwawonasoni Ambuje ŵakwe ŵakunonyelwa ŵala ali cijumi. Jwalakwe komboleka jwakwete upile wakusala yayamlagasyaga munganisyo yila, soni kuŵenda kuti amkululucile payindu yaŵalemwisye yila. Petulo ŵasacililaga kuti Yesu amkululucile yakulemwa yakwe kupunda cindu cilicose. Ngatukukayicila kuti Yesu ŵamkululucile mnope. Aklistu ŵatesile cakulemwa akusosekwa kumbucilaga ngani ja Petuloji. Tukaganicisyaga kuti Mlungu ngaŵa mkutukululucila. Yesu ŵasyasyaga cenene Atatigwe ‘ŵakusakululucila kwa mnope.’—Yes. 55:7.

24, 25. (a) Atagulile yayamtendecele Petulo cilo caŵawulagaga somba m’Nyasa ja Galileya. (b) Ana Petulo ŵatesile cici Yesu ali atesile cakusimonjesya kundaŵi lisiku lyakuyicisya?

²⁴ Yesu ŵasalile ŵandumetume ŵakwe kuti ajawule ku Galileya kwa cakasimanesoni ni jwalakwe. Paŵayice kweleko, Petulo jwapite kukuwulaga somba  m’Nyasa ja Galileya. Ŵandumetume ŵane ŵaliji najo yalumo. Petulo pandaŵiji ŵasimanikwesoni ku nyasa jele jaŵamalilaga ndaŵi jejinji munyumamu ali mkuwulaga somba. Pakuŵa jwalakwe jwaŵele ali mkukamula masengo gakuwulaga somba kwandaŵi jelewu, jwalakwe nganaliŵalila yayatendekwaga pandaŵijo, mpela lisegwe lya liboti palikwenda, masegwe ga matumbela nambosoni mwalikusapikanicila likoka palikamwile m’miyala. Nambo cilo cosopeco, jemanjaji nganakamula somba jilijose.—Mat. 26:32; Yoh. 21:1-3.

²⁵ Nambo cakumasikusiku mundu jwine jwaŵilasile ali camungulugulu nyasa, ni jwasalile ŵakuwulaga sombawo kuti aponye makoka gawo mbali jine ja libotilyo. Jemanjaji ali atesile yeleyi, ŵakamwile somba syapawinji syakwana 153. Petulo ŵam’manyi mundujo. Jwalakwe jwasumbile  m’libolilyo ni jwang’ambile acijawulaga ku mkuli kwa nyasajo. Ali ku mkuliko, Yesu ŵajocele somba ŵakulijiganya ŵakwe ŵakulupicika. Nganisyo sya Yesu syaliji pa Petulo.—Yoh. 21:4-14.

26, 27. (a) Kwandaŵi sitatu, ana Yesu ŵampele Petulo upile watuli? (b) Ana Yesu ŵalosisye catuli kuti amkululucile Petulo ni mtima wosope?

²⁶ Kaneko Yesu ŵam’wusisye Petulo naga ŵamnonyelaga Mbujegwejo kupunda sombasyo. Mwangakayicila jwalakwe jwaliji ali mkulanjila somba syapawinji syaŵawuleje sila. Ana Petulo jwaliji jwakuti canonyeleje mnope masengo gakwe gakuwulaga somba kumpunda Yesu? Pakuŵa Petulo jwaliji juli jwakanile Ambuje ŵakwe katatu, pelepa Yesu ŵampaga upile ŵakuti Petulo asale mwakusimicisya kakwana katatu kuti akusiŵanonyelaga Ambuje ŵakwewo. Ali ajanjile kuti akusiŵanonyela, Yesu ŵamsalile mwampaka alosye cinonyelo cakweco. Jwalakwe jwatite mpaka atende yeleyi naga akusawuwona undumetume wapajika kuŵa cindu cakusosekwa mnope kupunda cilicose. Soni mpaka atende yeleyi mwakusipa cakulya causimu, kusilimbikasya soni kusilanga ngondolo sya Klistu, syasyaliji ŵakumkuya ŵakulupicika ŵa Klistujo.—Luk. 22:32; Yoh. 21:15-17.

²⁷ Yesu ŵamsimicisye Petulo kuti ŵaliji mundu jwakusosekwa kwa Yesu atamosesoni kwa Atatigwe. Petulo jwaliji jwakuti cacikamucisya mnope mpingo mwakulongoleledwa ni Klistu. Welewutu ŵaliji umboni wamacili mnope wakuti Yesu ŵamkululucile Petulo. Mwangakayicila Petulo jwayamicile kuti Yesu ŵamkululucile Petulo, soni jwalijiganyisye kutyocela pa yakulemwa yakwe.

28. Ana Petulo jwaŵele catuli mpela liganga mwakamulana ni mate ga lina lyakwe?

²⁸ Petulo jwatesile undumetume wakwe mwakulupicika kwa yaka yejinji. Jwalakwe jwalimbikasisye abale ŵakwe mpela muŵaŵecetele Yesu ali asigele panandi kuwa. Petulo jwalangaga soni kwalisya ŵakumkuya ŵa Klistu mwacinonyelo soni mwakulitimalika. M’yoyo jwalakwe jwatendaga yindu mwakamulana ni mate ga lina lyaŵampele Yesu lyakuti Petulo kapena kuti Lwala. Linali lyaliji lyakuŵajilana ni jwalakwe ligongo jwakwete cikulupi cakulimba mnope mpela liganga. Jwalakwe jwaŵele cisyasyo cambone mumpingo. Umboni wa nganiji ukusimanikwa mu yikalata yacinonyelo yaŵalembile jika. Yikalata yeleyi yaŵele mabuku gakusosekwa mnope ga m’Baibulo. Yikalatayi yikusalosya kuti Petulo nganaliŵalila lijiganyo lyakwamba kululucila lyaŵalijiganyisye kutyocela kwa Yesu.—Aŵalanje 1 Petulo 3:8, 9; 4:8.

29. Ana mpaka tusyasye catuli cikulupi ca Petulo soni canasa ca Ambuje ŵakwe?

²⁹ Kwende nombe m’weji tulijiganyeje mpela muŵatendele Petuloju. Ana lisiku lililyose tukusam’ŵenda Mlungu kuti atukululucileje yakulemwa yetu? Ana tukusakulupilila kuti Mlungu atukululucile soni kuti aswejesye cakulemwa cetuco? Ana nombe m’weji tukusiŵakululucilaga acimjetu patulemwecesye? Naga tukusatenda yeleyi, nikuti tukusyasya cikulupi ca Petulo, soni canasa ca Ambuje ŵakwe.