KWAKŨNA visa Sala aũngeme na asyaĩtye kũasa ĩtina wa kũthũkũma na kĩthito, na athũkũmi make me kĩthito ala ũũngamĩaa nesa wĩanĩ me vamwe nake me atanu. O na ĩngĩ, kwasũanĩa Sala aititia moko o kavola nĩ kana aolange kyalya nũndũ noĩthwa eeumĩte kũtuma ĩeema ya vala mekalaa. Kĩthuma kyũmũ kya mbũi kĩla kyaseũvĩtye ĩeema yĩu kĩyaĩ kĩmanyĩka langi nũndũ nĩkyavĩte nĩ sua na kĩkauĩĩwa kwa ĩvinda yĩasa, na nĩkyalilikanasya Sala ĩũlũ wa ĩvinda yĩasa yĩla mekalĩte maithamathama. Yaĩ ta saa nyanya sya mũthenya, na kwoou sua yaĩ vakuvĩ kũthũa. Kwakya kũu nĩwoonete Avalaamu * ayuma mũsyĩ, na asyaĩĩsye one asyokete. Ĩla woonie mũndũ ũilyĩ ta mũũme wake ayumĩlĩla kĩĩmanĩ, nĩwatanie.

Myaka ĩkũmi yaĩ mĩvĩtu kuma Avalaamu na andũ make mainga Ũsĩ wa Euvalati na kũlika nthĩ ya Kanaani. Kwa ngenda, Sala nĩwakwatie kw’oko mũũme wake ĩla maĩ savalĩnĩ ya kũthi vandũ mateesĩ, nũndũ nĩweesĩ kana mũũme e na kĩanda kya vata nthĩnĩ wa kwĩanĩw’a kwa kĩeleelo kya Yeova, nakyo nĩ kumĩlya nzyawa ya vata mũno. Ĩndĩ ĩkũlyo nĩ, We Sala esaa kwĩthĩwa na kĩanda kĩva? Asyaiwe e ngũngũ, na yu aĩ na myaka 75. No kwĩthĩwa eekũlasya-ĩ, ‘Vatonyeka ata kĩla Yeova wathanie kĩkeanĩa na ninyie mũka wa Avalaamu?’ Nĩ ũndũ ũtonya kũeleeka ethĩwa nĩweekũlasya ũu.

O naitũ noĩthwa twĩkũlasya maũndũ ala Ngai wathanĩte makeanĩa ĩndĩĩ. Ti laisi kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo, na mũno mũno ethĩwa ve ũndũ mũna twĩthĩawa twĩkwatĩtye kwĩsa kwona ũyĩanĩa. Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ kũmana na mũĩkĩĩo wa Sala?

Vayathelete ĩvinda yĩasa kuma Avalaamu na andũ make mauma Misili. (Mwambĩlĩlyo 13:1-4) Mauma kũu, matũie Mbethieli, kana Lusu, kwosana na ũndũ Akanaani meetaa kĩsio kĩu. Nũndũ Mbethieli yaĩ vandũ vatũlu, Sala aĩ atonya kwona nesa kĩsio kĩnene kya Nthĩ ya Watho. Nĩwoonie ndũa sya Akanaani, na nzĩa ila aendi ma kyalo mesĩlaa maendete kũndũ kũasa. Ĩndĩ nthĩ ĩsu ndyailyĩ ũndũ taoni ĩla Sala wasyaĩwe yailyĩ. Sala eanĩe Ulu, taoni nene ĩla yaĩ Mesovotamia. Taoni ĩsu yaĩ maili 1,200 (kĩlomita 1,900) kuma Mbethieli. Taoninĩ ĩsu ya Ulu nĩvo watiĩte andũ make ma mũsyĩ, na yaĩ na moseo maingĩ. O na nĩvo vaĩ mũsyĩ wake mũseo na waakĩtwe nesa, na nĩvatonyeka mũsyĩ ũsu ũkethĩwa waĩ na kĩw’ũ kya mĩveleki! Ĩndĩ tũkethĩwa tũisũanĩa kana Sala nĩwendeeaw’a nĩ kũsyokea moseo ala watanĩaa e taoninĩ ya Ulu ĩla wasyaĩwe, twĩthĩwa tũtamwĩsĩ nesa.

Kwasũanĩa ndeto ii mũtũmwa Vaulo waveveewe kũandĩka ĩtina wa myaka ta 2,000. Aineenea mũĩkĩĩo wa Sala na Avalaamu, aĩtye atĩĩ: “Kethĩwa nĩmalilikanile nthĩ ĩla maumie, methĩwa maĩ na ũthei wa kũalũka.” (Aevelania 11:8, 11, 15) Vai ũmwe woo wendeeaw’a nĩ maũndũ ala matiĩte ĩtina. O na noĩthwa maĩ matonya kũsyoka kwoo kethĩwa nĩmaendeeie kũsũanĩa ĩũlũ wa maũndũ asu. Me taoninĩ ya Ulu, mayaĩ matonya kũkwata ũathimo mũnene na wa vata ũla Yeova wamathĩte. Na vandũ va kwĩthĩwa me ngelekany’o nzeo sya andũ maĩ na mũĩkĩĩo, andũ methĩwa moolilwe nĩmo vyũ.

Vandũ va kũsũanĩa maũndũ ala watiĩte ĩtina, Sala aendeeie kũsũanĩa moathimo ala wesaa kũkwata. Na kwoou nĩwatetheeasya mũũme me savalĩnĩ  yoo kwa kwĩka maũndũ ta kũmbany’a maema, kũinga indo syoo me savalĩnĩ, na kwamba maeema ĩngĩ. O na ve maũndũ angĩ momũ woomĩĩisye. Yeova nĩwatũngĩlĩĩile watho ũla wamwathĩte Avalaamu, ĩndĩ o na ĩvindanĩ yĩu ndaaweta Sala!—Mwambĩlĩlyo 13:14-17; 15:5-7.

Ĩtina Sala nĩwatwie kũneena na Avalaamu ĩũlũ wa mũvango weethĩĩtwe aisũanĩa kwa ĩvinda. Kwakũna visa kĩlĩkonĩ wone Sala aineena ndeto ii o na kau eoneka ate mwĩanĩe: “Sisya yu, Yeova nũnziĩĩe ndikasyae.” Amina kũweta ndeto isu, nĩwakũlilye mũũme wake ethĩwe na syana kwĩsĩla mũthũkũmi wake, mwĩĩtu weetawa Akali. Kwasũanĩa ũndũ Sala weew’aa athĩnĩkĩte aimũkũlya mũũme eke ũndũ ũsu! Ũmũnthĩ ũndũ ũsu no woneke ũsaanĩtye, ĩndĩ ĩvindanĩ ya tene mũndũũme aĩ atonya kũtwaa kĩveti kya kelĩ nĩ kenda ethĩwe na mwana wa kũmũtiĩa malĩ yake. * Ĩkũlyo nĩ, Nĩvatonyeka Sala akethĩwa asũanĩaa kana kwa nzĩa ĩsu kĩeleelo kya Ngai kya kwĩthĩwa na mbaĩ kwĩsĩla Avalaamu kĩkeanĩw’a? O na vakethĩwa vailyĩ ata, nĩweeyũmbanĩtye kwĩka kyonthe kĩla ũtonya nĩ kana kĩeleelo kĩu kĩanĩe. Ĩndĩ Avalaamu eekie ata ĩtina wa kwĩw’a ndeto isu? Mbivilia yaasya kana ‘nĩweethukĩĩisye wasya wa [Sala].’—Mwambĩlĩlyo 16:1-3.

Syo ndeto isu syĩonany’a kana Yeova nĩwe watumie Sala asũanĩa ũu? Aiee. Ĩndĩ vandũ va ũu, ndeto syake syĩonany’a kana asũanĩaa o ta mũndũ. Oonaa Ngai tawe watumĩte akwatwa nĩ mathĩna asu, na ndasũanĩaa ta ve ũndũ ũngĩ Ngai ũtonya kwĩka eanĩsye kwenda kwake. Ũndũ ũla Sala wavangĩte kwĩka wesaa kũmũetee mathĩna na woo. Ĩndĩ ndeto syake syoonanasya kana ndeeyendete mwene. Nthĩnĩ wa nthĩ ĩno andũ meyendete ene, nĩ ũndũ wa kwendeesya kwona kana Sala ndeeyendete! Ethĩwa tũkeekaa kwenda kwa Ngai mbee wa maũndũ maitũ, tũkeethĩawa tũatĩĩe ngelekany’o ya Sala.

Akali nĩwaitavie ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ. Nũndũ Akali aitava no ĩthĩwa asũanĩaa kana nĩ wa vata mũno kwĩ Sala, nĩwambĩĩe kũmũvũthya. Nũndũ Sala aĩ ngũngũ, nĩwaũmĩie mũno ngoonĩ! Kwoou ĩtina wa kũnengwa mwanya nĩ mũũme na Ngai kwĩtĩkĩlya ũndũ ũsu wĩthĩwe, Sala nĩwamũthĩnisye Akali, o na kau Mbivilia ndĩwetete eekie ũu ata. Akali nĩwasyaie mwana weetawa Isumaeli, na vavĩta ĩvinda kuma ũndũ ũsu weekĩka. (Mwambĩlĩlyo 16:4-9, 16) Sala aĩ na myaka 89 na mũũme wake, Avalaamu, aĩ na myaka 99 ĩla Yeova wesie kũneena ĩngĩ nake. Ũndũ ũla Yeova wamatavisye waĩ wa kwendeesya mũno!

Ĩvindanĩ yĩĩ, Yeova nĩwatũngĩlĩile watho ũla  wamwathĩte mũnyanyae Avalaamu kana akaingĩvya ũsyao wake. O na Ngai nĩwamũnengie ĩsyĩtwa yĩngĩ. Kũvika ĩvindanĩ yĩĩ, eetawa Avalamu. Ĩndĩ Yeova nĩwamũnengie ĩsyĩtwa yĩngĩ, nayo nĩ Avalaamu, yĩla yonanasya “Ĩthe wa Andũ Aingĩ.” Kwa ĩvinda ya mbee, Yeova nĩwoonanisye kĩanda kĩla Sala ũkethĩwa nakyo nthĩnĩ wa kwĩanĩw’a kwa kĩeleelo kyake. Nĩwamũnengie ĩsyĩtwa yĩngĩ amwĩta Sala, vandũ va Salai, yĩla yĩtonya kwĩthĩwa yoonanasya “Ngananĩo.” Ĩsyĩtwa yĩu wanengiwe yonanasya “Inyia wa Asumbĩ”! Yeova nĩwaeleisye kĩtumi kya kũnenga Sala ĩsyĩtwa yĩu. Aisye atĩĩ: “Nakwa ngamũathima, na ĩngĩ ngakũnenga mwana kuma kwake: ĩĩ, ngamũathima, nake akeethĩwa inyia wa mbaĩ; asumbĩ ma andũ makauma kwake.”—Mwambĩlĩlyo 17:5, 15, 16.

Ũtianĩo wa Yeova vamwe na Avalaamu wa kana akaumĩlya ũsyao ũla ũkaetee mbaĩ syonthe ũathimo waĩ wĩanĩe kwĩsĩla mwana wa Sala! Ĩsyĩtwa yĩla Ngai wanyuvie yĩtwe mwana ũsu nĩ Isaka, na yonanasya “Ĩtheka.” Ĩla Avalaamu wamanyie kana Yeova aĩ na kĩeleelo kya kũathima Sala na mwana, ‘avalũkile na ũthyũ wake, na atheka.’ (Mwambĩlĩlyo 17:17) Nĩwaseng’ie mũno na atana vyũ. (Alomi 4:19, 20) Nake Sala eekie ata?

Ĩtina wa kavinda o kanini, aũme atatũ nĩmamũthokeie Avalaamu. O na kau kwaĩ kũvyũ na Avalaamu na Sala maĩ akũũ, nĩmathokisye aeni asu na mĩtũkĩ. Avalaamu eeie Sala atĩĩ: “Seũvya mĩtũkĩ mũtu mũseo wa ithimi itatũ, wũmbe, ũseũvye tũmũtũ.” Kũthokya andũ ĩvindanĩ yĩu kwendaa mũndũ eke maũndũ maingĩ. Nũndũ wa ũu, Avalaamu ndaaeka kĩveti kyake kĩtethye wĩa ũsu w’onthe kĩ kyoka, na kwoou nĩwasembie oosa kasaũ kololo, akathĩnza, na aseũvya lĩu na kyaũnyw’a. (Mwambĩlĩlyo 18:1-8) Ĩtina aũme asu nĩmesie kũmanyĩka kana maĩ alaĩka ma Yeova! Mũtũmwa Vaulo nũtonya kwĩthĩwa asũanĩaa ũndũ ũsu ĩla waandĩkie atĩĩ: “Mũikolwe nĩ kũmon’ya aeni wendo: nũndũ kwa nzĩa ĩsu amwe nĩmathokisye alaĩka matesĩ.” (Aevelania 13:2) No ũatĩĩe ngelekany’o nzeo ya Avalaamu na Sala ya kũthokya aeni?

Ĩla mũlaĩka ũmwe watũngĩlĩĩile watho ũla Ngai wamũtavĩtye Avalaamu wa kana Sala akasyaa, Sala ndaĩ vo, ĩndĩ aĩ ĩeemanĩ ethukĩĩsye. Yĩsilya ya kũsyaa e na ũkũũ ũsu nĩyamũseng’isye mũno nginya weethĩa ndatonya kũmĩĩsya, na kwoou eetheka, ayasya: “Nĩ mũtumĩu ngeethĩwa na mũyo, mwĩaĩi wakwa nake e mũtumĩu?” Mũlaĩka nĩwalũngile mesilya ma Sala kwa kũmũkũlya atĩĩ: “Kwĩ ũndũ ũtatonyeka kwa Yeova?” Sala aĩ na wia na nĩwendaa kwĩtetea o tondũ andũ mekaa. Asũngĩie na mĩtũkĩ asya atĩĩ: “Ndinatheka.” Nake mũlaĩka ũsu amwĩa atĩĩ: “Aiee; ĩndĩ nĩwatheka.”—Mwambĩlĩlyo 18:9-15.

Ĩla Sala wathekie oonanisye kana ndaĩ na mũĩkĩĩo? Aiee, ti w’o o na vanini. Mbivilia yaĩtye ũũ ĩũlũ wa Sala: “Kwondũ wa mũĩkĩĩo o na Sala anengiwe vinya wa kũitava ĩla weyĩtũkĩte, nũndũ nĩwamwonie e kĩthito ũla wamwathie.” (Aevelania 11:11) Nũndũ Sala nĩwamwĩsĩ Yeova, nĩweesĩ kana no eanĩsye watho w’onthe ũla wathanĩte. Nũũ ũtenda kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo ta ũsu? Nĩ kana twĩthĩwe naw’o, nĩtwaĩle kũmũmanya nesa Ngai ũla ũwetetwe Mbivilianĩ. Tweeka ũu, tũkamanya kana waĩ ũndũ waĩle kwa Sala kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo ũla waĩ naw’o. Yeova nĩ mũĩkĩĩku mũno na nĩwĩanĩasya mawatho make onthe, na mavinda amwe nũtonya kwĩka ũu kwa nzĩa ĩtonya kũtũsengy’a mũno!

E na myaka 90, Sala nĩwesie kũtanĩa kĩla weetelete kwa myaka mingĩ. Avalaamu e na myaka 100, Sala nĩwamũsyaĩe mwana! Avalaamu eetie mwana ũsu Isaka, ĩsyĩtwa yonanasya “Ĩtheka,” o tondũ Ngai waĩtye nĩetwe. No tũsũanĩe Sala anoete, ĩndĩ e mũtanu ayasya atĩĩ: “Ngai nũtumie nĩtheka; kĩla ũmwe wĩĩw’aa akathekaa vamwe nakwa.” (Mwambĩlĩlyo 21:6) Mũthĩnzĩo ũsu Sala wakwatie kwa nzĩa ya kyama kuma kwa Yeova watumie ekala e mũtanu nginya ĩla wesie kũkw’a. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, mũthĩnzĩo ũsu watumie ethĩwa na wĩa ũngĩ mwingĩ waaĩle kwĩanĩsya.

Ĩla Isaka waĩ na myaka ĩtano, Avalaamu nĩwaseũvisye  mboka kwondũ wa mũthenya ũla waekie kwonga kana waaĩw’e. Ĩndĩ maũndũ mayaaendeea kwĩthĩwa me maseo. Mbivilia yonanasya kana Sala ‘nĩwoonaa’ ve ũndũ ũte mũseo waendeee. Isumaeli, mwana wa Akali, ũla waĩ na myaka 19, nĩwamũvũĩaa ngũĩ Isaka e mũnini. Ĩsu ndyaĩ o ngũĩ tũ, na nĩkyo kĩtumi mũtũmwa Vaulo wesie kũveveewa aandĩka kana Isumaeli nĩwamũthĩnasya Isaka. Sala nĩwoonie kana thĩna ũsu waĩ ũtonya kũlikya mwana wake mũisyonĩ. Nĩweesĩ vyũ kana mwana wake aĩ na kĩanda kya vata nthĩnĩ wa kwĩanĩw’a kwa kĩeleelo kya Yeova. Na kwoou vandũ va kũvindya, nĩwaneenie na Avalaamu ateũmũvitha kĩndũ. Nĩwamũkũlilye alũngye Akali na Isumaeli.—Mwambĩlĩlyo 21:8-10; Akalatia 4:22, 23, 29.

Avalaamu eekie ata Sala amũtavya ũu? Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Na ũndũ ũsu waĩ ũthũku mũno methonĩ ma Avalaamu kwondũ wa mwana wake.” Avalaamu nĩwendete Isumaeli, na kwoou ndyaĩ laisi kwake kwona thĩna ũla wesaa kumĩla. Ĩndĩ Yeova nĩwoonete ũndũ ũsu nesa, na nĩkyo kĩtumi walikĩlĩĩile. Mbivilia yaasya atĩĩ: “Na Ngai amwĩa Avalaamu, Ndũkethĩwe wĩ ũthũku methonĩ maku nũndũ wa mwana, na nũndũ wa mũthũkũmi waku, mwĩĩtu; nthĩnĩ wa w’onthe ũla Sala ũnũũkũtavya, wĩthukĩĩsye wasya wake; nũndũ ũsyao waku ũkeetwa nthĩnĩ wa Isaka.” Yeova nĩwamũĩkĩĩthisye Avalaamu kana akasũvĩa Akali na mwana wake. Nũndũ Avalaamu aĩ mũĩkĩĩku, nĩweethukĩĩisye ndeto sya Yeova.—Mwambĩlĩlyo 21:11-14.

Sala aĩ kĩveti kĩseo kya Avalaamu nũndũ aĩ mũĩkĩĩku. Ndatavasya mũũme tũteto tũseo tũ nĩ kana amũtanĩthye. Ĩla woona ve ũndũ ũtonya kũetee mũsyĩ woo mathĩna, nĩwatavasya mũũme wake ateũvithany’a kĩndũ. Tũyaĩle kwona nzĩa ĩsu yake ya kũneena ta ĩkwonany’a kana ndaĩ na ndaĩa. O na nĩkyo kĩtumi mũtũmwa Vetelo, ũla waĩ na kĩveti, waisye kana Sala aĩ ngelekany’o nzeo kwa iveti nũndũ nĩwanengae mũũme wake ndaĩa nene. (1 Akolintho 9:5; 1 Vetelo 3:5, 6) Kwa w’o, kethĩwa Sala nĩwaemie kũweta ũndũ ũsu, ũu wĩthĩwa woonanisye kana ndanengete mũũme ndaĩa, nũndũ noĩthwa ũndũ ũsu wesaa kũlikya Avalaamu thĩnanĩ vamwe na mũsyĩ wake w’onthe. Kwa nzĩa ya wendo, Sala awetie kĩla kyaaĩle kũwetwa.

Aka aingĩ atwae nĩmendeeaw’a nĩ ngelekany’o ya Sala nũndũ nĩmatetheeasya kwĩmanyĩsya ũndũ matonya kũneena na aũme moo kuma ngoonĩ na kwa nzĩa yĩ na ndaĩa. Mavinda kwa mavinda, iveti imwe no syende Yeova alikĩlĩĩle ĩla ve mathĩna, o tondũ weekie ĩvinda ya Sala. O na vailyĩ ũu, nĩsyĩmanyĩasya kwĩthĩawa na mũĩkĩĩo, wendo, na wũmĩĩsyo, o tondũ Sala wailyĩ.

O na kau Yeova nĩwe wamwĩtie Sala “Inyia wa Asumbĩ,” Sala ndendaa akuwe ta mũnene. O na ti ũndũ wa kũsengy’a kũmanya kana ĩla wakwie e na myaka 127, Avalaamu ‘nĩwametie nũndũ wa Sala, na aĩa.’ * (Mwambĩlĩlyo 23:1, 2) Nĩweew’aa ayenda kwĩthĩwa na kĩveti kyake kĩla wakyendete vyũ. Vate nzika, no nginya Yeova Ngai ethĩwe endaa kwona Sala ĩngĩ, na akeanĩsya ũndũ ũsu ĩla ũkamũthayũũkya ekale ĩũlũ wa nthĩ yĩ nzaũ. Sala, vamwe na ala maatĩĩaa ngelekany’o yake ya mũĩkĩĩo, meteele kwĩsa kũtanĩa thayũ wa tene na tene na mũuo.—Yoana 5:28, 29.