Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Ani Mɛi Ni Hi Shi Yɛ Blema Lɛ Hi Shi Be Kakadaŋŋ Lɛɛlɛŋ?

Ani Mɛi Ni Hi Shi Yɛ Blema Lɛ Hi Shi Be Kakadaŋŋ Lɛɛlɛŋ?

Ani Mɛi Ni Hi Shi Yɛ Blema Lɛ Hi Shi Be Kakadaŋŋ Lɛɛlɛŋ?

JEANNE LOUISE CALMENT gbo August 4, 1997, yɛ emaŋ yɛ France wuoyi-bokagbɛ. No mli lɛ, eye afii 122!

Hiɛyaa ni aná yɛ adebɔɔ nibii ahe nilee, helatsamɔ, kɛ nibii krokomɛi amli lɛ miiye miibua mɛi koni amɛhi shi be kakadaŋŋ ŋmɛnɛ. Fɛɛ sɛɛ lɛ, mɛi babaoo nyɛɛɛ ahi shi afii 100 loo nɔ ni fe nakai. No hewɔ ni bei komɛi lɛ, kɛ́ mɛi hi shi be kakadaŋŋ lɛ egbɛɔ eshwãa yɛ hei babaoo lɛ, taakɛ eba yɛ Madame Calment gbɛfaŋ lɛ.

Biblia lɛ tsɔɔ akɛ yɛ blema beaŋ lɛ, gbɔmɛi hi shi be kakadaŋŋ, ni amɛteŋ mɛi komɛi po hi shi nɔ ni miihe ashɛ afii 1,000. Ani enɛ ji anɔkwale loo nɔ ni abaanyɛ ahe aye? Ani mɛi ni hi shi yɛ blema lɛ hi shi be kakadaŋŋ lɛɛlɛŋ? Ni ani enɛ he miihia wɔ ŋmɛnɛ?

Mɛi ni Hi Shi Be Kakadaŋŋ

Biblia mli wolo ni ji Mose Klɛŋklɛŋ Wolo lɛ wieɔ hii kpawo ni amɛwala sɛɛ tsɛ fe afii 900 lɛ ahe, ni afɔ amɛ fɛɛ dani Noa Nu Afua lɛ ba. Amɛ ji Adam, Set, Enosh, Kenan, Yared, Metusela kɛ Noa. (1 Mose 5:5-27; 9:29) Ekolɛ mɛi babaoo leee mɛi nɛɛ ahe sane, shi amɛ fɛɛ amɛfata adesai aklɛŋklɛŋ yinɔ nyɔŋma lɛ he. Ale Metusela akɛ lɛ ji mɔ ni wala sɛɛ tsɛ fe fɛɛ—eye afii 969 sɔŋŋ!

Kɛ hooo kwraa lɛ, Biblia lɛ wieɔ mɛi 25 krokomɛi ahe akɛ amɛ hu amɛye afii ni fa fe nɔ ni mɛi yeɔ ŋmɛnɛ lɛ. Amɛteŋ mɛi komɛi ye afii 300, 400, 700 loo nɔ ni fe nakai po. (1 Mose 5:28-31; 11:10-25) Shi, mɛi pii susuɔ akɛ Biblia mli amaniɛbɔi ni kɔɔ mɛi ni hi shi be kakadaŋŋ nɛɛ ahe lɛ ji adesã kɛkɛ. Ani nakai eji?

Adesã Aloo Anɔkwa Sane Diɛŋtsɛ?

Sane ko ni Max Planck Institute for Demographic Research ni yɔɔ Germany lɛ ŋma lɛ tsɔɔ akɛ, niiamlitaolɔi ma afii abɔ ni Madame Calment ni wɔtsi eta kɛtsɔ hiɛ lɛ ye lɛ nɔ mi, kɛtsɔ “saji komɛi ni aye he odase” akɛ lɛ diɛŋtsɛ ewie lɛ nɔ. Enɛ ji saji ni kɔɔ nifeemɔi pɔtɛɛ komɛi ni tee nɔ yɛ lɛ diɛŋtsɛ loo ewekumɛi lɛ ashihilɛ mli lɛ ahe. Akɛ saji ni ewie lɛ to nibii ni aŋma yɛ maŋ woji amli, woji ni lɔyafoi kɛ amɛwaonaa gbɛi ewo shishi, kɛ saji ni sɔlemɔi eŋmala eshwie shi, kɛ agbɛnɛ hu adafitswaa saji kɛ saji ni kɔɔ maŋbii akanemɔ he lɛ ahe. Nɔ kome ji akɛ, eyɛ mli akɛ anyɛɛɛ ama saji lɛ fɛɛ nɔ mi moŋ, shi odaseyeli ni yɔɔ tɛ̃ɛ kɛ nɔ ni bɛ tɛ̃ɛ lɛ fɛɛ ye ebua ni anyɛ ama afii abɔ ni eye lɛ nɔ mi akɛ eja.

Ni Biblia mli amaniɛbɔi lɛ hu? Ani abaanyɛ ahe aye? Hɛɛ! Eyɛ mli akɛ je lɛŋ woji lɛ emaaa Biblia lɛ mli saji lɛ fɛɛ nɔ mi moŋ, shi odaseyelii ni yɔɔ lɛ etsɔɔ akɛ emli saji lɛ ja yɛ yinɔsane, adebɔɔ he nilee, kɛ bɔ ni ato saji anaa aha yɛ be ni amɛba mli lɛ naa. * Esaaa akɛ enɛ feɔ wɔ naakpɛɛ, ejaakɛ Biblia lɛ diɛŋtsɛ kɛɔ akɛ: “Nyɔŋmɔ lɛ anɔkwafoŋ, shi gbɔmɔ fɛɛ gbɔmɔ lɛ amalelɔŋ.” (Romabii 3:4) Hɛɛ, akɛni Biblia lɛ ji wolo ni jɛ “Nyɔŋmɔ mumɔ lɛŋ” hewɔ lɛ, adesã ko kwraa bɛ mli.—2 Timoteo 3:16.

Abuɔ Mose, mɔ ni Yehowa kɛ emumɔ lɛ ye ebua lɛ ni eŋma nɔ ni atsɛɔ lɛ Pentateuch loo Biblia lɛ mli klɛŋklɛŋ woji enumɔ lɛ waa yɛ adesa yinɔsane mli. Yudafoi lɛ buɔ lɛ akɛ amɛtsɔɔlɔi lɛ ateŋ mɔ ni fe fɛɛ. Muslimbii lɛ buɔ lɛ akɛ amɛgbalɔi ni fe fɛɛ lɛ ateŋ mɔ kome. Yɛ Kristofoi agbɛfaŋ lɛ, Mose fee Yesu Kristo he mfoniri. Ani nilee yɛ mli akɛ aaamu sane naa akɛ anyɛŋ amu afɔ̃ mɔ ko ni ehe gbɛi waa yɛ yinɔsane mli nɛkɛ lɛ niŋmai anɔ?

Ani Esoro Bɔ ni Abu Bei yɛ Blema Beaŋ?

Mɛi komɛi kɛɔ akɛ esoro bɔ ni abu bei aha yɛ nakai beaŋ, ni akɛ, nɔ ni amɛtsɛɔ lɛ afi kome lɛ ji nyɔɔŋ kome ŋmɛnɛ. Shi kɛ́ wɔpɛi Mose Klɛŋklɛŋ Wolo lɛ mli lɛ, wɔnaa faŋŋ akɛ mɛi ni hi shi yɛ blema beaŋ lɛ bu bei tamɔ bɔ ni wɔbuɔ bei ŋmɛnɛ lɛ pɛpɛɛpɛ. Susumɔ nɔkwɛmɔnii enyɔ komɛi ahe okwɛ. Wɔkaneɔ yɛ amaniɛbɔɔ ni kɔɔ Nu Afua lɛ he lɛ he akɛ, Nu Afua lɛ je shishi beni Noa eye afii 600, “yɛ nyɔɔŋ ni ji enyɔ lɛ nɔ gbi ni ji gbi nyɔŋma kɛ kpawo lɛ nɔ.” Kɛkɛ ni ekɛshi sɛɛ akɛ nui lɛ ta shikpɔŋ lɛ nɔ gbii 150, ni akɛ yɛ “nyɔɔŋ ni ji kpawo lɛ nɔ gbi ni ji gbi nyɔŋma kɛ kpawo lɛ nɔ lɛ adeka lɛ yama shi yɛ Ararat gɔji lɛ anɔ.” (1 Mose 7:11, 24; 8:4) No hewɔ lɛ, kɛjɛ nyɔɔŋ ni ji enyɔ lɛ nɔ gbi ni ji 17 lɛ nɔ kɛyashi nyɔɔŋ ni ji kpawo lɛ nɔ gbi ni ji 17 lɛ nɔ yɛ nakai afi lɛ mli lɛ fɛɛ feɔ gbii  150, ni ji nyɔji enumɔ. Eyɛ faŋŋ akɛ, nɔ ko nɔ ko bɛ ni aaadamɔ nɔ akɛɛ akɛ afi kome ji nyɔɔŋ kome.

Agbɛnɛ, susumɔ nɔkwɛmɔnɔ ni ji enyɔ lɛ he okwɛ. Amaniɛbɔɔ ni yɔɔ 1 Mose 5:15-18 lɛ tsɔɔ akɛ, Mahalalel fɔ binuu beni eye afii 65, ni etee nɔ ehi shi afii 830 ni egbo beni eye afii 895. Henok ni ji enabi lɛ hu fɔ binuu beni eye afii 65. (1 Mose 5:21) Kɛji afi kome ji nyɔɔŋ kome yɛ nakai beaŋ lɛɛlɛŋ lɛ, belɛ hii nɛɛ tsɔmɔ fɔlɔi beni amɛye afii enumɔ pɛ! Ani jwɛŋmɔ yɛ enɛ mli?

Blema nibii amlitaolɔi hu yeɔ odase akɛ Biblia mli saji ni kɔɔ mɛi ni hi shi be kakadaŋŋ lɛ he lɛ ja. Biblia lɛ wie blematsɛ Abraham he akɛ, ejɛ Ur maŋtiase lɛ mli, ni sɛɛ mli lɛ eyahi Haran, kɛ no sɛɛ lɛ, Kanaan shikpɔŋ lɛ nɔ, ni ekɛ Kedorlaomer, Elam maŋtsɛ lɛ wu, ni eye enɔ kunim. (1 Mose 11:31; 12:5; 14:13-17) Ana nibii ni maa nɔ mi akɛ hei nɛɛ kɛ gbɔmɛi nɛɛ ehi shi pɛŋ. Blema nibii amlitaolɔi etsɔɔ nibii komɛi ni yɔɔ nakai shikpɔji lɛ anɔ kɛ nakai shikpɔŋ lɛ nɔ bii lɛ akusumii komɛi hu ni atsi tã beni awieɔ Abraham he lɛ. Akɛni Biblia mli saji ni kɔɔ Abraham he lɛ ja hewɔ lɛ, mɛni hewɔ esa akɛ aje afii 175 ni eye lɛ he ŋwane?—1 Mose 25:7.

No hewɔ lɛ, nɔ ko bɛ ni abaanyɛ adamɔ nɔ aje Biblia mli saji ni kɔɔ mɛi ni hi shi be kakadaŋŋ yɛ blema lɛ he ŋwane. Shi ekolɛ obaabi ohe akɛ, ‘Kɛji mɛi nɛɛ hi shi be kakadaŋŋ jio, amɛhiii shi be kakadaŋŋ jio lɛ, mɛni hewɔ enɛ he hiaa mi?’

Obaanyɛ Ohi Shi Be Kakadaŋŋ Fe Bɔ ni Osusuɔ!

Bɔ ni mɛi ni hi shi dani Nu Afua lɛ ba lɛ awala sɛɛ tsɛ waa lɛ tsɔɔ akɛ abɔ adesa gbɔmɔtso lɛ koni enyɛ ehi shi be kakadaŋŋ. Hiɛyaa ni aná yɛ tsɔnei ahe nilee mli lɛ eye ebua adebɔɔ nibii ahe nilelɔi ni amɛkase adesa gbɔmɔtso lɛ kɛ bɔ ni afee lɛ jogbaŋŋ aha, kɛ bɔ ni lɛ diɛŋtsɛ enyɛɔ etsaa ehe ni efeɔ ehee lɛ he nii. Te amɛmu sane naa amɛha tɛŋŋ? Gbɔmɔtso lɛ baanyɛ ahi shi kɛya naanɔ. Tom Kirkwood, ni ji helatsamɔ he nilelɔ kpanaa lɛ kɛɛ akɛ, “[Gbɔlɛ] ji nɔ ko ni helatsamɔ he nikaselɔi nuuu shishi kɛbashi ŋmɛnɛ.”

Shi gbɔlɛ jeee nɔ ko ni Yehowa Nyɔŋmɔ nuuu shishi, ni asaŋ ejeee nɔ ko ni ebɛ enaaa tsabaa. Ebɔ klɛŋklɛŋ gbɔmɔ ni ji Adam lɛ yɛ gbɛ ni eye emuu nɔ, ni eto akɛ adesai ahi shi kɛya naanɔ. Dɔlɛ sane ji akɛ, Adam tse Nyɔŋmɔ hiɛ atua. Enɛ ha efee esha, ni ebatsɔ mɔ ni yeee emuu dɔŋŋ. No hewɔ lɛ, nɔ ni adebɔɔ nibii ahe nilelɔi leee ni amɛmiitao lolo lɛ ji enɛ: “Gbɔmɔ kome nɔ esha tsɔ kɛba je lɛŋ, ni gbele tsɔ esha nɔ kɛba, ni no ha gbele lɛ tsɛŋe gbɔmɛi fɛɛ, ejaakɛ amɛ fɛɛ amɛfee esha.” (Romabii 5:12) Esha kɛ emuu ni wɔyeee lɛ hewɔ ni wɔhe yeɔ, wɔgbɔlɔɔ, ni wɔgboiɔ lɛ.

Shi wɔ-Bɔlɔ ni yɔɔ suɔmɔ lɛ yiŋtoo lɛ tsakeko. Nɔ ni tsɔɔ nakai ji akɛ, ekɛ e-Bi Yesu Kristo shã afɔle akɛ kpɔmɔnɔ eha wɔ, ni no gbele gbɛ koni wɔnyɛ wɔye emuu ni wɔhi shi kɛya naanɔ. Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Taakɛ bɔ ni Adam mli ni mɛi fɛɛ gboiɔ yɛ lɛ, nakai nɔŋŋ kɛ̃ Kristo mli ni amɛ fɛɛ amɛyi aaaná wala yɛ.” (1 Korintobii 15:22) Mɛi ni hi shi dani Nu Afua lɛ ba lɛ bɛŋkɛ emuuyeli he fe wɔ, ni no hewɔ ni amɛwala sɛɛ tsɛ—amɛhi shi be kakadaŋŋ—fe wɔ mɛi ni wɔyɔɔ ŋmɛnɛ lɛ. Shi ŋmɛnɛ lɛ, wɔbɛŋkɛ be ni Nyɔŋmɔ shiwoo lɛ baaba mli lɛ waa. Etsɛŋ, nibii ni ejɛ esha kɛ emuu ni ayeee lɛ mli kɛba lɛ fɛɛ baaho aya, ni gbɔmɛi gbɔlɔŋ ni amɛgboi dɔŋŋ.—Yesaia 33:24; Tito 1:2.

Te obaafee tɛŋŋ oná jɔɔmɔi nɛɛ eko lɛ? Kaasusu akɛ Nyɔŋmɔ shiwoo lɛ ji lamɔ ko kɛkɛ. Yesu kɛɛ akɛ: ‘Mɔ ni nuɔ miwiemɔ ni eheɔ mɔ ni tsũmi lɛ eyeɔ lɛ, eyɛ naanɔ wala.’ (Yohane 5:24) No hewɔ lɛ, kasemɔ Biblia lɛ ni okɛ nɔ ni okaseɔ lɛ atsu nii. Kɛji ofee nakai lɛ, belɛ ookase mɛi ni Paulo wie amɛhe akɛ, “amɛbɔ jwetri amɛha amɛhe, ni efee shishitoo kpakpa eha be ni baaba lɛ, koni amɛmɔ anɔkwa wala lɛ mli” lɛ anɔkwɛmɔnɔ lɛ. (1 Timoteo 6:19) Obaanyɛ oná nɔmimaa akɛ Nyɔŋmɔ ni ha mɛi ni atsi amɛtã yɛ Biblia lɛ mli lɛ awala sɛɛ tsɛ lɛ, baanyɛ aha ohi shi kɛya naanɔ!—w10-E 12/1.

[Shishigbɛ niŋmaa]

^ kk. 10 Kɛ́ ootao enɛ he saji babaoo lɛ, kwɛmɔ The Bible—God’s Word or Man’s? wolo lɛ ni Yehowa Odasefoi fee lɛ mli.

[Shikpɔŋ he mfoniri ni yɔɔ baafa 12]

(Kɛ́ ootao ona bɔ ni saji nɛɛ ji diɛŋtsɛ lɛ, no lɛ kwɛmɔ wolo lɛ mli)

1000

969 METUSELA

950 NOA

930 ADAM

900

 

 

 

800

 

 

 

700

 

 

 

600

 

 

 

500

 

 

 

400

 

 

 

300

 

 

 

200

 

 

 

100 GBƆMƆ NI YƆƆ ŊMƐNƐ

 

 

 

AFII