Ĩvindanĩ yĩmwe Yesũ nĩwaendie kĩsionĩ kya Silia kĩla kyaĩ nza wa Isilaeli. Silia yaĩ kĩlungu kya silikalĩ ya Lomi, na Yesũ e kũu nĩwakomanie na mũndũ mũka Mũkiliki wendaa kũtetheew’a. Ũndũ ũmwe Yesũ wasũngĩie waĩ kũelekany’a ala mataĩ Ayuti na ‘tũkitĩ tũnini.’ Mĩao ya Mose yoonanĩtye kana ngitĩ nĩ nyamũ mbuku. (Alivai 11:27) Ĩndĩ ũu nĩ kwonany’a kana Yesũ endaa kũũmĩsya mũndũ mũka ũsu na ala angĩ mataĩ Ayuti?

Ũu ti w’o. O tondũ Yesũ waeleisye amanyĩw’a make, oonanasya kana ũndũ ũla waĩ wa vata vyũ kwake ĩvindanĩ yĩu waĩ kũtetheesya Ayuti. Kwoou, Yesũ aeleisye ũndũ ũsu kwa kũtavya mũndũ mũka ũsu Mũkiliki atĩĩ: “Ti ũseo kwosa lĩu wa syana na kwĩkĩsya ngitĩ.” (Mathayo 15:21-26; Maliko 7:26) Mavinda maingĩ Alomi na Akiliki nĩmendete ngitĩ, na nĩmekalaa nasyo mĩsyĩ na ikathaũka na syana. Kwoou ĩla mũndũ mũka ũsu weewie ndeto ‘tũkitĩ tũnini,’ no ethĩwe akũnie visa wa kwendeesya kĩlĩkonĩ kyake. Yesũ amina kũneena, mũndũ mũka ũsu Mũkiliki nĩwamũsũngĩie na asya atĩĩ: “Ĩĩ, Mwĩaĩi: ĩndĩ o na ngitĩ niĩsaa tũlungu tũla tũvalũkaa kuma mesanĩ ya mavwana masyo.” Yesũ nĩwakathie mũndũ mũka ũsu nũndũ wa kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu na avosya mwĩĩtu wake.—Mathayo 15:27, 28.

Meli ĩla yakuĩte Vaulo aendete Italia nĩyang’ang’anaa na kĩuutani kĩnene. Ĩla mambie kũũngama, mũtũmwa Vaulo nĩwamataie makũĩĩsye savalĩ ĩla yatialĩte. (Meko ma Atũmwa 27:9-12) We aĩ na kĩtumi kĩseo kya kumya ũtao ũsu?

Atwai ma meli ma tene nĩmeesĩ kwaĩ mũisyo kwĩsĩla ũkanganĩ wa Mediterranea myeinĩ ya mbevo. Kuma Mwei wa 11 wĩ katĩ nginya Mwei wa 3 wĩ katĩ, ndyaĩ laisi meli kwĩsĩla ũkanganĩ ũsu. Ĩndĩ savalĩ ĩla Vaulo wawetaa yesaa kwĩthĩwa Mwei wa 9 kana wa 10. Mũandĩki Mũlomi wĩtawa Vegetius (aĩ kw’o 301-400 Klĩsto aminĩte kũsyawa) aĩtye ũũ ĩvukunĩ yake yĩtawa Epitome of Military Science, aielesya ĩũlũ wa kũtwaa meli ũkanganĩ ũsu: “Myeinĩ ĩmwe, no wĩsĩle ũkanganĩ ũsu, myeinĩ ĩngĩ ti laisi kwĩsĩla ũkanganĩ ũsu, na ve myei ĩngĩ meli ĩtesa kwĩsĩla ũkanganĩ ũsu.” Vegetius aisye kana myei mĩseo ya kũtwaa meli ũkanganĩ yaĩ kuma Matukũ 27, Mwei wa 5 nginya Matukũ 14, Mwei wa 9, ĩndĩ mavinda elĩ ala maĩ mũisyo vyũ kũtwaa meli nĩ Matukũ 15, Mwei wa 9 nginya Matukũ 11, Mwei wa 11, na kuma Matukũ 11, Mwei wa 3 nginya Matukũ 26, Mwei wa 5. Vaulo nĩweesĩ maũndũ asu nũndũ mavinda maingĩ esĩlaa ũkanganĩ. Noĩthwa mũtwai na mwene wa meli meesĩ maũndũ asu na mavũthĩĩsya ũtao wa Vaulo. Nũndũ wa ũu, meli yoo nĩyaanangĩkie o na mataminĩte savalĩ yoo.—Meko ma Atũmwa 27:13-44.